Τα προικοσύμφωνα στην περιοχή Αρχανών στις αρχές του 20ου αιώνα

ΝΙΚΟΣ Γ. ΧΡΙΣΤΙΝΙΔΗΣ

Δάσκαλος -Συγγραφέας

Τα προικοσύμφωνα ως ιερά και απαράβατα έγγραφα
του δεσμού του γάμου στην περιοχή Αρχανών
στις αρχές του 20ου αιώνα

Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των γόμων σε προηγούμενα χρόνια ήταν το προικοσύμφωνο. Το έγγραφο αυτό ήταν ένα συμβόλαιο που η σύναψή του ήταν η αιτία γάμου μεταξύ γαμπρού και των γονέων ή των κηδεμόνων της νύφης ή και αυτής της ίδιας, που περιείχε και ένα απογραφικό κατάλογο (προικοκατάλογο) των κινητών που δίδονταν ως προίκα. Τέτοια έγγραφα χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα, γιατί η προίκα δεν απαλλοτριωνόταν, και έτσι, σε περίπτωση θανάτου της συζύγου ή διαζυγίου, επιστρεφόταν στους κατόχους της. Έχουν διασωθεί προικοσύμφωνα από την Αλεξανδρινή εποχή και τους Βυζαντινούς χρόνους κατά τους οποίους μάλιστα ήταν υποχρεωτικά για τους αξιωματούχους του κράτους. Στην Τουρκοκρατία η προίκα ήταν περιορισμένη και τα προικοσύμφωνα παίρνανε την μορφή δωρητηρίων των γονέων προς την κόρη.

Τα προικοσύμφωνα έγγραφα είναι για μας σήμερα χρήσιμα, όχι μόνον για τις ειδήσεις που μας δίνουν, όσον αφορά τα έθιμα του γάμου και τη συνέχειά τους από την αρχαιότητα του Ελληνισμού, αλλά και γιατί έχουν ένα γλωσσικό ενδιαφέρον πολύ σπουδαίο. Επίσης παρέχουν σπουδαίες πληροφορίες για τοπωνύμια, ονόματα, οικιακά σκεύη και άλλα στοιχεία για τον ιδιωτικό βίο των προγόνων μας και μ’ αυτές τις προϋποθέσεις θεωρήσαμε χρήσιμο να ασχοληθούμε με την έρευνά τους στις δυο πρώτες δεκαετίες του 20^ού αιώνα στην περιοχή μας, αλλά και προγενέστερα.

Υπήρχε περίπτωση να συνάπτονταν προικοσύμφωνα μόνο για τα κινητά, όπως είναι η δωρεά μάνας προς κόρη που συναντήσαμε στις Αρχάνες στις 26 Φεβρουάριου του 1891.¹ Η δωρεά αυτή γίνεται ενώπιον του συμβολαιογράφου και δύο μαρτύρων από τη μητέρα Μαρία, το γένος Χριστοφή Λυδάκη, χήρα τότε του ποτέ Νικολάου Μαλλιαράκη, προς την κόρη της Ευφροσύνη που ήταν μεν ενήλικη, αλλά άγαμη και οι δυο εργαζόμενες στα οικιακά και κατοικούσαν στις Επ. Αρχάνες. Η μάνα δωρίζει βάσει ενός καταλόγου διάφορα αντικείμενα στην κόρη για να της χρησιμεύσουν, όπως γράφεται, για την οικιακή της χρήση. Τα αντικείμενα αυτά αναφέρονται ονομαστικά και συγχρόνως αποτιμώνται όλα μαζί σε δύο χιλιάδες πεντακόσια (2500) γρόσια.² Χαρακτηριστικό είναι ότι η δωρεά αυτή θα γινόταν εκτελεστή μόνο μετά το θάνατο της μητέρας. Αξίζει τον κόπο να δούμε τώρα τι περιείχε αυτός ο προικοκατάλογος της Ευφροσύνης Μαλλιαράκη:

Μια εικόνα του Ευαγγελισμού. Δυο στρώματα πλήρη μαλλιών. Ένα μεντέρι του καναπέ ομοίως. Δύο εφαπλώματα. Το ένα τσίτινο. Επτά μαξιλάρες καναπέ. Έξ προσκεφάλια βαμβακερά πλήρη μαλλιών, δώδεκα ψίδια πλήρη μαλλιών και βαμβακιού, δεκαέξ σακούλες βαμβακερές και μάλλινες. Τέσσερα σακιά ράσινα. Τέσσερα σακιά βαμβακερά. Ένα κιλίμι. Ένα κουσκουσέ, μία πατανία, δύο χιράμια κόκκινα και δύο λευκά. Πενήντα πήχεις σεντόνια βαμβακερά, πενήντα πήχεις πάνινα, πενήντα πήχεις εμπριμέ, ογδόντα πήχεις κεφαλομάνδηλα, είκοσι πήχεις μαξιλαροθήκες. Είκοσι πήχεις ράσινα σενδόνια, δέκα πήχεις όμοια μαξιλάρια, εννέα σινδόνια από τα οποία δύο μεταξοφαδιάδικα και τρία ράσινα και τέσσερα βαμβακερά. Ένα κρεβατόγυρο χασέ. Τρία τραπεζομάνδηλα υφαντά, τρία όμοια πλεκτά. Ένα ζευγάρι μακάτια καναπέ. Πενήντα οκτώ πετσέτες διαφόρων ειδών. Μία κουρτίνα παραθύρου. Ένα καθρέπτη. Δύο λάμπες. Δύο χιαμουντάνια. Δύο καπνοδοχεία. Μία σπιρτοθήκη. Τρεις δωδεκάδες πιάτα. Δύο σουπιέρες. Δύο δίσκους. Εικοσιτέσσερα ποτήρια, εξ φλυτζάνια. Τέσσερα νεροπότηρα. Ένα θυμιατήριο. Τέσσερα πιάτα πήλινα. Οκτώ μπουκάλια. Οκτώ κιασέδες αγιασμού, εξ τραπεζομάχαιρα, εξ πηρούνια, εξ κουτάλια, εξ κουταλάκια του γλυκού, δύο βάζα του γλυκού, δέκα κουτάλια ξύλινα, δέκα πηρούνια, δύο λύχνους, ο ένας ορειχάλκινος, ένα μαστραπά, ένα τενεκέ του καφέ και θήκη του καφέ, ένα ταψί, μία καραβάνα, δέκα σαγάνια, ένα τηγάνι, τρία μπακιρένιατσικάλια διαφόρων μεγεθών, ένα τηγάνι μπακιρένιο μεγάλο και ένα μικρό, μια κουτάλα μπακιρένια, ένα δοχείο ξύλινο, κουτάλα ξύλινη, τσουρέκι, μία μαχιά, μία κουταλοθήκη, ένα κανδηλέρη, ένα φαράσι, ένα σοφρά, μία σκάφη, τρία ξύλινα τραπέζια, από τα οποία τα δύο λουστράτα, εξ καρέκλες της Ευρώπης, ένα κόσκινο κ.ά. Εκτιμηθέντα άπαντα αντί δύο χιλιάδων πεντακοσίων γροσίων (2500).

Εν Επ.Αρχάναις την 26ην Φεβρουάριου 1891

Από τα προικοσύμφωνα που ερευνήσαμε βγάλαμε τα εξής συμπεράσματα:

1) Πώς γίνονταν τότε οι γάμοι, 2) οι γονείς που διέθεταν προίκα στην κόρη τους ήταν λίγοι, συγκριτικά με τον πληθυσμό της περιοχής, γι’ αυτό και τα προικοσύμφωνα ήταν ελάχιστα συγκρινόμενα με τον αριθμό των γάμων που συνάπτονταν στην ίδια χρονική περίοδο. Για τους πιο πολλούς γάμους δεν συντάσσονταν καν προικοσύμφωνα γιατί δεν υπήρχε αντικείμενο (περιουσία κινητή ή ακίνητη αξιόλογη), αναγκαίο για να διασφαλιστεί με συμβολαιογραφικό έγγραφο, 3) Κατά τη σύνταξη του προικοσύμφωνου ο γαμπρός έβαζε υποθήκη κάποιο δικό του ακίνητο. Τούτο το θεωρούσαν κατ.ά κάποιον τρόπο ως την ανδρική ανταπόδοση στην προσφερόμενη προίκα και ίσως να ήταν και η ανάμνηση μιας παλιάς συνήθειας κατά την οποίαν προικίζονταν και τα άρρενα παιδιά. Οι επαρχιακοί δημογέροντες της Νάξου, μας πληροφορεί ο Ιάκωβος Βισβίζης, σε ερώτημα του Υπουργείου Δικαιοσύνης «περί προικοσυμφώνων» σημειώνουν: «Η Τοπική συνήθεια δίδει το δικαίωμα να προικίζονται και τα αρσενικό παιδιά καθώς και τα θηλυκά και τα προικοσύμφωνα θεωρούνται ως τα ιερότερα έγγραφα των πολιτικών συναλλαγμάτων, απαράτρεπτα και απαράβατα».

Είναι γεγονός διαπιστωμένο ότι καθένας από τους συζύγους και μετά το γάμο είχε την πλήρη περιουσιακή του αυτοτέλεια και τούτο γιατί, πριν εκατοντάδες χρόνια, είχε καθιερωθεί η σύσταση προίκας στον άνδρα για την αντιμετώπιση των βαρών του γάμου και ο Α.Κ. ρύθμισε αργότερα, με ειδικές διατάξεις, τον θεσμό αυτόν. Επομένως κατάλοιπα αυτού του θεσμού ήταν οι υποθήκες περιουσιών από το γαμπρό στο ίδιο προικοσύμφωνο με την εξής περίπου στερεότυπη διατύπωση: «… εν τελεί εδήλωσεν ο προικολήπτης ότι προς ασφάλειαν της ανωτέρω προικός τίθησιν εις πρώτην υποθήκην υπέρ της ειρημένης συζύγου του μίαν οικίαν…» ή άλλου ακινήτου, για το οποίο κάνει λεπτομερή περιγραφή κλπ.

