Οι πρόδρομες σκέψεις του Δημ. Βικέλα για τη δωρεά της βιβλιοθήκης του

ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜ. ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΟΝ ΙΩΣΗΦ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ

Ο Δημ. Βικέλας (1835-1908) είναι μια ρωμαλέα και πολυδιάστατη μορφή στον ευρύτερο χώρο του νεοελληνικού πολιτισμού. Συνδυάζοντας μια σπάνια καλλιέργεια πνεύ­ματος με την ορμή της καθημερινής δράσεως και δημιουρ­γίας προσέφερε μοναδικές υπηρεσίες στο Έθνος, σε μια εποχή που οργάνωνε την πολιτιστική του ζωή.

Ο Βικέλας συνδέθηκε στενά με την Κρήτη και ιδιαίτερα με το Ηράκλειο. Αυτή η σύνδεση είναι παράξενη και κάπως δυσεξήγητη, αφού δεν είχε ποτέ καμιά συγγενική ή άλλη σχέση με την Κρήτη. Ωστόσο δώρισε στο Ηράκλειο το πο­λυτιμότερο δημιούργημα της ζωής του, την πλούσια βι­βλιοθήκη του. Έτσι, η «Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου» κατέχει σήμερα ένα πλήθος από σπάνια και πο­λύτιμα βιβλία και περιοδικά, που δυσκολεύεται να βρει κα­νείς ακόμη και σε βιβλιοθήκες μεγάλων κέντρων.

Ένα ερώτημα, που δεν βρήκε ως σήμερα απάντηση ικανοποιητική, είναι, γιατί ο Βικέλας αποφάσισε να κληροδοτήσει στο Ηράκλειο τη βιβλιοθήκη του. Ήταν περισσότερο φυσικό και αναμενόμενο να τη δωρίσει στη γενέτειρά του, την Ερμούπολη Σύρου, ή στην πόλη της καταγωγής του, τη Βέροια της Μακεδονίας, όπως και λογάριαζε αρχικά του­λάχιστο. Ο Ιωσήφ Χατζηδάκης (1848-1936), Διευθυντής και οργανωτής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, προσωπικός φίλος του Βικέλα, αποδίδει την απόφαση αυτή του Βικέλα στον ενθουσιασμό του για τους θησαυρούς των κρητικών ανασκαφών στις αρχές του περασμένου αιώνα. Ο Στ. Σπανάκης προσθέτει και άλλα: «Ο Βικέλας επισκέφθηκε, λίγο πριν πεθάνει, το Ηράκλειο, είδε την οικονομική του ανθηρότητα, τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκα­φών, που είχαν συγκλονίσει τον κόσμο του πνεύματος και με το ευρύ και προνοητικό βλέμμα του διείδε το μέλλον της πόλης αυτής. Και αποφάσισε να δωρίσει σ’αυτή το πολυτιμότερο αγαθό του κάθε πνευματικού ανθρώπου. Τη βιβλιο­θήκη του».

Τα παραπάνω είναι πιθανά και ενισχύονται και από άλλες μαρτυρίες, που θα δούμε στη συνέχεια. Το περίεργο όμως είναι ότι σύμφωνα με τη διαθήκη του ο Βικέλας κληροδο­τούσε τη βιβλιοθήκη του όχι στο Μουσείο του Ηρακλείου, όπως αρχικά λογάριαζε, αλλά στο Δήμο Ηρακλείου. Μετάφέρω εδώ το σχετικό απόσπασμα της διαθήκης: «Κληρο­δοτώ εις τον Δήμον Ηρακλείου Κρήτης άπαντα τα βιβλία μου, εκτός των εις μικράν υαλόφρακτον βιβλιοθήκην την εν τη αιθούση της οικίας μου (περιέχουσαν και αντίτυπα των έργων μου και των μεταφράσεων αυτών) τα οποία μετά της βιβλιοθήκης μου ταύτης κληροδοτώ εις τον ανεψιόν μου Ιω. Βικέλαν. Η εις Ηράκλειον αποστολή των βιβλίων μου πα­ραγγέλλω να γείνη δαπάνη της κληρονομικής μου περιου­σίας, επιθυμώ δε τα εις τον Δήμον Ηρακλείου κληροδο­τούμενα ούτω βιβλία να διατηρώνται εις ιδιαίτερον διαμέ­ρισμα φέρον το όνομά μου». Ο Ιωσήφ Χατζηδάκης εικά­ζει ότι αυτή η απροσδόκητη αλλαγή έγινε γιατί ο Βικέλας νόμιζε ότι το Μουσείο ανήκε ως υπηρεσία στο Δήμο και τούτο με υπόδειξη φίλου του δικηγόρου, για να αποφευχ­θούν ενδεχόμενες διεκδικήσεις συγγενών του.

