Ιερά Μονή Οδηγητρίας, ιστορία και φωτογραφίες

Γενικές πληροφορίες

Η περιοχή των Αστερουσίων και του Αγιοφάραγγου με τα αναρίθμητα φαράγγια και σπήλαια, θα αποτελέσει ιδανικό τόπο, για τον ασκητισμό και το μοναχισμό, από τους πρώτους αιώνες, της εξάπλωσης του χριστιανισμού στην Κρήτη.

Η περιοχή που βρίσκεται το μοναστήρι είναι πολύ κοντά στη Γόρτυνα, έδρα της πρώτης Αρχιεπισκοπής Κρήτης θα εξελιχθεί σταδιακά σε σημαντικό κέντρο της Μοναστικής πολιτείας.

Στο πέρασμα των αιώνων, πλήθος αναχωρητών, θα κατοικήσουν την ερημούπολη των Αστερουσίων, το Άγιον όρος της Κρήτης, όπως θα ονομαστεί.

Μοναστήρια, ερημητήρια, ναοί σε φαράγγια και σπήλαιο, θα αποτελέσουν χώρους σκληρής άσκησης και λιμάνια ψυχών, καταφύγια που θα κρατήσουν ζωντανά τα νάματα της θρησκευτικής αλλά και εθνικής συνείδησης, πληρώνοντας πολύ συχνά το τίμημα με την ολοκληρωτική καταστροφή τους.

Στους Καλούς Λιμένες, έναν απάνεμο όρμο στο δυτικό μέρος των Αστερουσίων, νότια της Μονής, αποβιβάστηκε το 60 μ. Χ., ο Απόστολος των Εθνών, Παύλος. Το πλοίο που τον μετέφερε σιδηροδέσμιο στη Ρώμη για να δικαστεί, αγκυροβόλησε εκεί για λίγες μέρες, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής.

Τοποθεσία και κτιριακό συγκρότημα

Το Μοναστήρι της Οδηγήτριας είναι χτισμένο σε οχυρή θέση στην ΝΔ πλευρά της οροσειράς των Αστερουσίων, ανάμεσα στο χωριό Λίσταρος και τον όρμο των Καλών Λιμένων, δεσπόζει στην ερημική περιοχή, η οποία προσφέρεται για πνευματική άσκηση και προσευχή.

Το κτιριακό συγκρότημα της Μονής φρουριακής μορφής, προστατεύεται από υψηλό τείχος και περιλαμβάνει πολλά οικοδομήματα.

Στο κέντρο του περίβολου βρίσκεται ο δίκλιτος ναός της Μονής, το νότιο κλίτος το οποίο είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και το βόρειο στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχε παλαιότερα και άλλο κλίτος, αφιερωμένο στον Άγιο Φανούριο. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια και περίτεχνος ενετικός τάφος, με οικογενειακό οικόσημο και τη χρονολογία 1602: <Αλούζιο Τριβιζάνος είς αυτού και των εξ αυτού ταφήν, ταύτην εδείματο την σορόν. ΑΧΒ, Απριλίου ΚΕ> Μπροστά στην είσοδο του ναού βρίσκονται οι τάφοι των Πατέρων της Μονής.

Τα κελιά των Μοναχών και τα άλλα βοηθητικά κτίρια βρίσκονται στις πλευρές του κτιριακού συγκροτήματος.

Τη ΒΔ γωνία του περιβόλου, καταλαμβάνει ο Πύργος-οχυρό του μοναστηριού, γνωστός σαν Πύργος του Ξωπατέρα, στον οποίο κατέφευγαν οι μοναχοί για να προστατευτούν από εχθρικές επιδρομές.

Σύμφωνα με την παράδοση τον Πύργο είχε κατασκευάσει, ο Νικηφόρος Φωκάς το 961 μ. Χ., σαν οχυρωματικό έργο αλλά και για να ειδοποιούνται έγκαιρα οι κάτοικοι, σε περίπτωση εμφάνισης πειρατικών πλοίων.

Ο αρχικός πύργος καταστράφηκε με την πάροδο των χρόνων και ανοικοδομήθηκε ξανά την περίοδο της Ενετοκρατίας, από όπου και σώζονται σήμερα μερικές βυζαντινές πολεμίστρες.