Κατά κύριο όμως λόγο ο πατέρας ήταν ο υπόχρεος για την προίκιση της θυγατέρας του. Η προίκα αυτή ήταν ανάλογη της περιουσίας του, του αριθμού των παιδιών του και της κοινωνικής του θέσης, αλλά και της κοινωνικής θέσης του γαμπρού. Διαφορετική προίκα έπαιρνε ο δικηγόρος και γιατρός και διαφορετική ο μισθωτός, ο γεωργός, ο εργάτης κλπ. Χαρακτηριστικό στην προκειμένη περίπτωση είναι το προικοσύμφωνο του Αρχανιώτη κτηματία Αριστείδη Αυγουστάκη προς την κόρη του Πηνελόπη που έκαμε γαμπρό τον Εμμανουήλ Κιρκικάκη, δημοτικό εισπράκτορα. Ο εν λόγω προικοδότης δίδει στην κόρη του ακίνητα 24 τον αριθμό κατά το τέταρτο «εξ αδιανεμήτου», λόγω που είχε τρία παιδιά και μια η σύζυγος, που έμπαινε στη διανομή ως 4° παιδί, ήτοι:

α) στη θέση «Ξερή Καρά» αμπέλι έκτασης 10 εργατών που περιείχε 10 ελιές, β) στη θέση «Βαθυπετριανό πλάι», άλλο αμπέλι 5 εργατών με μια απιδιά, γ) στη θέση «Οπίσω Χάλαβρα» άλλο αμπέλι τριών εργατών με 4 απιδιές και 6 μουρέλλα, δ) στην ίδια θέση αγρό τριών μουζουρίων (περίπου 3 στρεμμάτων), ε) στην ίδια θέση το όγδοο αγρού 2 μουζουρίων, στ) στην ίδια θέση 3/4 αγρού, ζ) στη θέση «Κουτσουρολιά» αγριάδα 5 μουζουρίων, η) στη θέση «Χάλαβρα» αγριάδα 10 μουζουρίων, θ) στη θέση «Μαρή τον πόρον» αμπέλι 5 εργατών με 14 ελιές, ι) στην ίδια θέση αγριάδα !4 μουζουρίου, ια) στην θέση «Χωστά» αμπέλι 3 εργατών με 3 ελιές και μία αμυγδαλιά ιβ) στη ίδια θέση άλλο αμπέλι τεσσάρων εργατών με 4 ελιές, ιγ) στη θέση «Τρούλος» ένα αμπέλι 8 εργατών με 24 ελιές και 2 αμυγδαλιές, ιδ) στη θέση «Ρίζα» ένα ελαιόφυτο μισού μουζουρίου με 16 ελιές, ιε) στη θέση «Κάμπος» ένα αμπέλι 7 εργατών με 4 ελιές, ιστ) στην ίδια θέση άλλο αμπέλι 2 εργατών, ιζ) στη θέση «Φουρνί» αμπέλι ενός εργάτη, ιη) στη ίδια θέση μια κρεβατίνα ροζακί μισού εργάτη, ιθ) στην ίδια θέση άλλη κρεβατίνα μισού εργάτη, κ) στη θέση «Πετσιλιανά» ελαιόφυτο μιας μουζουριάς με 15 ελαιόδενδρα. Όλα τα παραπάνω ανήκαν στην περιφέρεια των Επ. Αρχανών. Επίσης στη περιφέρεια Κσυνάβων, στη θέση «Δίχαλά» αμπέλι 60 εργατών με 50 ελιές μέσα, με συνεχόμενη αγριάδα 5 μουζουρίων με δύο χαρουπιές, δέκα αμυγδαλιές και πέντε συκιές. Στη θέση «Πεζανώ», της περιφ. Κωμών του κάποτε Δήμου Αγιών Παρασκιών, ελαιόφυτο εξ μουζουρίων με 62 ελιές. Στη θέση «Κώμες», της ίδιας περιφέρειας, αμπέλι 12 εργατών με 5 μουρέλλα. Πέραν από τα παραπάνω ακίνητα ο προικοδότης παραχωρεί με προικοκατάλογο 51 είδη κινητών ως εξής: 1) εκατό πήχεις δίμητα αξίας 100 δρχ. 2) ογδόντα πετσέτες δεξιμάτες δρχ. 40, 3) 300 πήχεις πολίτικα σενδόνια αξίας 80 δρχ. 4) 80 πήχεις χιράμια μονά αξίας 30 δρχ. 5) ένα κουσκουσέ, μία πατανίαν πατητή, μία δεξιμάτη και δύο χιράμια μπελεντένια, αξίας όλα 90 δρχ. 20, 6) σαράντα πήχεις ράσινα σακιά αξίας 30 δρχ, 7) σαράντα πήχεις πετσέτες βαμβακερές δρχ. 20, 8) 30 πήχεις χασιλαμάδες δρχ. 57, 9) εκατό πήχεις πανί δρχ. 30, 10) 70 πήχεις μπόλιας δρχ. 20, 11) τρία τόπια χασέ δρχ. 65, 12) ένα ζευγάρι μαξιλάρια μεταξωτά δρχ. 8, 13) ένα ζευγάρι μαξιλάρια σαγκουλένια δρχ. 5,14) ένα μαξιλάρι κηπούρ-φιλέ, 15) ένα μαξιλάρι πατιτένιο, 16) δύο μαξιλάρια φιλένια, 17) ένα μαξιλάρι πλεκτό, 18) ένα τραπεζομάνδηλο κηπούρ-φιλέ, 19) δύο μαξιλάρια πλεκτά, 20) δύο μακάτιαδρχ. 2,21) ένα γύρο σαγκουλένιο 9 πήχεων δρχ. 20,22) μια νυκτοθήκη δρχ. 1, 23) δύο ρικταράκια κηπούρ-φιλέ, 24) ένα μαξιλάρι βελουδένιο, 25) μία πάντα κεντητή ατλαζένια, 26) πέντε καδροθήκες ατλαζένιες, 27) μία ωρολογοθήκη, 28) 60 πήχεις ράσινα σενδόνια δρχ. 16, 29) μία εφημεριδοθήκη μεταξωτή δρχ. 5, 30) μία φρουτοθήκη με ταψί δρχ. 5, 31) δύο ζεύγη παντούφλες βελουδένιες δρχ. 8, 32) μία πάντα με ταμί, 33) μία πάντα κηπούρ φιλέ, 34) δύο καναμπελίκια και 14 μαξιλάρες, 35) 120 οκάδες μαλλιά, 36) επτά οκάδες βαμβάκι, 37) ένα σταυρό κεντητό, 38) εννιά μεσοφόρια δρχ. 15, 39) εκατόν πενήντα τρεις πήχεις τούλι δρ. 61, 40) μία κουβέρτα πλεκτή δρ. 8, 41) δύο γωνιές δρχ. 6, 42) διάφορα υαλικά δρχ. 167,43) εξ καρέγλες δρχ. 33,50, 44) ένα σερβίτσιον δρχ. 145, 45) 4 εφαπλώματα δρχ. 146, 46) χάλικα μαγειρικά σκεύη δρχ. 143,75, 47) μία δωδεκάδα καρέγλες δρχ. 40, 48) κνισάρες, κόσκινα, τηγάνι δρχ. 20,49) ένα σίδηρο σιδερώματος δρχ. 3,50) μία εικόνα της Θεοτόκου δρχ. 8, 51) διάφορα έπιπλα καρυδένια δρχ. 720. Συνολικής αξίας όλα 2408,25 δραχμές. Επίσης ο γαμπρός έλαβε και μετρητά δραχμές 3000.³

Παραθέτουμε παρακάτω ένα άλλο προικοσύμφωνο, λίγο διαφορετικό με το προηγούμενο, που ο γαμπρός ήταν δάσκαλος, στη γλώσσα που έχει συνταχτεί:

Το προικοσύμφωνο του Δασκάλου Ιωάννου Εμμ. Φιοράκη⁴

Εν Επάνω Αρχάναις Τεμένους σήμερον την ογδόην του μηνός Ιανουάριου, ημέραν Πέμπτην του χιλιοστού εννεακοστού τετάρτου έτους, εν τη ενταύθα κατά την συνοικίαν «Αγιος Γεώργιος» κειμένη οικία του Ιωάννου Χαρ. Ψαραδάκη⁵ ένθα κληθείς μετέβην, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Χριστινίδου, ενταύθα εδρεύοντος και κατοικούντος και των μαρτύρων Κωνσταντίνου Γεωργ. Αλεξάκη, διευθυντού ξενοδοχείου, κατοίκου Ηρακλείου και Γεωργίου Α. Μηναδάκη, παντοπώλου, κατοίκου ενταύθα, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων νομίμως, ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τους ανωτέρω μάρτυρας γνωστοί και άσχετοι συγγένειας τινός, αφ’ ενός Ιωάννης Χαραλάμπους Ψαραδάκης, εμποροκτηματίας, κάτοικος Επάνω Αρχανών Τεμένους και αφ’ ετέρου Ιωάννης Εμμανουήλ Φιοράκης, διδάσκαλος, κάτοικος του χωρίου Αβδού της επαρχίας Πεδιάδος διαμένων νυν ως διδάσκαλος εις το χωρίον Καστέλλιον Πεδιάδος, και ζητήσαντες την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου συνωμολόγησαν και συνεβάλλοντο προς αλλήλουςτα επόμενα:

Ο Ιωάννης X. Ψαραδάκης προτιθέμενος να εκδώσει εις γάμον την εσπέραν ταύτην την εαυτού θυγατέρα Καλλιόπην προς τον έτερον συμβαλλόμενον Ιωάννην Φιοράκην, εις γάμον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, παραχωρεί και παραδίδει τω μέλλοντι αυτού γαμβρώ λόγω προικός της ρηθείσης θυγατρός του Καλλιόπης τα εξής: Ήτοι, α) χάλκινα σκεύη προς χρήσιν του μαγειρείου αξίας δραχμών πεντήκοντα τριών και ογδοήκοντα λεπτών (53,80), β) διάφορα έπιπλα αξίας δραχμών εκατόν εβδομήκοντα επτά (177), γ) μαλλιά προς πλήρωσιν στρωμμάτων και προσκεφαλαίων αξίας δραχμών τεσσαράκοντα εννέα και τριάκοντα λεπτών (49,30), δ) υαλικά αξίας δραχμώνενενήκοντά πέντε και ογδοήκοντα λεπτών (95,80), ε) διάφορα ψιλικά αξίας δραχμών ογδοήκοντα οχτώ και δέκα λεπτών (88,10), στ) τριάκοντα πήχεις χαχιλαμάδες αξίας δραχμών εξήκοντα (60), ζ) εικοσιτρείς πήχεις κλωστοκέναρα αξίας δραχμών εικοσαριών (23), η) ένδεκα πήχεις μεταξοφάδια, αξίας δραχμών δεκαεπτά (17), τεσσαράκοντα δύο πήχεις ράσινα σενδόνια, αξίας δραχμών τεσσαράκοντα δύο (42), εικοσιεννέα πήχεις μπόλιας, αξίας δραχμών δεκαπέντε (15), θ) επτά χιράμια αξίας δραχμών εβδομήκοντα (70), ι) τεσσαράκοντα δύο αετάτες⁶ αξίας δραχμών τεσσαράκοντα δύο (42), ια) τρία τραπεζομάνδηλα αξίας δραχμών δεκαπέντε (15), ιβ) πέντε μποξάδες αξίας δραχμών πέντε (5), ιγ), πέντε ζεύγη προσκεφαλαίων αξίας δραχμών τεσσαράκοντα (40), και ιδ) τρεις σακκούλας αξίας δραχμών εξ (6). Ήτοι άπαντα αξίας δραχμών οκτακόσιων δεκατεσσάρων (814), ιε) μίαν άμπελον και συνεχόμενην φυτάμπελον εκτάσεως εν όλω εικοσιπέντε εργατών με δέκα συκάς, κείμενον το κτήμα τούτο εις θέσιν «Αγίαν Μαρίναν» της περιφερείας Κάτω Αρχανών Τεμένους, συνορεύουσαν κτήμασι Σπυρίδωνος Πιτσάκη, ρυάκι και δρόμω, ιστ’), κρεββατίναν ροζακιάν εστυλωμένην εκτάσεως δύο εργατών κειμένην εις θέσιν «Κάμπον» της περιφερείας Επάνω Αρχανών, συνορεύουσαν κτήμασι Γεωργίου Δασκαλάκη, Εμμανουήλ Μπετεινάκη, Αντωνίου Ψαραδάκη, βάγκα και δρόμω, αξίας η μεν άμπελος δραχμών δύο χιλιάδων (2000), η δε κρεββατίνα δραχμών πεντακοσίων (500).