Σε μια πρόσφατη έρευνά μου στο Αρχαιολογικό Μου­σείο Ηρακλείου διαπίστωσα την ύπαρξη ανέκδοτης αλλη­λογραφίας του Βικέλα σχετικής με το θέμα της δωρεάς του. Σε φάκελο με την ένδειξη «Διάφορα» υπάρχουν 9 επιστολές του (από 28 Φεβρουάριου 1907 – 16 Μαΐου 1908) στον τότε Διευθυντή του Μουσείου Ιωσήφ Χατζηδάκη. Οκτώ από τις επιστολές είναι αυτόγραφες. Μια, η χρονικά τελευταία, είναι γραμμένη από τον Γεώργιο Δροσίνη, κι αυτή όμως για λογαριασμό του Βικέλα, που δεν μπορούσε τότε κάτω από το βάρος της φρικτής αρρώστειας του να γράψει ο ίδιος.

Οι επιστολές διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Είναι σημαντικές και για τον αποστολέα και για τη σοβα­ρότητα του αντικειμένου τους. Αναφέρονται όλες στο ίδιο θέμα: την οργάνωση του Μουσείου και της βιβλιοθήκης του. Τώρα μπορούμε να γνωρίζουμε πότε και πώς γεννή­θηκε στον Βικέλα η ιδέα να κληροδοτήσει τη βιβλιοθήκη του στο Ηράκλειο. Παρακολουθούμε το ενδιαφέρον και τη λαχτάρα του για τα ευρήματα των κρητικών ανασκαφών, που τα θεωρεί πολυτιμότατα κειμήλια του Έθνους. Συγκινεί η ασίγαστη αγωνία του για την τύχη των θησαυρών, για την οργάνωση «ευπρεπούς και ασφαλούς Μουσείου», για την τύχη της ίδιας της βιβλιοθήκης του, που θέλησε να τη συν­δέσει οριστικά και να τη συστεγάσει με τους Κρητικούς θη­σαυρούς. Ένας ιερός ενθουσιασμός οιστρηλατούσε τη μεγάλη εκείνη ψυχή. Οι επιστολές είναι και από την άποψη αυτή πολύτιμες, γιατί μας βοηθούν να γνωρίσουμε βαθύ­τερα μια τόσο σημαντική μορφή.

Τις επιστολές εκδίδω στη συνέχεια με απόλυτο σεβασμό στην ορθογραφία και τη στίξη. Προσθέτω μόνο λίγες σημειώσεις, όπου τούτο είναι απαραίτητο για τη διασάφηση σκοτεινών ή άγνωστων στοιχείων.

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

1

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη,

Ευχαριστώ δια την επιστολήν σας. Την ανέγνωσα μετά με­γάλης ευχαριστήσεως και πλείστου ενδιαφέροντος. Η κατάστασις του Μουσείου σας – εις το σαθρόν και εύφλεκτον οικοδόμημά του – είναι δι ’εμέ διαρκής αφορμή ανησυχίας και πολλάκις μέχρι τούδε εζήτησα πληροφορίας περί της σκοπουμένης ανεγέρσεως νέου κτιρίου. Περισσότερα δεν δύναμαι να κάμω. Ναι μεν, εκλέγομαι κατ’ έτος πρόεδρος της συνελεύσεως των μελών της αρχαιολογικής εταιρείας, αλλ’η τι­μητική αύτη εκλογή δεν μου παρέχει το ελάχιστον δικαίωμα αναμίξεως εις την διεύθυνσιν των της Εταιρείας. Και όμως θα πράξω, ό,τι δυνατόν, – αν ίδω ότι είναι δυνατόν να λάβη σάρκα και οστά η ιδέα την οποίαν διατυπώνετε εις την επι­στολήν σας. Υποθέτω ότι το νέον Μουσείον εγείρεται προς την παραλίαν, όπως επρόκειτο, ότε επεσκέφθην το Ηράκλειον. Αφού εκτίσθη ήδη μία αίθουσα, δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθώσιν εκτός αυτής τα του Μουσείου δια να μη τρέχωμεν τον κίνδυνον πυρκαϊάς; Επί της βάσει τίνος σχεδίου εκτίσθησαν η αίθουσα και τα δωμάτια περί των οποίων γράφετε; Δεν γίνεται να συντελεσθή βαθμηδόν το όλον κτίριον και να ληφθή πρόνοια περί προσθήκης νέων εργαστηρίων επί την οικοδομηθησομένην πτέρυγα; Αν σας είναι εύκολον δώσατέ μας τας συμπληρωματικός ταύτας πληροφορίας. Ήθελα προς τούτοις να γνωρίζω αν εκ των κτισθέντων ήδη δωματίων υπάρχει κανέν κατάλληλον δια βιβλιοθήκην. Η βιβλιοθήκη του Ηρακλείου θα ήτο καλόν να ευρίσκεται εντός του Μου­σείου, του οποίου ο Έφορος θα είναι και της βιβλιοθήκης Έφορος. Περί του πλουτισμού της βιβλιοθήκης αναδέχομαι να φροντίσω άμα μάθω ότι υπάρχει χώρος προς τοποθέτησίν της. Διατελώ εν βία άλως υμέτερος.