Το Μοναστήρι είναι Σταυροπηγιακό και μνημονεύεται ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

‘Η ίδρυση της Ι. Μονῆς

‘Η ίδρυση της Μονής στη θέση πού βρίσκεται σήμερα, τοποθετείται το 14ο αιώνα, όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες στο καθολικό της Μονής, με τον Ἀκαθιοτο ‘Υμνο. ‘Ενδείξεις για τη λειτουργία της Μονής από την πρώιμη εποχή της ‘Ενετοκρατίας αποτελούν τόσο οι τοιχογραφίες οτο καθολικό, όσο και οι τοιχογραφίες στα εξωκκλήσια της Μονής, όπου διακρίνονται τα νέα ρεύματα και οι δυτικές επιδράσεις στην τεχνοτροπία τους. Παρόλο πού θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα Μοναστήρια της Κρήτης στοιχεία για το πότε ακριβώς ιδρύθηκε δεν υπάρχουν.

Το Μοναστήρι τῆς Οδηγήτριας απετέλεσε ιστορικό αλλά και καλλιτεχνικό κέντρο μεγάλης ακτινοβολίας, όπως βεβαιώνουν σπηλαιώδεις ναοί και εξωκλήσια τα οποία βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το Μοναστήρι και κοσμούνται με τοιχογραφίες υψηλής τέχνης και καλαισθησίας.

‘Η Οδηγήτρια ενσωματώνει ουσιαστικά την ιστορία και άλλων μοναστικών κέντρων της ευρύτερης περιοχής πολλά από τα οποία γνώρισαν μεγάλη ακμή, δεν άντεξαν όμως στο πέρασμα του χρόνου και είτε εγκαταλείφθηκαν, είτε καταστράφηκαν από επιδρομές.

Σε χειρόγραφο που σώζεται στο Άγιο Όρος και αφορά το βίο ‘Οσίου Σερβίου που έζησε τον 6ο αιώνα, στα χρόνια του βασιλιά ‘Ηρακλείου αναφέρεται Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο νότιο μέρος της Κρήτης, σε έναν τόπο που καλούνταν Βαθμός. Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για την περιοχή της Οδηγήτριας η άλλη τοποθεσία στα Αοτερούσια.

Πάνω από τη βόρεια πύλη του κτιριακού συγκροτήματος, υπάρχει

εγχάρακτη επιγραφή με χρονολογία 1568, περίοδος που φαίνεται να συμπίπτει με την μεγάλη ακμή του μοναστηριού, κατά την οποία εικάζεται ότι θα έγινε ανακαίνιση, συμπλήρωση η και ολοκλήρωση του κτιριακού συγκροτήματος με τη μορφή που έχει σήμερα.

Για την περίοδο αυτή έχουμε γραπτά στοιχεία και στα κρατικά

αρχεία της Βενετίας. “Ο Γενικός Προβλεπτής Κρήτης αναφέρει σε

έγγραφό του το διάστημα 1571-1573, ότι η ‘Οδηγήτρια είναι από τα πλουσιότερα Μοναστήρια της Κρήτης.

Και δύο αιώνες πριν όμως το 1393, σε έγγραφο του Δουκικοῦ

Αρχείου του Χάνδακα, αναφέρεται, αίτηση του Ζαninus Cavalario

να δοθεί άδεια στον καλόγερο Βαρνάβα από το Μοναστήρι της Κερά οδηγήτριας της νότιας θάλασσας, να μεταβεί μαζί με τον πρεσβύτερο Γρηγόριο έξω από την Κρήτη, για να χειροτονηθεί πρεσβύτερος. Οι (Ενετοί είχαν εκδιώξει την περίοδο αυτή τους ‘Ορθόδοξους επισκόπους από το νησί και ο ενδιαφερόμενος θα έπρεπε για να χειροτονηθεί να μεταβεί σε κάποιο άλλο μέρος της (Ελλάδος (συνήθως στα Κύθηρα).

Ο ιδρυτής και το άνομα της ‘Ι. Μονής

Σύμφωνα με την παράδοση, η (ίδρυση της Μονής, έγινε από μιά

πλούσια αρχόντισσα που κατοικούσε στην περιοχή Λειβαδιώτη

κοντά στο χωριό Πόμπια. Ήταν χήρα και είχε μια μοναχοκὸρη, η

οποία πέθανε ξαφνικά τη παραμονή των αρραβώνων της.

Συγκλονισμένη η μητέρα, εγκατέλειψε το σπίτι της και τριγυρνούσε στις ερημιές παρακαλώντας την Παναγία να την παρηγορήσει και να την οδηγήσει. Μετά από πολλές περιπλανήσεις, έφτασε στην κορυφή ενός λόφου, που βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του σημερινού μοναστηριού της Οδηγήτριας, σε ένα μικρό σπήλαιο που ονομάζεται μέχρι σήμερα <<της καλογριάς το σπηλιάρι››.