Ο Ιωάννης Εμ. Φιοράκης προς ον υπέμνησα τον Νόμον περί μεταγραφών, εδήλωσεν ότι παρέλαβε την ανωτέρω προίκα την οποίαν υποχρεούται να διαχειρίζεται συμφώνως με τους περί προικός κανόνας, υποχρεούμένος να τελέσει την εσπέραν ταύτην τους μετά της Καλλιόπης Ψαραδάκη γόμους τους. Προσέθεσαν δε ότι οι ίδιοι οι συμβαλλόμενοι διετίμησαν απλώς την ανωτέρω προίκα προς προσδιορισμόν της αξίας της και ουχί ότι μεταβιβάζεται εις τον παραλήπτη λόγω πωλήσεως.

Ο Ιωάννης Φιοράκης εδήλωσεν ωσαύτως ότι προς ασφάλειαν της ανωτέρω προικός τίθησιν εις πρώτην υποθήκην υπέρ της ειρημένης μελλούσης συζύγου του, 1) εν ελαιόφυτον εκτάσεως ωσεί τριών μουζουρίων περιλαμβάνον περί τα πεντήκοντα ελαιόδενδρα κείμενον εις θέσιν «Αρκάκια ή Χώνος» της περιφερείας του χωρίου Αβδού του Δήμου Μοχού Πεδιάδος, συνορεύον κτήμασι Κωνσταντίνου Φανουράκη, Αγάπης Καγιαμπή και δρόμω, 2) Έτερον ελαιόφυτον εκτάσεως ωσεί τεσσάρων μουζουρίων περιλαμβάνον ωσεί πεντήκοντα ελαιόδενδρα, κείμενον εις θέσιν «Στ’ ελιάς τ’ αρμί» της περιφερείας του ιδίου χωρίου Αβδού, συνορεύον κτήμασιν Αντωνίου Πασχαλίδου δύο μερών και Δημητρίου Φιοράκη.⁷

Προς βεβαίωσιν των ανωτέρω εγένετο το παρόν έγγραφον όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις έκαστον των συμβαλλομένων και των μαρτύρων υπεγράφη παρ’ αυτών και εμού.⁸

Άλλο προικοσύμφωνο λίγο διαφορετικό από το προηγούμενο

ΤΟ ΠΡΟΙΚΟΣΥΜΦΩΝΟ ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Π’ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΟΥΣΤΑΜΑΝΩΛΑΚΗ¹⁰

Στις 21 Ιανουάριου του 1912 συντάσσεται στο συμβολαιογραφείο Αρχανώντο προικοσύμφωνο του εμποροκτηματία Χαραλάμπους Ουσταμανωλάκη, γιου του Πρωτόπαπατων Αρχανών Κωνσταντίνου Ουσταμανωλάκη, ενώπιον των μαρτύρων Μιλτιάδου Ν. Μαρκοδημητράκη και Κων/νου Εμ. Ντουράκη, καφεπωλών.

Σύμφωνα με το περιεχόμενό του ο γεωργοκτηματίας Αρχανών Κων/νος Λυριτσάκης προκειμένου να παντρέψει την κόρη του Αικατερίνη με τον ως άνω νέο έδωσε σ’ αυτή λόγω προίκας διάφορα κινητά, ήτοι 1) Ρουχικά, έπιπλα και σκεύη αξίας 2000 δραχμών, τα οποία αναλυτικά έχουν ως εξής: 12 υποκάμισα γυναικεία, δρχ. 25, 12 υποκάμισα ανδρικά δρχ. 16, Εσωπαντέλονα ανδρικά 12, δρχ. 30, εσωπαντέλονα γυναικεία 12 δρχ. 20, 8 μπούστους δρχ. 8, 12 ποδιές δρχ. 12, 7 ποκαμίσες νυκτικές δρχ. 14, 3 μαντιλέδες δρχ. 6, 6 ζεύγη στρογγυλά μαξελάρια δρχ. 10, 5 ζεύγη μακριά δρχ. 12, 2 πατανίες κουσκουσελίδικες δρχ. 12, 3 στριφτά χιράμια δρχ. 9,3 πατητές δρχ. 12,2 μπελετένια δρχ. 11,50,12 ράσινες βούργες δρχ. 10,40, 12 βαμβακερές, 6 σακιά, 2 στρώματα και 2 μεντέρια δρχ. όλα 75, 2 αθοματίλες δρχ. 4, 7 ράσινα σινδόνια δρχ. 40, 8 βαμβακερά σενδόνια δρχ. 77, 4 μεσοφόρια δρχ. 11,3 δωδεκάδες μακριές πετσέτες δρχ. 48, 6 τραπεζομάνδηλα δρχ. 24,50, 7 δωδεκάδες πετσέτες του φαγητού δρχ. 27, 1 πάντα ατλάζι και 1 απλικασιόν δρχ. 35,1 πάντα ιταμίν δρχ. 5,1 εφημεριδοθήκη και 1 ψηκτροθήκη δρχ. 4, 1 σταυρό από ατλάζι δρχ. 7, κάδρο 1 από ατλάζι δρχ. 13, 1 μανδηλοθήκη από ατλάζι δρχ. 5, 2 νυκτοθήκες δρχ. 3, 1 κουβέρτα τούλινη και 1 πλεκτή δρχ. 25,50,1 χιράμι, 3 ψιλά κιλίμια, δρχ. 9, μακάθια με τα μαξιλαράκια τους δρχ. 7,70, μαξιλαράκια απλικασιόν δρχ. 3, μαξιλαράκια ατλάζι δρχ. 5, 2 κρεβατόγυρους δρχ. 12,50, 1 γύρο τούλινο δρχ. 5, κουρτινάκια δρχ. 22,10, μπακίρι δρχ. 70, 1 χάβανο μπρούτζινο δρχ. 7, 1 θυμιατό μπρούτζινο δρχ. 2,50, κουρτίνες σάλας δρχ. 13,70, 1 λάμπα τραπεζαρίας δρχ. 44, κουρτίνες τραπεζαρίας δρχ. 36, κουρτίνες λοιπών αιθουσών δρχ. 10, 1 τραπεζομάνδηλο δρχ. 14,50, 1 δωδεκάδα καρέκλες τραπεζαρίας δρχ. 58,1 δωδεκάδα καρέκλες σάλας δρχ. 62,1 δίσκο μικρό δρχ. 4,70. Καθώς και διάφορα άλλα έπιπλα, ήτοι 1 κομόν, τραπέζι τραπεζαρίας, λαβουμάνο, μπουφέ, κομοτίνι, καθρέπτης τραπεζαρίας, καθρέπτης σάλας, καναπές σάλας, 2 τραπεζάκια μικρά, 2 πολυθρόνες και 1 ντουλάπα αξίας δραχ. 1000. Ήτοι σύνολο δρχ. 2000.

Αρχάνες ημέρα σύνταξης καταλόγου 11ανουάριου 1912

Επίσης ο ίδιος ως άνω προικοδότης παραχώρησε και ακίνητα ως εξής:

1) Στη θέση «Κάμπος» Επ. Αρχανών 1 κρεβατίνα 2 εργατών¹¹ και 2) στη θέση «Αλωνιά» Καταλαγαρίου αμπέλι 10 εργατών. Ο δε γαμπρός για ασφάλεια των ανωτέρω έβαλε υποθήκη ένα αμπέλι 14 εργατών στη θέση «Αδύναμος» Επ. Αρχανών και δήλωσε ότι με την τέλεση του μυστηρίου του γάμου αύριο Κυριακή θα παραλάβει την προίκα.

Ποτέ δεν διδόταν προίκα

Προίκα δεν διδόταν όταν η κόρη είχε δική της περιουσία από κληρονομιά ή αν ερχόταν σε δεύτερο γάμο και είχε λάβει προίκα από τον πρώτο από τους γονείς της, άσχετα αν αυτή η προίκα είχε χαθεί από οποιαδήποτε αιτία (προγενέστερες εκποιήσεις κλπ.) ή αν ο πατέρας της είχε αποβιώσει πριν το γάμο. Σε περίπτωση πάλι που ο πατέρας δεν είχε περιουσία για να προικίσει την κόρη του, τότε η υποχρέωση αυτή μεταβιβαζόταν στη μητέρα.

Εκτός από τους γονείς, κανένας άλλος δεν είχε δικαίωμα να δώσει προίκα. Αλλά κι αυτοί οι γονείς μπορούσαν να αρνηθούν αν: α) η κόρη τους ήταν ανήλικη και παντρεύτηκε χωρίς τη θέλησή τους, β) αν η κόρη είχε πέσει σε τέτοιο παράπτωμα που κατά το νόμο δικαιολογούσε την αποκλήρωσή της. Επίσης αν η κόρη μέσα σε πέντε χρόνια από το γάμο της δεν είχε λάβει προίκα, έπαυε να έχει αξιώσεις γι’ αυτήν. Η προίκα δεν ήταν δωρεά προς τον γαμπρό, αλλά προς τη νύφη. Οι σύζυγοι είχαν δικαίωμα μόνο επίτων κινητών, τα οποία μπορούσαν να εκποιήσουν ελεύθερα μεν, αλλά με δικαστική άδεια και σε περίπτωση λύσεως του γάμου έπρεπε να αποδοθεί η αξία των κινητών που εκποιήθηκαν στην κόρη με βάση την αποτίμησή τους, αν δεν είχε προσδιοριστεί αυτή η αξία στο προικοσύμφωνο εκ των προτέρων. Για να εκποιηθούν τα ακίνητα έπρεπε να συναινεί και η γυναίκα καθώς και να υπήρχε άδεια και του δικαστηρίου με αίτηση της συζύγου ή με δήλωσή της ότι συμφωνεί. Το δικαστήριο έδιδε την άδεια όταν υπήρχε άφευκτη ανάγκη π.χ. νοσηλείας, εκπαίδευσης παιδιών ή προφανούς ωφέλειας λόγω καλής τιμής. Η ίδια διαδικασία ακολουθείτο και για τα κινητά. Όποιο δε τίμημα ήθελε προκύψει ήταν κι αυτό προικώο, εκτός αν γινόταν αλλαγή του, αλλά και πάλι με σύμφωνη γνώμη και των δύο συζύγων ενώπιον του συμβολαιογράφου και στη συνέχεια με άδεια του δικαστηρίου.

Αν τώρα η διαχείριση της προίκας από τον άνδρα δεν ήταν κανονική, η γυναίκα μπορούσε να ζητήσει ασφάλεια απ’ αυτόν όπως π.χ. τραπεζική ή εγγυητική επιστολή. Όταν ήθελε λυθεί ο γάμος, η προίκα περιερχόταν στη γυναίκα κι αν είχε πεθάνει στους κληρονόμους της. Ο άνδρας δεν δικαιούτο να κρατήσει τίποτα απ’ αυτή, μόνο τους καρπούς που μάζευε από τη διαχείρισή της. Η προίκα δεν ήταν αναγκαστική υποχρέωση του πατέρα. Αυτός την παρείχε οικειοθελώς. Αν η κόρη αργότερα ήθελε να συμμετάσχει και στην υπόλοιπη κληρονομιά, έπρεπε να συνεισφέρει την προίκα της στη διανομή.¹²

Βέβαια όλα τα παραπάνω περί προίκας δεν ισχύουν σήμερα ύστερα από την κατάργηση του θεσμού της στη δεκαετία του 1980-90. Έκτοτε τα υφιστάμενα προικοσύμφωνα έχουν μετατραπεί αυτοδίκαια σε συμβόλαια δωρεών.

Διαπιστώσεις μέσα από τα προικοσύμφωνα

Ο γονέας, δίνοντας προίκα στην κόρη του με συμβολαιογραφικό έγγραφο, γνώριζε πολύ καλά ότι τελικά δεν πεθαίνει αφού αξιώθηκε να εκφράσει σε γραπτό λόγο τις θελήσεις του για τα παιδιά του, κάτι ανάλογο που κάνει όλος ο κόσμος με τις διαθήκες.¹³

Οι διαθέτοντες προίκα ανήκουν κατά κανόνα σε μία ευρεία εισοδηματική και επαγγελματική κλίμακα και εικονογραφούν σε μικρογραφία την οικονομική διαστρωμάτωση της περιοχής τους. Όπως έχουμε ήδη δει στα προικοσύμφωνα που έχουν αναφερθεί, οι συμβαλλόμενοι είτε είναι γεωργοί, είτε έμποροι, μεσίτες κλπ. συμπληρώνουν την επαγγελματική τους αυτή ιδιότητα με τη λέξη κτηματίας. Τούτο γίνεται γιατί η ιδιότητα του «κτηματία» προσδίδει κύρος και παράλληλα δείχνει ότι είναι ενεργό οικονομικά άτομο και όχι απλώς εισοδηματίας. Έτσι μαζί με την ιδιότητα του γεωργού συμπληρώνουν με εκείνη του κτηματία και αναγράφονται γεωργοκτηματίες.

Άλλη διαπίστωση από τα μέχρι τώρα ερευνημένα προικοσύμφωνα είναι ότι το ύψος της προίκας που δίδεται είναι ανάλογο της συνολικής περιουσίας του πεθερού, αλλά και του επαγγέλματος του γαμπρού. Επίσης είδαμε να μνημονεύονται, πολλές φορές, τα έπιπλα και τα κουζινικά με τον γενικό όρο «κινητά» ή «διάφορα έπιπλα» ή «διάφορα σκεύη» κλπ. και με τον τρόπο αυτόν δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί επακριβώς η αξία τους σε δραχμές, όταν αυτή δεν αναφέρεται ρητά. Η λεπτομερής πάλι απάριθμιση των τιμαλφών, σκευών, επίπλων, προβάλλει προς τα έξω την εικόνα ενός συγκροτημένου νοικοκυριού του διαθέτη. Επίσης από το είδος αυτής της περιγραφής διαφαίνονται και κάποιες ευαισθησίες του.

Επίσης, οι αναλυτικοί πίνακες του ρουχισμού που παίρνει η νύφη, αλλά και ο γαμπρός πολλές φορές, είναι συχνότεροι στα εκτεταμένα προικοσύμφωνα γιατί ο προικοδότης με τον τρόπο αυτόν θέλει να δείξει την ευαισθησία που έχει να δημιουργήσει η θυγατέρα του ένα πλήρες νοικοκυριό που να έχει μεγάλη διάρκεια στο χρόνο, αλλά συγχρόνως να ικανοποιήσει και τη δική του φιλαρέσκεια και να δώσει προς τα έξω μία εντυπωσιακή εικόνα για το πόσο μεγάλη προίκα έδωσε. Γί’ αυτό 2-3 μέρες πριν το γάμο η παραχωρούμενη προίκα των κινητών εκτίθεται σε κοινή θέα των συγγενών και φίλων στο σπίτι, το καινούργιο των μελλονύμφων, που κατά κανόνα ήταν ιδιοκτησία του γαμπρού. Ήταν η εποχή που ο γαμπρός έπρεπε να είναι ιδιοκτήτης σπιτιού για να προχωρήσει σε γάμο το συνοικέσιο. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω φράση του λαού για νέο που θέλει να παντρευτεί και δεν έχει σπίτι: «Το κλειδί τον βαραίνει στον κόκαλο».

Τέλος διαπιστώσαμε ότι οι συμβολαιογράφοι παρακρατούν σε δραχμές το ίδιο τέλος σ’ όλους τους συμβαλλομένους, ανεξάρτητα από το ύψος της αξίας των προικώων που αναφέρονται στο προικοσύμφωνο που συνέταξαν και τούτο γιατί δεν μπορούν αυτοί οι ίδιοι να γίνονται εκτιμητές της παρεχόμενης προίκας. Έτσι βλέπομε για κάθε πρωτότυπο να εισπράττονται τέλη δρχ. 5 και για κάθε αντίγραφο από 1 ή 2 δραχμές. Τα τέλη αυτά καταγράφονται στο τέλος κάθε συμβολαίου. Επίσης τα προικοσύμφωνα συντάσσονταν όλες τις ημέρες της εβδομάδας, μη εξαιρουμένης ούδ’ αυτής της Τρίτης, λόγω αποφράδας.

Τα προικοσύμφωνα δεν αποτελούν δείγμα μόνο σε σχέση με το σύνολο του τρόπου διαδοχής, αλλά εκφράζουν περισσότερο οικονομικούς ορθολογισμούς που είναι φυσικό να παρουσιάζουν μεγαλύτερη πυκνότητα στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και συγχρόνως γίνονται πρότυπα συμπεριφοράς.

Το προικοσύμφωνο ή η διαθήκη, με τις ιδιόγραφες υπογραφές τους, αποτελούν τη μόνη προσωπική μαρτυρία που έχουμε για πολλούς ανθρώπους του παρελθόντος, κατεξοχήν μη επώνυμους. Μαζί δε με τις αγοραπωλησίες χρησιμοποιούνται για την καλύτερη κατανόηση ενός κοινωνικού σχηματισμού, ιδιαίτερα για περιόδους που δεν παρουσιάζουν αφθονία στο τεκμηριωτικό τους υλικό.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό συμπέρασμα που βγαίνει από την παρούσα μελέτη είναι ότι ο γάμος τότε δεν ήταν προϊόν έρωτα ή έστω μιας απλής συμπάθειας των νεονύμφων, αλλά μια συναλλαγή μεταξύ γαμπρού και πεθερού ή μεταξύ συμπεθέρων, ερήμην της νύφης και πολλές φορές και του ίδιου του γαμπρού. Δηλαδή η πλέον ενδιαφερόμενη γι’ αυτήν τη συναλλαγή, η νύφη, απούσιαζε παντελώς απ’ αυτήν.

Στην παρούσα μας εργασία επιχειρείται η αξιοποίηση του συνόλου των πληροφοριών για το γάμο, που εντοπίστηκαν σε προικοσύμφωνα του συμβολαιογράφου Αρχανών στην πρώτη εικοσαετία του 20^ου αιώνα. Φυσικά οι πληροφορίες αυτές δεν μπορούν να καλύψουν πλήρως τα ποικίλα φαινόμενα στα οποία αναφέρονται. Συμβάλλουν, ωστόσο, στην ουσιαστικότερη κατανόησή τους και ενδεχομένως, με τις πληροφορίες τους, σε μια σφαιρική θέαση της κοινωνίας στην οποία εγγράφονται.

Ευχαριστώ τον διευθυντή των Γενικών Αρχείων του Κράτους – Παράρτημα Ηρακλείου κ. Μανόλη Γ. Δρακάκη για τις διευκολύνσεις που μου έκαμε στην μελέτη των συμβολαίων της περιόδου που αναφερόμαστε. Ο μικρός αριθμός των προικοσύμφωνων που βρήκαμε ασφαλώς θα αυξανόταν αν συνυπολογιζόταν και «οι δωρεές αιτία θανάτου» ή «οι δωρεές εν ζωή», οι οποίες πολλές φορές υποκαθιστούσαν τα προικοσύμφωνα, όπως είδαμε στην δωρεά μάνας προς κόρη που έχουμε ήδη μνημονεύσει στην αρχή του παρόντος.

Μορφή και εσωτερική δομή των προικοσύμφωνων

Τα προικοσύμφωνα συντάσσονταν απαραίτητα από συμβολαιογράφο και παρουσίαζαν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους. Η καθημερινή πρακτική, στηριζόμενη φυσικά στις επιταγές του νόμου, είχε οδηγήσει σε στερεότυπες μορφές που κυκλοφορούσαν μάλιστα και ως υποδείγματα.