Δ. Βικέλας

Αθήναι 28 Φεβρουάριου 1907

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το Μουσείο είχε στεγασθεί αρχικά σε μερικές αίθουσες του μεγάλου Στρατώνα της πόλεως. Βλ. σχετικά Στ. Ξανθουδίδου, Ο­δηγός του Μουσείου Ηρακλείου, εν Ηρακλείω Κρήτης 1926, σ. 2. Ιωσήφ Χατζηδάκη, ό.π., σ. 10 κεξ. Επίσης Στ. Αλεξίου, Οδηγός του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, Αθήναι 1968, σ. 4.
2. Ο Βικέλας ήρθε στο Ηράκλειο στις αρχές του Γενάρη 1907. Έμεινε μια περίπου εβδομάδα και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του φίλου του Ιω. Κ. Σφακιανάκη, που ήταν τότε Διευθυντής της Τραπέζης Κρήτης. Στον Σφακιανάκη ανακοίνωσε ο Βικέλας εμπιστευτικά την πρόθεσή του να δωρίσει τη βιβλιοθήκη του στο Μουσείο του Ηρακλείου. Βλ. και Ιωσήφ Χατζηδάκη, ό.π., σ. 59.
3. Μικρό απόσπασμα της επιστολής «Ήθελα προς τούτοις να γνωρίζω … προς τοποθέτησίν της» δημοσιεύτηκε από τον παραλήπτη. Βλ. Ιωσήφ Χατζηδάκη, ό.π., σ. 59.

2

12.3.1907

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη,

Βλέπω ευχαρίστως ότι η κτισθείσα αίθουσα είναι αρκετά μεγάλη προς τοποθέτησιν οπωσδήποτε των κειμηλίων του Μουσείου σας. Ελπίζω να μάθω γρήγορα ότι μετεφέρθησαν εις αυτήν προς εξασφάλισίν των από τον κίνδυνον τον οποίον διατρέχουν εις τον σαθρόν και εύφλεκτον στρατώνα, όπου ακόμη ευρίσκονται. Δεν συλλογίζομαι μόνον την ανεπανόρθωτον ζημίαν, αλλά και την εντροπήν, αν, ο μη γένοιτο, συμβή το απευκταίον. Οι προστάται της Κρήτης ημπορούν εις τοιαύτην περίστασιν να θεωρήσουν αναγκαίαν την αλλαχού φύλαξιν των αρχαιοτήτων μας.

Η επέκτασις του Μουσείου ημπορεί, υποθέτω, να γείνη και μετά την μεταφοράν εις την υπάρχουσαν αίθουσαν. Το οικοδομηθέν τμήμα θα είναι επιδεκτικόν προσθήκης και πτερύ­γων και των αναγκαίων εργαστηρίων. Η προς τούτο δαπάνη και η τελειοποίησις του σχεδίου είναι αντικείμενον δευτέρας σκέψεως. Ως προς το πρώτον, βλέπω επί του παρόντος δυ­σκολίας εδώ προερχομένας από λόγους οικονομικούς. Αλλά και της Κρήτης τα οικονομικά βελτιούνται, καθώς μανθάνω, ευχαρίστως. Εν τούτοις εξακολουθώ εδώ τας ενεργείας μου. Ίσως θα ήτο καλόν να υποκινηθή και αυτόθεν το ζήτημα δι ’επισήμου αναφοράς προς την Αρχαιολογικήν Εταιρείαν ή και δια του τύπου ακόμη. Το ζήτημα είναι εκ των σπουδαιοτάτων.

Όταν τελειωθή και το δια βιβλιοθήκην προωρισμένον δωμάτων, γράψατέ μου. Συνεννοούμεθα τότε περί ενεργειών προς έναρξιν συλλογής βιβλίων.

Δεν απεκρίθητε εις το ερώτημά μου, πού κτίζεται το Μουσείον;

Εν βία άλως υμέτερος

Δ. Βικέλας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πρόκειται για μια πανύψηλη αίθουσα που κτίστηκε σχεδόν χωρίς σχέδιο (1904-1907), με την οικονομική αρωγή της Κρητικής Πολιτείας και με γενναία χορηγία του φιλοκρητικού G. Ar­naud – Jeanti. Βλ. Στ. Αλεξίου, ό.π., σ. 4.
2. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι φιλοπάτριδες λόγιοι των αρχών του αιώνα μας είχαν μια ζωηρή δυσπιστία στις προθέσεις των Ευ­ρωπαίων και ανησυχούσαν για την τύχη των Κρητικών αρχαι­οτήτων. