Η ιστορία της ιεράς Μονής Απεζανών
Μονή Απεζανών-12-1-2025
Πρόκειται για ένα ακόμη σπουδαίο μοναστήρι της Κρήτης με σημαντική προσφορά στην τέχνη και τον πολιτισμό. Απέχει από το Ηράκλειο περίπου 60 χιλιόμετρα σε υψόμετρο 425 μ.
Για να φτάσει κάποιος ως εκεί, ακολουθεί το δρόμο Ηρακλείου – Τυμπακίου και στρίβει αριστερά από τη διακλάδωση της Γόρτυνας προς τα χωριά Πλάτανος και Πλώρα, από κει προχωρεί για τη Μονή Απεζανών.
Η μονή είναι περιτριγυρισμένη από αιωνόβια ελαιόδεντρα, που έχουν κλαδέψει για την ανανέωση της βλάστησης τους.
Ήταν μονή φρουριακού τύπου με οχυρωματικό πύργο του οποίου φαίνονται μόνο τα λείψανα, αφού το μεγαλύτερο τμήμα του έχει καταστραφεί.
Ο ναός του Αγίου Αντωνίου (γιορτάζει στις 17 Ιανουάριου) είναι χτίσμα του 19ου αιώνα.
Η Μονή Απεζανών είναι αρκετά παλαιά. Κατά το 16ο και το 17ο αιώνα ήταν κέντρο γραμμάτων και τεχνών. Είχε δικό της σχολείο και πολλοί από τους λόγιους μοναχούς της Κρήτης είχαν διαπρέψει ως μοναχοί και ως ηγούμενοί της.
Λέγεται ότι εκεί είχε γίνει μοναχός ο ονομαστός Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς. Ο Μελέτιος Πηγάς, πάντως, αλληλογραφούσε ως πατριάρχης με τον ηγούμενο των Απεζανών Αρσένιο Μαρίτζη.
Ο Ενετός γιατρός Ονόριο Μπέλι επισκέφτηκε το μοναστήρι το 1586 και εγκωμίασε την καλοσύνη των μοναχών σημειώνοντας ότι τα εισοδήματα του μοναστηριού ήταν τεράστια και ότι εκεί υπήρχε το καλύτερο κρασί του κόσμου!
Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους άρχισε η παρακμή της μονής. Εξέλιπαν οι λόγιοι μοναχοί και οι λαμπρές εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες και μαζί τους χάθηκε η πνευματική ζωή και η συμβολή της μονής στα γράμματα και στις τέχνες.
Στη βιβλιοθήκη της, όμως, υπήρχαν ακόμη τα παλιά χειρόγραφα, άχρηστα πια. Δεν είναι γνωστός ο πλούτος της βιβλιοθήκης, γνωρίζουμε, όμως, από διάφορες πηγές ότι περιηγητές και άλλοι προσπάθησαν κατά το 18ο και το 19ο αιώνα να αποκτήσουν τμήματα του πνευματικού θησαυρού της βιβλιοθήκης των Απεζανών.
Το μοναστήρι διατηρεί ακόμη και σήμερα πλούσια βιβλιοθήκη με παλιά χειρόγραφα.
Αρκετές πληροφορίες του παραπάνω κειμένου, άντλησα από το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη: Βυζαντινές Εκκλησίες και Μοναστήρια της Κρήτης.
Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από την αφήγηση του μοναχού Γαβριήλ στις 12-1-2025
Ιστορικά στοιχεία της Μονής Απεζανών σύμφωνα με τον μοναχό της Μονής Γαβγιήλ
Η Μονή Απεζανών είναι ένα μοναστήρι με ιστορία που ξεπερνά τα 600 χρόνια ζωής. Στο μοναστήρι ετοιμάζεται μουσείο, το οποίο θα φιλοξενεί εκθέματα που αναδεικνύουν την πλούσια ζωή της μονής. Παράλληλα, σχεδιάζεται η έκδοση ενός βιβλίου που θα καταγράφει την ιστορία της, έπειτα από ενδελεχή έρευνα στη βιβλιοθήκη και τα χειρόγραφα της μονής.
Η Ιστορία και ο Ναός της Μονής
Ο σημερινός ναός είναι ο τρίτος στη σειρά. Το καθολικό είναι τρίκλιτο και αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο, τους Τρεις Ιεράρχες και τον Σωτήρα Χριστό.
Η τοποθεσία του μοναστηριού επιλέχθηκε στρατηγικά, ώστε να προσφέρει προστασία στους μοναχούς από τους πειρατές. Το μοναστήρι δεν είναι ορατό ούτε από τη θάλασσα, ούτε από τα βουνά, ούτε από τον κάμπο της Μεσαράς, γεγονός που εξασφάλιζε την ασφάλεια των μοναχών.
Η ίδρυση της Μονής συνδέεται με τους μοναχούς ασκητές του Αγιοφάραγου, οι οποίοι αναζητούσαν καταφύγιο από τους πειρατές. Παρόλο που η ακριβής χρονολογία ίδρυσης δεν είναι γνωστή, εκτιμάται ότι χτίστηκε λίγο πριν ή λίγο μετά την έναρξη της Ενετοκρατίας στην Κρήτη, δηλαδή γύρω στο 1204.
Η Ετυμολογία του Ονόματος “Απεζανών”
Η ονομασία “Απεζανών” προέρχεται από τη λέξη του κρητικού ιδιώματος πεζέχνω, που σημαίνει “πηγαίνω πεζός πάνω σε ζώο”. Το “Απεζέχνω” σημαίνει “ξεπεζέχνω”, δηλαδή κατεβαίνω από το ζώο. Μέχρι και σήμερα, η αρνητική πρόθεση “Α” χρησιμοποιείται στην Κρήτη, και έτσι η Μονή Απεζανών ήταν το σημείο όπου οι μοναχοί “απέζεχναν” από τα ζώα τους, φτάνοντας στον προορισμό τους.
Το Θαύμα του Πηγαδιού
Όταν οι πρώτοι μοναχοί έφτασαν στη μονή, με θαυματουργικό τρόπο τους υποδείχθηκε το σημείο όπου έπρεπε να σκάψουν για να βρουν νερό. Έσκαψαν ένα πηγάδι βάθους 17 μέτρων, αλλά αντί για νερό, συνάντησαν γρανιτένιο πέτρωμα. Μετά από τόση κούραση οι μοναχοί απόκαμαν, αλλά πάλι με θαυματουργικό τρόπο, τους υποδείχτηκε, ότι έπρεπε να ρίξουν ένα από τα δύο πέτρινα βόλια που υπήρχαν στο σημείο για να σπάσουν τον γρανίτη. Την επόμενη ημέρα, έριξαν το βόλι, και θαυματουργικά ο γρανίτης έσπασε, αφήνοντας το νερό να αναβλύσει. Από τότε, το μοναστήρι είχε την απαραίτητη παροχή νερού.
Ο πατήρ Φιλόθεος, λίγο πριν κοιμηθεί, αφηγήθηκε πως όταν ήταν 18 ετών, κατέβηκε στο πηγάδι για να το καθαρίσει. Εκεί παρατήρησε μια χαραγματιά σε σχήμα σταυρού πάνω στον γρανίτη που αναβλύζει νερό.