Σε κάθε προικοσύμφωνο προηγούνται τα σχετικά με το χρόνο και τον τόπο σύνταξής του. Ως τόπος αναφέρεται κυρίως το συμβολαιογραφείο, πολλές φορές όμως και οικία, ιδιαίτερα του προικοδότη. Επίσης τα ονόματα των μαρτύρων με το επάγγελμα τους και τον τόπο κατοικίας τους, το θρήσκευμά τους και η μη ύπαρξη συγγενικής σχέσης με τους συμβαλλόμενους. Επίσης αναφέρεται το ονοματεπώνυμο του συμβολαιογράφου, η σχέση του με τους συμβαλλομένους και τους μάρτυρες, ότι δεν έχει μαζί τους κάποια συγγένεια και επίσης η διεύθυνση του συμβολαιογραφείου (οδός-αριθμός-συνοικία-πόλη). Όταν υπάρχει συγγενική σχέση αναπληρώνεται από τον οικείο ειρηνοδίκη ή τον γραμματέα του ειρηνοδικείου.

Τα προικοσύμφωνα επίσης μπορούν να διακριθούν σε σύντομα και αναλυτικά. Στα εκτεταμένα προικοσύμφωνα μπορούν να καταταγούν τα δύο που έχουμε αναφέρει αναλυτικά, του δασκάλου I. Φιοράκη και του εμποροκτηματία Χαραλάμπους Π’. Κων/νου Ουσταμανωλάκη. Επίσης στα αναλυτικά προικοσύμφωνα κατατάσσεται και το παρακάτω προικοσύμφωνο του Αρχανιώτη Μιχαήλ I. Ψαλτάκη και της Αργυρής Αποστόλου Καζαντζάκη, στο οποίο αναφέρονται, μεταξύ των άλλων, και τα εξής:

Εν Επάνω Αρχάναις Τεμένους σήμερον την δωδεκάτηντου μηνός Φεβρουάριου ημέραν Σάββατον και ώραν πέμπτην και ημίσειαν μετά μεσημβρίαν του χιλιοστού εννεακοσιοστού πέμπτου έτους, εν τω συμβολαιογραφεία» μου κειμένω κατά την συνοικίαν «Μοναστηριακά» ιδιοκτησίας της Κοινότητας Αρχανών, Νικολάου Α. Χριστινίδου, ενταύθα εδρεύοντος και κατοικούντος και των μαρτύρων Γεωργίου Εμμ. Ιατράκη καφφεπώλου και εμπορομεσίτου και Γεωργίου Ε. Αρνογιαννάκη καφφεπώλου, κατοίκων Αρχανών, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων νομίμως, ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τους ανωτέρω μάρτυρας γνωστοί και άσχετοι συγγένειας τινάς, αφ’ ενός Απόστολος Καζαντζάκης γεωργοκτηματίας και αφετέρου Μιχαήλ Γεωργίου Ψαλτάκης, παντοπώλης – γεωργοκτηματίας, αμφότεροι κάτοικοι Επάνω Αρχανών Τεμένους και ζητήσαντες την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου συνωμολόγησαν και συνεβάλλοντο προς αλλήλους τα επόμενα, ήτοι, ο Απόστολος Καζαντζάκης προκειμένου η θυγατήρ αυτού Αργυρή το γένος Καζαντζάκη να έλθη εις πρώτον γάμον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας μετά του εις πρώτον γάμον επίσης ερχομένου Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκη, δίδει προς αυτόν λόγω προικός της ειρημένης θυγατρός του τα εξής κινητά και ακίνητα:

Α’ ΚΙΝΗΤΑ: 1) Διάφορα χάλκινα σκεύη αξίας δρχ. 88,50, 2) Διάφορα ρουχικά αγορασμένα εκ των καταστημάτων αξίας δρχ. 205,40, 3) Διάφορα υαλικά αξίας δρχ. 94,40, 4) Διάφορα ξύλινα έπιπλα δρχ. 124,50, 5) Διάφορα έπιπλα εγχωρίου κατασκευής δρχ. 30, 6) Διάφορα σκεύη του μαγειριού δρχ. 7,60,7) Ένα κουσκουσέ μάλλινο δρχ. 30, 8) Μία πατανία δρχ. 10 9) Ετέραν πατανία δρχ. 15, 10) Δέκα χιράμια δρχ. 50, 11) Δέκα σακιά δρχ. 20, 12) Δεκαεννέα σακκούλες δρχ. 15, 13) Πεντήκοντα πήχεις πανί δρχ. 20, 14) Εκατόν πήχεις μπόλιας δρχ. 35, 15) Εκατόν πήχεις σινδόνια δρχ. 35, 16) Τεσσαράκοντα τρεις πήχεις όμοια ράσινα δρχ. 17,20, 17) Τριάκοντα επτά οκάδας στρωματσόμαλλα δρχ. 16,65, 18) Τριάκοντα πήχεις δίμητα δρχ. 25, 19) Τεσσαράκοντα πήχεις μεταξοφάδιαστα δρχ. 15, 20) Εικοσιτέσσαρες πήχεις χασέ δρχ. 24,21) Τ ριάκοντα πήχεις κλωστοκέναρα δρχ. 25. 22) Πεντήκοντα τέσσαρας πήχεις χασέ δρχ. 18, 23) Πατητά και τούλια δρχ. 5, 24) Μία πάντα φιλεδένια δρχ. 5, 25) Μία πάντα πλεχτήν δρχ. 20, 26) Τραπεζομάνδηλα δρχ. 4, 27) Πεντήκοντα πήχεις πετσέτες δρχ. 25, 28) Δεκατρείς ετέρου είδους πετσέτες δρχ. 12, 29) Εικοσιοκτώ ομοίας ετέρου είδους δρχ. 11, 30) Δώδεκα ετέρας πετσέτας δρχ. 4, 31) Τριάκοντα ετέρας πετσέτας δρχ. 12, 32) Δέκα μανδήλας δρχ. 5, 33) Εν τραπεζομάνδηλον δρχ. 2, 34) Διάφορα ενδύματα δρχ. 40, 35) Δύο μεσοφόρια δρχ. 5. Ήτοι άπαντα αξίας δραχμών χρυσών 1.071,25.

Β’ΜΕΤΡΗΤΑ: Δραχμάς χιλίας διακοσίας (1200).

Γ ΑΚΙΝΗΤΑ εξ αδιανεμήτου τα εξής: 1) στη θέση «Μερταράς» ή «Άγιος Ιωάννης» άμπελο οκτώ εργατών με 12 αμυγδαλιές, 24 μικρομέγαλα ελαιόδενδρα, 2 δρυς και 14 κυπαρίσσια, συνορεύουσα με κτήματα Μονής Επανωσήφη, Νικολ. Καζαντζάκη, Νικολάου Κολομβοτσάκη, Ευφημίας Καζαντζάκη και δρόμο. 2) Στην ίδια θέση άμπελο 14 εργατών με δύο ελαιόδενδρα, τρία κυπαρίσσια, ένα δρυ και ένα κουδούμαλλον, συνορεύουσα με κτήματα Χή. Νικολ. Λυδάκη, Κων/νου Ρασιδάκη, Ευφημίας Καζαντζάκη, Ευσεβείας Ν. Ψαραδάκη. 3) Στη θέση «Κάμπος» κρεβατίνα δύο εργατών, συνορεύουσα με κτήματα Αντωνίου Καπνιστού και του ίδιου από δύο μερών και δρόμο. Και τα τρία ως άνω ακίνητα ανήκαν στην περιφέρεια των Επάνω Αρχανών Τεμένους.

Ο Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκης εδήλωσεν ότι συναινεί και παραδέχεται να λάβει σύζυγον την θυγατέρα του ετέρου συμβαλλομένου Αργυρή Γ. Καζαντζάκη και υπόσχεται και υποχρεούται να διαχειρίζεται την προίκα ταύτην συμφώνως με τους περί προικός νόμους. Επιτέλους εδήλωσαν οι συμβαλλόμενοι ότι η τέλεση του μυστηρίου του γάμου, ήτις θα λάβει χώραν αύριον, θα αποδεικνύει την παραλαβήν της προικός. Εν τελεί ο Μχαήλ Ψαλτάκης εδήλωσεν ότι προς ασφάλειαν της αξίας των ανωτέρω προικώων κινητών και μετρητών τίθησιν εις πρώτην υποθήκην υπέρ της ειρημένης μελλούσης συζύγου του τα τέσσερα πέμπτα εξ αδιανεμήτου μιας οικίας κειμένης εις συνοικίαν «Στου Τούμπου ταις καραίς» εντός της κωμοπόλεως Αρχανών του ομωνύμου δήμου Τεμένους, συνισταμένης εξ ενός πορτέγου, ενός μαγειρείου, δύο δωματίων ανωγείων, μιας αποθήκης, δύο πατητηρίων και μιας αυλής, γειτνιαζούσης με οικίας Εμμαν. Παχάκη, Εμμαν. Μανουσάκη, Γεωργίου Π. Ψαλτάκη και δημοσίαν οδόν. Προς βεβαίωσιν των ανωτέρω εγένετο το παρόν έγγραφον όπερ, αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις επήκοον των συμβαλλομένων και των μαρτύρων, υπεγράφη παρ’ αυτών και εμού.