Μία ημέρα είδε να φεύγει από κοντά της ένα περιστέρι, το οποῖο πέταξε απέναντι στα χαλάσματα του παλαιού Πύργου καθώς και ενός μικρού ναού, που είχαν απομείνει από παλαιό μοναστήρι. Έχοντας την πληροφορία από την Παναγία να αναστηλώσει το Μοναστήρι και να γίνει μοναχή, διέθεσε όλη της την περιουσία και έχτισε το μοναστήρι, το οποίο ονόμασε Οδηγήτρια, επειδή η Παναγία την οδήγησε. Η ίδια έγινε μοναχή εκεί με το όνομα Μάρθα. Το όνομα της, μνημονεύεται μέχρι σήμερα στις λειτουργίες που γίνονται στη Μονή, ως κτητόρισσας.

Στην τοποθεσία Λειβαδιὡτη το Μοναστήρι διατηρεί ακόμα σήμερα ναό των Αγίων Αναργύρων που ίσως έκτισε η ίδια.

Σύμφωνα με μιά άλλη εκδοχή, η επωνυμία Μονή (Οδηγητρίας,

σχετίζεται με κάποιο αντίγραφο της περίφημης εικόνας της Μονῆς (Οδηγῶν της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά και είναι από τις πιο αγαπητές και θαυματουργές εικόνες στο Βυζάντιο.

Η ακμή της Μονής (Βενετοκοατία)

Μέσα στίς ἱοτορικές συνθήκες πού δημιουργεί ἡ βενετική κατάκτηση

στίς αρχές τοῦ 13ου αἰώνα (1204), οἱ υπόδουλοι Κρῆτες συσπειρώνονται

στίς (Ελληνορθόδοξες παραδόσεις, προκειμένου να ὲξασφαλιοτεῖ ἡ ὲθνική

επιβίωση. Μετά ἀπό σκληρούς ἀγῶνες ἡ κρητική φεουδαρχία καταφερε να

ἐξασφαλίσει για τόν ἑαυτό της καποια προνόμια ἀλλά καί τίς οἰκονομικές

δυνατότητες για τήν ίδρυση καί τή λειτουργία κάποιων Μοναστηριῶν.

Στή Μονή ‘Οδηγητρίας δημιουργήθηκαν τα αριστουργήματα τῆς

κρητικῆς ζωγραφικῆς τοῦ 15ου αἰώνα, τοῦ ζωγράφου Ἀγγέλου, μιᾶς

σπουδαίας μορφῆς, ὁ ὁποῖος καί φιλοτέχνησε τό τέμπλο τοῦ καθολικοῦ. Σήμερα σώζονται οτή Μονή τέσσερις εἰκόνες τοῦ Ἀγγέλου: ὁ Χριοτός ἡ ἀμπελος, η Θεοτόκος Ζωοδόχος Πηγή, ό Ἀσπασμός Πέτρου καί Παύλου καί ὸ ‘Αγιος ‘Ιωάννης ὁ Πρόδρομος.

Οἱ τοιχογραφίες τόσο οτό έξωκκλήσι τοῦ Άγίου Ἀνδρέα, όσο καί τοῦ

Ἀγίου ‘Ιωάννου τοῦ Προδρόμου οτό βαθύ Λαγγό, τα ὁποῖα βρίσκονται

σέ μικρή απόσταση από αὐτή, φαίνεται να λειτούργησαν σάν πρότυπα γιά τήν ὲκκλησιαοτική ζωγραφική μιᾶς ὸλόκληρης ἐποχῆς. Τοποθετούνται τοῦ μέν Ἀγίου ‘Ιωάννου στήν τρίτη δεκαετία τοῦ 14ου αἰώνα, τοῦ δὲ Ἀγίου Ἀνδρέα ὲντασσονται οτό πρῶτο μισό τοῦ 15ου αἰώνα.

Σύμφωνα μέ τήν παραδοση τό Μοναστήρι τῆς ‘Οδηγήτριας λειτούργησε καί σάν σχολεῖο, όπου ὑπῆρχε μεγάλη βιβλιοθήκη, οτήν ὸποία ὲργἀζονταν πολλοί λόγιοι μοναχοί καί ὰντιγραφεῖς χειρογραφων.

(Υπαρχουν πολλα ἔγγραφα στα Κρατικά ὰρχεῖα της Βενετίας, πού

αφοροῦν τό Μοναστήρι τῆς (Οδηγήτριας, κατα τήν περίοδο τῆς ‘Ενε-

τοκρατίας. Πολλα απο αὐτά αφοροῦν συμβόλαια ἀγορῶν καί πωλήσεων, απο τα οποία προκύπτει ότι το Μοναοπήρι ῆταν από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα στην Κρήτη.

Η συμβολή της ‘Ι. Μονῆς στούς ἀπελευθεοωτικούς ὰγῶνες (Τουρκοκρατία)

‘Η Κρήτη ϋστερα από ἔνα μακρο χρόνιο ῆρωικό αγώνα πού κρατησε από τό 1645 ἔως τό 1669 πέρασε τελικα στην ‘Οθωμανική κατοχή, μετα από εἰκοσιὲνα χρόνια πολιορκίας τοῦ Χάνδακα.

Μέ τήν κατάκτηση τῆς Κρήτης από τούς Τούρκους αρχίζει μια από τίς δυσκολότερες περιόδους τῆς ἱστορίας τοῦ νησιοῦ. ‘Η γενικότερη οἰκονομική ἑξαθλίωση, τό καθεστὡς τρομοκρατίας καί στερήσεων ἔπληξε καί τα Μοναστήρια πού όμως γίνονται ὸρμητήρια ἑπαναστατῶν καὶ καταφύγια αμάχων, προσφέροντας ὑλικὰ καί ηθικα στούς ὰπελευθερωτικοός ὰγῶνες. Λειτουργούν σάν κρυφά σχολεια καί μαθαίνουν στα παιδιά λίγα γραμματα, ανάγνωση καί γραφή από τό ψαλτήρι καί το οκτἀηχο.

Τό Μοναστήρι μοιράζεται τα πενιχρἀ εἰσοδήματἀ του, μέ τον

ἀμαχο πληθυσμό πού βρίσκει φιλοξενία καί συμπαρασταση σέ αὐτό.

Καθε είδους βοήθεια προσφέρει καί στούς Χαΐνηδες, όπως ονομάζουν

οἱ Τούρκοι τούς ὰνυπὸτακτους, οἱ ὁποῖοι εἶναι ὲπικηρυγμἑνοι καί

καταφεύγουν στα βουνα, όπου δημιουργούν μικρές ομαδες, προκαλώντας συχνα μεγάλες απώλειες στούς Τούρκους.

Ιωάσαφ (‘Ιωάννης Μαρκάκης ῆ Ξωπατέρας)

Ἀπό τούς πιό φημισμἑνους χαΐνηδες τῆς Κρήτης, ὑπῆρξε ὁ Ξωπατέρας, καλόγερος τῆς “Οδηγήτριας, μιά από τίς ἡρωικότερες

μορφές τῆς Κρητικῆς ‘Ιστορίας. Μέ τό ξέσπασμα τῆς ‘Επανάστασης τοῦ 1821, τό Μοναστήρι γίνεται κέντρο συναντήσεων πολλῶν όνομαστῶν ὲπαναστατῶν τῆς περιοχῆς όπως ὁ Μιχάλης Κουρμούλης,

ὁ Μιχαήλ Κόρακας, ὁ Μαλικούτης, ὁ Τσακίρης, ὁ Κορνἀρος κ.ἀ, οἱ

ὁποῖοι μαζί μὲ τόν Ξωπατέρα, αλλα καί μέ ἀλλους αγωνιστές καλόγερους τοῦ μοναοτηριοῦ, θα έχουν ὲνεργο ρόλο όλο τό ἑπόμενο διαστημα, οτούς ὰγῶνες γιά τήν ἀπελευθέρωση

από τούς Τούρκους.

Το κοσμικό άνομα τοῦ ‘Ιωἀσαφ (Ξωπατέρα) ῆταν ‘Ιωαννης Μαρκάκης καί γεννήθηκε τό 1788 σέ ένα μικρό οἰκισμό, τα Μανουσανἀ, Β.Α. τῆς Μονῆς (Οδηγητρίας, τοῦ ὁποίου σήμερα σώζονται μόνο τά ὲρείπια. Οἱ Τοῦρκοι τον αποκαλούσαν Χαΐνή, δηλαδή αχάριστο και προδότη αλλά καί ντελή παπἀ, δηλαδή τρελό παπᾶ, όμως για τούς χριστιανούς ήταν ὁ ήρωας, το παλικάρι πού έπαιρνε ὲκδίκηση για τίς ὡμότητες τῶν ἀπίστων. Γιά τήν δράση του κινητοποιήθηκαν οἱ τουρκικές αρχές στο Μεγαλο Κάστρο καί ὰπαίτησαν απο τό Μητροπολίτη να τόν τιμωρήσει. ‘Ο Μητροπολίτης ἀναγκόιστηκε να τον ὰποσχηματίσει, να τον κανει δηλαδή Ξέπαπα, ἀπό τήν λἑξη δέ αὐτή προῆλθε το όνομα Ξωπατέρας, μέ τό ὁποῖο ἔμεινε στήν ἱστορία. Σύμφωνα ὅμως μέ μια άλλη ἑκδοχή, ὁ Ξωπατέρας εγκατέλειψε τή μοναχική ζωή καί παντρεύτηκε. (Οπως ομως καί να έχουν τὰ πραγματα ὁ Ξωπατὲρας δέν έφυγε ποτέ από τήν Οδηγήτρια, έμεινε στον Πύργο πού φέρει μέχρι σήμερα το όνομα του. ‘Εκεῖ έδωσε καί τήν τελευταία μαχη με τούς Οθωμανούς πεθαίνοντας ἡρωικα.

Για τη ζωή καί τή δραση του υπάρχουν πολλές διηγήσεις,

όπως αὐτή πού αναφέρεται στο ταξίδι πού έκανε ὁ Ξωπατέρας στήν Κωνσταντινούπολη μετά απὸ πρόσκληση τοῦ Σουλτἀνου, ὁ ὁποῖος θέλησε να τόν γνωρίσει από κοντά.

“Ολοι τόν συμβούλευαν να μήν κανει αὐτό τό ταξίδι, λέγοντας του ότι ὁ Σουλτάνος δέν

θα κρατούσε τίς ύποσχέσεις πού εἶχε δώσει για τήν ὰσφαλεια του, όμως εκεῖνος πεισματαρης καί θαρραλέος φόρεσε τἀ καλά του καί αναχώρησε ὸιπό το Μεγαλο Κάστρο

για τήν Κωνσταντινούπολη. Λένε πώς όταν παρουσιάστηκε στό Σουλτανο, ἐκεῖνος ὲντυπωσιαοτηκε ἀπό τήν ὁμορφια του, τα ξανθά σγουρα μαλλιά καί τα γαλανα ματια καί εἶπε

χαρακτηριστικα <<χαλάλι σου τό καπετανιλίκι». (Ο Ξωπατέρας, πρίν ὲπιστρέψει στήν Κρήτη, επισκέφθηκε καί τή Μονή Ἀγίας Λαύρας για να παραδώσει ἔνα χρηματικό ποσό

πού μετέφερε από τήν Κωνσταντινούπολη στούς ἐπαναοτατημένους Ελληνες καί κἀποια εμπιστευτικά ἔγγραφα.

Μετά τήν ὲπιστροφή του στήν Κρήτη μαζί με ᾶλλους χαϊνηδες σκότωσε τόν περίφημο γενίτσαρο Ἀγριολίδη πού τρομοκρατοῦσε καθημερινα τούς χριστιανοὐς τῆς Μεσσαρἀς. Οἱ κατακτητές ὰποφἀσισαν να ἑξοντὡσουν τον Ξωπατέρα για να ὲκδικηθοῦν τό θανατο τοῦ Ἀγριολίδη. Σύμφωνα μέ τήν παραδοση, τό Φεβρουάριο τοῦ 1828 κύκλωσαν τό Μοναστήρι 800 ή

κατ’ αλλους 3000 ὸθωμανοι. Στό μοναστήρι έμεναν πέντε καλόγηροι οἱ

ὸποῖοι πολέμησαν από τίς πολεμίστρες τῶν κελιῶν τους. ‘Η μαχη

ήταν άνιση. Σκοτὡθηκαν όλοι οἱ σύντροφοι τοῦ Ξωπατερα, ενῶ ἔνα ἐχθρικό βόλι τραυμἀτισε τόν ἴδιο στό χέρι. Στή συνέχεια, πέταξε ἐναντίον τῶν άγριων κατακτητών τίς κυψέλες μέ τις μέλισσες πού βρίσκονταν στό δῶμα τοῦ Πύργου, όμως εκεῖνες λόγῳ τοῦ χειμῶνα ῆταν εξασθενημένες καί δέν μπόρεσαν να τους κρατήσουν μακρια.

Τότε οἱ πυρπολητές έβαλαν φωτια στόν Πύργο για νἀ τον ἀναγκασουν να βγεῖ έξω. Ο Ξωπατέρας αρματωμένος με το πιστολι καί τό

σπαθί του όρμησε εναντίον τους καί σκοτώθηκε πολεμὡντας.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο που πωλείται στην Ιερά Μονή Οδηγητρίας.

 

 

Αν βρήκατε ενδιαφέρον το θέμα, δηλώστε ότι σας αρέσει, ευχαριστώ.