Οι Μάρτυρες Οι Συμβαλλόμενοι Ο Συμβ/φος¹⁴

Προίκα με απλό συμφωνητικό

Υπήρξαν περιπτώσεις που η προίκα δινόταν με τον αρραβώνα, προκαταβολικά, με ένα απλό συμφωνητικό σε συμβολαιογραφείο. Υποθέτουμε ότι σ’αυτές τις περιπτώσεις ήθελαν να βεβαιώσουν τον μέλλοντα γαμπρό τους για τις αγαθές προθέσεις τους, βγάζοντάς τον από την αγωνία να περιμένει. Βέβαια μπορεί με το απλό συμφωνητικό να μην κατοχυρωνόταν η γυναίκα, όπως με το προικοσύμφωνο, αλλά δεν έπαυε κι αυτό να ήταν δεσμευτικό, αφού θα επακολουθούσε, την παραμονή του γάμου, η σύναψη προικοσύμφωνου. Ένα τέτοιο συναντήσαμε στις Αρχάνες, το 1914, μεταξύ του Γεωργίου Κ. Λυριτσάκη, καφφεπώλη και του μέλλοντα γαμπρού του Εμμανουήλ Γ. Ελευθεράκη.¹⁵

Ήτοι ο Γεώργιος Λυριτσάκης έχει ήδη αρραβωνιάσει τη θυγατέρα του Χρυσάνθη με τον έτερο συμβαλλόμενο Εμμανουήλ Γ. Ελευθεράκη, γεωργοκτηματία, και πριν το γάμο πηγαίνουν στο συμβολαιογραφείο όπου δηλώνει να δώσει ως προίκα στην εν λόγω κόρη του, την παραμονή της τέλεσης του μυστηρίου του γάμου, τα εξής ακίνητα: 1) το μισό από την ανατολική πλευρά ενός περιβολιού έκτασης του όλου μιας μουζουριάς που έχει μέσα διάφορα οπωροφόρα δένδρα, το οποίο βρίσκεται στη θέση «Ποταμός» ή «Πλατεία» προς τη δυτική πλευρά της κωμόπολης Επ. Αρχανών.¹⁶ 2) Στη θέση «Κουρίνα»¹⁷ το μισό «εξ αδιανεμήτου» ενός αμπελιού έκτασης 13 εργατών¹⁸ με διάφορα δένδρα, περιφ. Επ. Αρχανών. Επίσης υπόσχεται κατά την παραμονή του γάμου να παραδώσει στον ίδιο τον γαμπρό του τα απαιτούμενα κινητά, όπως ρουχικά, έπιπλα και σκεύη και ακόμη χίλιες (1000) δραχμές σε δύο δόσεις. Ήτοι 500 δρχ. την παραμονή του γάμου και τις άλλες 500 μετά τρεις μήνες από την τέλεσή του. Επίσης η παράδοση και μεταβίβαση των παραπάνω θα γίνει διά του συνταχθησομένου και μεταγραφησομένου προικοσυμβολαίου. Στο τέλος, όπως και στα προικοσύμφωνα, ο γαμπρός δήλωνε την αποδοχή των προικώων και έδινε την υπόσχεση να παντρευτεί την υποψήφια σύζυγό του και για επιβεβαίωση όλων αυτών, στην προκειμένη περίπτωση, υπογράφτηκε το παρόν συμφωνητικό ενώπιον δύο μαρτύρων και του συμβολαιογράφου της κωμόπολης.

Εδώ παρατηρούμε ότι στο εν λόγω συμφωνητικό απουσιάζει κάποια υποθήκη του γαμπρού για τη σωστή διαχείριση της προίκας, όπως αυτή έμπαινε στα προικοσύμφωνα. Πιθανόν να έμπαινε μελλοντικά στο προικοσύμφωνο που θα ακολουθούσε σύμφωνα μετά γραφόμενα του συμφωνητικού.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Παραθέτουμε παρακάτω μερικά αυτούσια προικοσύμφωνα κατοίκων των
Αρχανών, της περιόδου για την οποία αναφερόμαστε, προς πληρέστερη
ενημέρωση.

• Προικοσύμφωνο Ευάγγελου Ψαλτάκη και Μαρίας Κων. Λυδάκη. ΑΡΧΑΝΕΣ 1904, Αριθμός 8577, Γ.Α.Κ. Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ.

Εν Αρχάναις Τεμένους σήμερον την δεκάτην τρίτην του μηνός Αυγούστου του χιλιοστού εννεακοσιοστού τετάρτου έτους, ημέραν Παρασκευήν, εν τη οικία Κωνσταντίνου Λυδάκη κειμένη εν τη συνοικία «Κουτσουνάρι» Ανω Αρχανών Τεμένους, ένθα και μετέβην, ενώπιον εμού του συμβολαιογραφούντος γραμματέως του Ειρηνοδικείου Αρχανών Κωνσταντίνου I. Καψετάκη ενταύθα κατοικοεδρεύοντας, κωλυομένου του νομίμου συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Χριστινίδου, και των μαρτύρων Ιωάννου Λιοντουφεκίνου Βέη και Γεωργίου Καλοχριστιανάκη, γεωργοκτηματίου, κατοίκων Αρχανών, ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τους μάρτυρας και άσχετοι συγγένειας τινάς και γνωστοί, αφ’ ενός ο Κωνσταντίνος Εμμάνουηλ Λυδάκης, γεωργοκτηματίας και κάτοικος ενταύθα κι’ αφ’ ετέρου ο Ευάγγελος Μιχ. Ψαλτάκης ή Αναγνωστάκης, εμποροκτηματίας και κάτοικος ωσαύτως και ζητήσαντες την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου συνωμολόγησαν κα συνεβάλοντο προς αλλήλουςτα επόμενα. Ήτοι ο Κωνσταντίνος Εμ. Λυδάκης προκειμένου να έλθη εις πρώτον νόμιμον γάμον η θυγατέρα του Μαρία με τον επίσης εις πρώτον νόμιμον γάμον ερχόμενον, κατά τους ιερούς και θείους κανόνας της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, Ευάγγελον Μιχ. Ψαλτάκην ή Αναγνωστάκην, κατά την δεκάτην πέμπτην τρέχοντος μηνός, ημέραν Κυριακήν, παραχωρεί και παραδίδει εις τον μέλλοντα γαμβρόν του Ευάγγελον Ψαλτάκην ως προίκα της ειρημένης θυγατέρας του τα εξής: 1)… αξίας δραχμών εκατόν δεκατρείς και 85 εκατοστών (113,85), 2) βάμβακα εξακοσίων νηματίων αξίας 30,64 δραχμών, 3) Ρουχικά διάφορα αναγκαία διά την οικιακήν χρήσιν αξίας 872 δραχμών 4) Σκεύη μαγειρικής αξίας 383,40 δραχμών, 5) Έπιπλα ξύλινα αξίας 480 δραχμών, 6) μετρητά δραχμές δύο χιλιάδες (2000) και τα εξής ακίνητα κείμενα εις την περιφέρεια Επάνω Αρχανών Τεμένους του ομωνύμου Δήμου: 1) Εις θέσιν «Κάμπον» μίαν άμπελον εργατών οκτώ εμπεριέχουσα πέντε ελαιόδενδρα και δύο κυπαρίσσους, συνορεύουσα με κτήματα κληρονόμων Χουσεΐν Ντουτινασάκη, Ελευθερίου Γιαννιδάκη και βάγκα. 2) Εις θέσιν «Μπέλενα» ελαιόφυτον ημίσιας μουζουρίων με πέντε ελαιόδενδρα, συνορευόμενον με κτήματα Μαρίας Λυδάκη, Χατζή Γ. Λυδάκη και βάγκα, αξίας το μεν πρώτον δραχμών 1920, το δε δεύτερον 200 δραχμών, ήτοι της συνολικής αξίας της προικομένης ανερχόμενης εις δραχμές 6000, διατιμηθέντων ούτως προς ορισμό της αξίας αυτών και ουχί λόγω πωλήσεως. Ο δε Ευάγγγελος Μ. Ψαλτάκης ή Αναγνωστάκης εδήλωσεν ότι αποδέχεται την ανωτέρω προίκα και τα ανωτέρω προικώα κινητά και ακίνητα της μελλούσης συζύγου του Μαρίας το γένος Λυδάκη, υποσχόμενος να τηρήσει τους νόμους μετά της ειρημένης συζύγου του κατά την ορισθείσαν συμφωνίαν και ότι προς εγγύησιν της ανωτέρω προικός θέτει τον εαυτόν του υπεύθυνον υπέρ της ειρημένης μελλούσης συζύγου του Μαρίας το γένος Λυδάκη, μίαν οικίαν κειμένην εις την συνοικίαν «Βορεινά» εντός της κωμοπόλεως Επάνω Αρχανών, συνεπικουρούμενης μιας αποθήκης, ενός αναγκαίου, δύο πατητηρίων και δύο αυλός, συνορευομένης με οικόπεδον ανοίκοντος στον Γ. Κουτουλάκη, Δημήτριο Μαρινάκη και δημόσιων δρόμων εκ δύο μερών.

Ταύτα συνομολογισάντων και συνεφωνησάντωντων συμβαλλόμενων υπέμνησα σ’ αυτούς τον νόμον περί μεταγγραφής και προς βεβαίωσιν συνετάχθη το παρόν όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις επήκοον πάντων των ανωτέρων και των μαρτύρων υπεγράφη παρ’ εμού, των μαρτύρων και του Ευαγγέλου Μ. Ψαλτάκη ή Αναγνωστάκη…

Οι Μάρτυρες                                          Ο έκτων συμβαλλόμενων

Γεώργιος Κ. Καλοχριστιανάκης                Ευάγγελος Μ. Ψαλτάκης

Ιωάννης Λιοντουφεκίνου Βέης

Ο Συμβολαιογραφών Γραμματέας Ειρηνοδικείου Αρχανών του νομίμου συμβολαιογράφου Νικολ. Χριστινίδου κωλυομένου.

Κων/νος Ι.Καψετάκης

(Τ.Σ.)

Τέλος πρωτοτύπου δρχ. 5

Τέλος 2 ανιγράφων δρχ. 2

Σύνολο 7

Ο Ευάγγελος Μιχ. Ψαλτάκης ή Αναγνωστάκης ήταν αδερφός της γιαγιάς μου, Μαρίας Ψαλτάκη-Χριστινίδου, συζύγου του συμβολαιογράφου. Και ένεκα της συγγένειας αυτής υπήρχε το κώλυμα.

• Προικοσύμφωνο Γεωργίου Μανανεδάκη και Αικατερίνης Ν. Αγογλωσσάκη. Αρχάνες 1905. Αριθμός 8924, συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολ. Αντ. Χριστινίδου, Γ.Α.Κ. Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Εν Επάνω Αρχάναις Τεμένους σήμερον την δωδεκάτηντου μηνάς Φεβρουάριου ημέραν Σάββατον του χιλιοστού εννεακοσιοστού πέμπτου έτους, εν τω συμβολαιογραφείω μου κειμένω κατά την συνοικίαν «Μοναστηριακά» ιδιοκτησίας της Κοινότητος Αρχανών, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολ. Α. Χριστινίδου, ενταύθα εδρεύοντος και κατοικούντος και των μαρτύρων Χαριλάου I. Μαρκοδημητράκη, δημογραμματέως και Ιωάννου Ε. Ιατράκη, δημαρχιακού κλητήρος, κατοίκων Αρχανών, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων, νομίμως, ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τοις ανωτέρω μάρτυρας γνωστοί και άσχετοι συγγένειας τινάς, αφ’ ενός Νικόλαος Αγογλωσσάκης, γεωργοκτηματίας, και η σύζυγος αυτού Χαρίκλεια το γένος Λυδάκη, οικιακά εργαζομένη, και αφ’ ετέρου ο Γεώργιος Μανανεδάκης, βαφεύς, άπαντες κάτοικοι Επάνω Αρχανών και ζητήσαντες την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου συνωμολόγησαν και συνεβάλοντο προς αλλήλους τα επέκεινα, ήτοι: ο μεν Νικόλαος Αγογλωσσάκης προκειμένου η θυγατήρ αυτού Αικατερίνη Ν. Αγογλωσσάκη να έλθη εις πρώτον νόμιμον γάμον κατά τους ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας μετά του εις πρώτον γάμον επίσης ερχομένου Γεωργίου Μανανεδάκη, δίδει προς αυτόν, λόγωπροικός υπέρ της ειρημένης θυγατρόςτου, τα εξής:

Α) ΚΙΝΗΤΑ:

1) Μίαν εικόνα του Αγίου Γεωργίου αξίας δραχμών 8,50, 2) Ένα σκρίνιον με μάρμαρον αξίας δραχμών 62,50, 3) Μίαν κασέλαν αξίας δραχμών 15,00, 4) Ένα καθρέπτην κρυστάλλινον αξίας δραχμών 38,00, 5) Ένα τραπέζιον ωοειδές με μάρμαρον αξίας δραχμών 52,50, 6) Έν τραπέζιον της τραπεζαρίας αξίας δραχμών 14,00, 7) Μίαν σκάφην, ένα σοφράν, μίαν κουταλοθήκη, εν φαράσι αξίας δραχμών 8, 8) Ένα τραπεζάκι καρυδένιο του καπνοδοχείου αξίας δραχμών 8, 9) Διάφορα υάλινα σκεύη, αξίας δραχμών 9,60, 10) Όμοια υάλινα σκεύη, πηρινομάχαιρα και μαχαίρια αξίας δραχμών 61,50, 11) Πιάτα ομοίου είδους σκεύη αξίας δραχμών 14,35, 12) Διάφορα χάλκινα σκεύη του μαγειρείου, αξίας δραχμών 56,30, 13) Τρία τεμάχια κρισάρων και κουρτίων αξίας δραχμών 3, 14) Μίαν δωδεκάδαν καρεκλών αξίας δραχμών 35, 15) Δύο στρώματα, δύο μεντερία, εξ μαξιλάρια δίμητα πλήρων μαλλιών αξίας δραχμών 80, 16) Μίαν πατανίαν κουσκουσέ ερυθράν και ετέραν τοιαύτην νταμάτην αξίας δραχμών 40, 17) Δέκα μάλλινα διάφορα χιράμια, αξίας δραχμών 25, 18) Εξ ράσινα σεντόνια και δώδεκα σακούλες αξίας δραχμών 24, 19) Δέκα μαξιλάρες πλήρεις χόρτου αξίας δραχμών 6, 20) Δύο καναπελίκια ταφτένια αξίας δραχμών 4,21) Μίαν δωδεκάδα πετσέτας δεξιμάτας, αξίας δραχμών 9,60.22) Ετέραν δωδεκάδαν πεσέτας των τραπεζών αξίας δραχμών 6,23) Ετέραν δωδεκάδα μακράς μονάς πεσέτας αξίας δραχμών 6, 24) Ετέραν δωδεκάδα πεσέτας μικρός αξίας δραχμών 2, 25) Δύο τραπεζομάνδηλα δεξιμάτα αξίας δραχμών 5, 26) Δύο έτερα τραπεζομάνδηλα μονά αξίας δραχμών 4, 27) Έν τραπεζομάνδηλον πλεκτόν αξίας δραχμών 6, 28) Έν εφάπλωμα μεταξωτόν αξίας δραχμών 30, 29) Έτερον εφάπλωμα δίμητο βαμβακερό αξίας δραχμών 15, 30) Δύο σενδόνια μεταξωτά είκοσι πέντε πήχεων αξίας δραχμών 20, 31) Τριάκοντα πήχεις σενδόνια ράσινα αξίας δραχμών15, 32) Πεντήκοντα πήχεις σενδόνια βαμβακερά αξίας δραχμών 25, 33) Πεντήκοντα πήχεις πανί σπιτικό αξίας δραχμών 20, 34) Πεντήκοντα πήχεις λινά σενδόνια αξίας δραχμών 25, 35) Πεντήκοντα πήχεις μπόλιες βαμβακερές αξίας δραχμών 20, 36) Οκτώ ζεύγη ψίδια διαφόρων ειδών αξίας δραχμών 16, 37) Ένα γύρον του κρεβατιού χακένιον αξίας δραχμών 2, 38) Διάφορα παραπετάσματα των παραθύρων αξίας δραχμών 20, Ήτοι άπαντα αξίας δραχμών χρυσών 812,15.

Β) Μετρητά δραχμάςπεντακοσίας εξήκοντα και ογδοήκοντα λεπτά. (560,80).

Γ) Λόγω προικός αδιατιμήτου τα εξής ακίνητα κτήματα κείμενα εν τη περιφερεία επάνω Αρχανών του ομωνύμου Δήμου Τεμένους, ήτοι: Εις θέσιν «Μαρή τον Πόρον» μίαν άμπελον πέντε εργατών, συνορεύουσαν κτήμασιν του ιδίου Νικολάου Αγογλωσσάκη, Μιχαήλ Αγογλωσσάκη, Αριστείδου Αυγουστάκη και δρόμο αγροτικό. Η Χαρίκλεια το γένος Χρ. Λυδάκη εδήλωσεν και αύτη ότι δίδει εις τον ειρημένον γαμβρόν της Γεώργιον Μανανεδάκην, λόγω προικός, ωσαύτως αδιατιμήτων, της ειρημένης θυγατρός της Αικατερίνης Ν. Αγογλωσσάκη τα εξής κτήματα κείμενα εν τη περιφερεία Επάνω Αρχανών: 1^ον) Εις θέσιν «Χοστά» μίαν άμπελον πέντε εργατών με εννέα ελαιόδενδρα, συνορευομένης κτήμασι Κων/νου Δρακάκη, Κων/νου Λυδάκη, Γεωργίου Γιαννιδάκη και δρόμο. 2^0ν), εις θέσιν «Κουρίναν» ελαιόφυτον ημίσεως μουζουρίου περιλαμβανομένου δεκατρία ελαιόδενδρα, συνορεύον κτημάτων Εμμανουήλ Μαλλιαράκη, Χαριδήμου Λυδάκη, δέτην και δρόμο.

Ο Γεώργιος Μανανεδάκης εδήλωσεν ότι συναινεί και παραδέχεται να λάβει σύζυγον την θυγατέρα των ετέρων συμβαλλομένων Νικολ. Αγογλωσσάκη και Χαρίκλειας το γένος Λυδάκη και υπόσχεται και υποχρεούται να διαχειρίζεται την προίκαν ταύτην συμφώνως με τους περί προικός νόμους και τέλος οι συμβαλλόμενοι εδήλωσαν ότι η τέλεση του μυστηρίου του γάμου θα λάβει χώραν αύριον και θα αποδεικνύει την παραλαβήν της προικός. Ωσαύτως ο Γεώργιος Μανανεδάκης εδήλωσεν προσέτι ότι προς ασφάλειαν της αξίας των ανωτέρω κινητών και των μετρητών άτινα λαμβάνει ως προίκα, τίθησιν ως πρώτη υποθήκη υπέρ της μελλούσης συζύγου του Αικατερίνης το γένος Ν. Αγογλωσσάκη, μίαν οικίαν ιδιόκτητον κειμένην εις συνοικίαν «Βορεινά» εντός της κωμοπόλεως Αρχανών Τεμένους συνισταμένην εκ μιας αποθήκης, πέντε επ’αυτής δωματίων, μίας αυλής και ενός περιδιγαρίου με διάφορα δένδρα, συνορεύουσαν κτήμασιν Ιωάννου Σεγρεδάκη, Γεωργίου Τσιριγωτάκη, Ευριδίκης Βορνιωτάκη και δρόμο.

Προς βεβαίωσιν των ανωτέρω εγένετο το παρόν έγγραφον όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις επήκοον των συμβαλλομένων και των μαρτύρων υπεγράφη παρ’ αυτών και εμού, πληντου Νικολάου Αγογλωσσάκη και Χαρίκλειας Λυδάκη αγραμμάτων όντων.

Οι Μάρτυρες                                          Οεκτωνσυμβολλομένων

Χαρίλ. Μαρκοδημητράκης                        Γεώργιος Μανανεδάκης

Ιωάννης Εμ. Ιατράκης

Ο Συμβολαιογράφος

(Τ.Σ.) Νικόλ. Αντ. Χριστινίδης

Ο Γεώργιος Μανανεδάκης γεννήθηκε στις Καλύβες Αποκορώνου το 1873. Ήρθε στις Αρχάνες τέλη 19^ου αιώνα εξασκώντας το επάγγελμα του βαφέα υφασμάτων, κυρίως του άσπρου κάμποτου πανιού σε διάφορα χρώματα, και έμεινε γνωστός με το προσωνύμιο «ο Μπογιατζής». Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο την Αικατ. Ν. Αγογλωσσάκη και όταν αυτή πέθανε, μετά το 1920, ξαναπαντρεύτηκε την Κεφαλά Ευμορφούλα του Στυλιανού (1888), καταγόμενη από τις Φώκιες της Μ. Ασίας, δημιουργώντας έτσι πολυμελή οικογένεια.

• Προικοσύμφωνο Εμμ. Θ. Καλαθάκη και Ελευθρίας Ζ. Κολομβοτσάκη. ΑΡΧΑΝΕΣ 1906, Αριθ. 9606, συμβ/φου Νικολ. Αντ. Χριστινίδου, Γ.Α.Κ. Παράρτημα Ηρακλείου.

Εν Επάνω Αρχάναις Τεμένους σήμερον την τριακοστήν του μηνός Απριλίου ημέραν Κυριακήν του χιλιοστού εννεακοσιοστού έκτου έτους, εν τω συμβολαιογραφείω μου κειμένω κατά την συνοικίαν «Μοναστηριακά» ιδιοκτησίας της Κοινότητος Αρχανών, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολ. Α. Χριστινίδου, αυτόθι εδρεύοντος και κατοικούντος και των μαρτύρων Χαραλάμπους Μαρκομιχελάκη και Δημητρίου Εμμαν. Μπουνάκη, γεωργοκτηματιών Αρχανών, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων, νομίμως ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τους μάρτυρας γνωστοί και άσχετοι συγγένειας τινάς, αφ’ ενός Χατζή Ζαχαρίας Κυρ. Κολομβοτσάκης ή Κυριακάκης και αφ’ ετέρου ο Εμμανουήλ Χατζή Θεοδώρου Καλαθάκης, γεωργοκτηματίας, αμφότεροι κάτοικοι Επ. Αρχανών Τεμένους και ζητήσαντες την σύνταξιν του παρόντος εγγράφού συνωμολόγησαν και συνεβάλλοντο προς αλλήλους τα επόμενα. Ο μεν Χατζή Ζαχ.Κ. Κολομβοτσάκης ή Κυριακάκης ότι, προκειμένου η θυγατήρ αυτού Ελευθερία το γένος Ζ.. Κολομβοτσάκη ή Κυριακάκη κάτοικος ωσαύτως Αρχανών, να έλθη εις πρώτον νόμιμον γάμον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας μετά του εις πρώτον επίσης γάμον ερχομένου Εμμανουήλ Θεοδ. Καλαθάκη, παραδίδωσιν λόγω προικός προς αυτόν υπέρ της ειρημένης θυγατρός του, μίαν άμπελον εκτάσεως ωσεί τριών εργατών εις θέσιν «Τρούλον» της περιφερείας Επ. Αρχανών Τεμένους με τρεις αμυγδαλέας, συνορεύουσαν κτήμασι Μαρίας Κυριακάκη, Γεωργίου Κυριακάκη, των κληρονόμων Πέτρου Παπαδάκη, αγροτική οδό και Ευσεβείας Κυριακάκη. Ο δε Εμμανουήλ Χή Θ. Καλαθάκης εδήλωσεν ότι παρέλαβε την περιγραφείσαν άμπελον εις την κυριότητα και κατοχήν της μελλούσης συζύγου του Ελευθερίας και υπόσχεται να διαχειρίζεται αυτήν συμφώνως τους περί προικός νόμους. Εν τελεί εδήλωσαν οι συμβαλλόμενοι, προς ους υπέμνησα τας διατάξεις του νόμου περί μεταγγραφής, ότι η τέλεσις του μυστηρίου του γάμου θα γίνειτην εσπέρανταύτην.

Προς βεβαίωσιν των ανωτέρω εγένετο το παρόν έγγραφον όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις επήκοον των συμβαλλομένων και των μαρτύρων υπεγράφη παρά των μαρτύρων και εμού, πλην των συμβαλλομένων δηλωσάντων αγραμμάτων.

Οι Μάρτυρες                                           Ο Συμβολαιογράφος

Χαρ. Μ. Μαρκομιχελάκης (Τ.Σ.)                Νικόλ. Αντ. Χριστινίδης

Δημήτριος Μπουνάκης

Εισεπράχθησαντέλη δρ. 7 συνολικά.

• Προικοσύμφωνο Ηρακλέους Παναγιωτάκη και Αικ.Μιχ. Καλοχριστιανάκη. Αρχάνες 1906, Αριθ. 9486, Συμβ/φος Νικολ. Αντ. Χριστινίδης, Γ.Α.Κ. Παράρτημα Ηρακλείου.

Εν Επάνω Αρχάναις Τεμένους την εικοστήν εβδόμην του μηνός Φεβρουάριου ημέραν Δευτέραν και ώραν εβδόμην μετά μεσημβρίαν του χιλιοστού εννεακοσιοστού έκτου έτους, εν τη ενταύθα κατά την συνοικίαν «Κουτσουνάρι» κειμένη οικία του Μιχαήλ Καλοχριστιανάκη, ένθα κληθείς μετέβην, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Χριστινίδου, ενταύθα εδρεύοντος και κατοικούντος και των μαρτύρων Ιωάννου Σταύρου Κιαγιαδάκη, γεωργοκτηματίου, και Ελευθερίου Αγγελή Δασκαλάκη, υποδηματοποιού, κατοίκων Αρχανών, γνωστών και μη εξαιρετέων, νομίμως ενεφανίσθησαν οι προς εμέ και τους ανωτέρω μάρτυρας γνωστοί και άσχετοι συγγένειας τινάς, αφ’ ενός Μιχαήλ Καλοχριστιανάκης, γεωργοκτηματίας και Ειρήνη το γένος Κυριακάκη, οικιακά εργαζόμενη, σύζυγοι, και αφ’ ετέρου Ηρακλής Π. Παναγιωτάκης, γεωργοκτηματίας, άπαντες κάτοικοι Επ. Αρχανών Τεμένους και ζήτησαν την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου, συνωμολόγησαν και συνεβάλοντο προς αλλήλους τα επόμενα. Ήτοι οι ειρημένοι σύζυγοι Μιχαήλ Καλοχριστιανάκης και Ειρήνη Κυριακάκη εκδώσαντες την θυγατέρα αυτών Αικατερίνη Καλοχριστιανάκη εις πρώτον νόμιμον γάμον εις τον έτερον συμβαλλόμενον Ηρακλή Π. Παναγιωτάκη, τελεσθέντα κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας την εικοστήν εννάτην Ιανουάριου τρέχοντος έτους, χιλιοστού εννεακοσιοστού έκτου, παρέδωσαν εις τον εις πρώτον επίσης γάμον ελθόντα γαμβρόν των Ηρακλή Παναγιωτάκη ως προίκα της ειρημένης θυγατρός των Αικατερίνης, ο μεν Μιχαήλ Καλοχριστιανάκης: 1) Διάφορα προικώα κινητά τουτέστιν έπιπλα, σκεύη μαγειρείου, υαλικά και ρουχικά αξίας δραχμών δύο χιλιάδων (2000), 2) Μετρητός δραχμάς χιλίας (1000), 3) Λόγω προικός αδιατιμήτου μίαν άμπελον εκτάσεως δύο εργατών με μίαν κυπάρισσον και δέκα ελαιόδενδρα κειμένην εις θέσιν «Μπέλεναν» της περιφερείας Επάνω Αρχανών Τεμένους, συνορεύουσαν κτήμασι Λεωνίδου Καλοχριστιανάκη, Αγγελή Δασκαλάκη, Μαρίας Δασκαλάκη και αγροτική οδό. Η δε Ειρήνη Κυριακάκη επίσης λόγω προικός αδιατιμήτου μίαν άμπελον εκτάσεως ωσεί πέντε εργατών κειμένην εις θέσιν ελαιόδενδρα και είκοσι κυπαρίσια καιτινάς αμυγδαλέας και άλλα διάφορα δένδρα, συνορεύουσαν με κτήματα Ειρήνης Εμμαν. Καζαντζάκη, Γεωργίου Καπετανάκη, των κληρονόμων Αντωνίου Μπαλακτιά, Αντωνίου Εμμ. Καζαντζάκη και με δρόμον, 2) εις θέσιν «Κάμπον» κρεββατίναν ωσεί δύο εργατών, δεκατριών παραδίσια, συνορεύουσαν με κτήματα Αργυρής Καζαντζάκη, Ηλία Καλπαδάκη, του προικοδότου, Αποστόλου Καζαντζάκη και με δημόσιον και αγροτικόν δρόμον. 3) εις θέσιν «Κάτω Περιβόλια» ή «Άγιον Μάμαντα» πεζούλαν ποτιστικήν εκτάσεως ωσεί τριών οκάδων σπόρου περιλαμβανομένων μίαν δεσπολίαν, μίαν ιτέαν εντός του ποταμού, με δικαίωμα αρδεύσεως εξ ωρών καθ’ έκαστον Σάββατον από την στέρναν του παρακειμένου ρύακος, συνορεύουσαν με κτήματα Παναγιώτου Βλαχάκη, των κληρονόμων Αντωνίου Κιρκικάκη, με ρυάκια και με αγροτικήν οδόν.

Ο Δημήτριος Μ. Γαρδελάκης εδήλωσεν ότι συναινεί και παραδέχεται να λάβει σύζυγον την θυγατέραν του ετέρου συμβαλλομένου Αικατερίνη Α. Καζαντζάκη και υπόσχεται και υποχρεούται να διαχειρίζεται την ανωτέρω προίκα συμφώνως με τους περί προικός νόμους, εν τέλει οι συμβαλλόμενοι εδήλωσαν ότι η τέλεσις του μυστηρίου του γάμου θα λάβει χώραν ημέραν Κυριακήν και θα αποδεικνύει την παραλαβήν της προικός.

Ο δε Δημήτριος Μιχ. Γαρδελάκης εδήλωσεν ότι προς ασφάλειαν της αξίας των κινητών και των μετρητών άτινα μεταβιβάζονται αυτώ λόγω προικός, ήτοι δραχμών χιλίων πεντακοσίων εβδομήκοντα μιας και είκοσι πέντε λεπτών (1571,25), τίθησιν εις πρώτην υποθήκην υπέρ της ειρημένης μελλούσης συζύγου του Αικατερίνης Καζαντζάκη, εν μαγαζίον ισόγειον κείμενον κατά την αγοράν Επάνω Αρχανών, συνορεύον με όμοιοντων κληρονόμων Ελευθερίου Γιαννιδάκη, Μιχαήλ και Εμμαν. αδελφών Γ. Ψαλτάκη, με οικίαν Γεωργίου Κασαβετάκη και με δημοσίας οδούς εκ δύο μερών.

Προς βεβαίωσιν των ανωτέρω εγένετο το παρόν έγγραφον όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και εντόνως εις επήκοον των συμβαλλομένων και των μαρτύρων υπεγράφη παρ’ αυτών και εμού.

Οι Μάρτυρες                                                   Οι συμβαλλόμενοι

Μιχαήλ I. Σκαρβελάκης                        Απόστολος Καζαντζάκης

Δημήτριος Σταματίου                            Δημήτριος Γ αρδελάκης

Ο Συμβολαιγράφος

Νικόλαος Αντ. Χριστινίδης

Επίλογος

Θεωρούμε σκόπιμο ότι δεν υπάρχει λόγος παραπέρα επέκτασης του θέματος, αφού και τα υπόλοιπα προικοσύμφωνα δεν παρουσιάζουν διαφορετικά ενδιαφέροντα πέραν αυτών που έχουν ήδη αναφερθεί.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: Μορφωτικός Σύλλογος Αρχανών. Οι Αρχάνες στον 20ο αιώνα. Όψεις και Απόψεις. Επετειακή έκδοση για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του.

Αρχάνες Σεπτέμβριος 2008. Επιμέλεια έκδοση Βαγγέλης Ψαραδάκης.

Ευχαριστώ θερμά τον κύριο Νίκο Γ. Χριστινίκη ο οποίος είχε την ευγενή καλοσύνη να μου χαρίσει μεταξύ πολλών βιβλίων και αυτό εδώ.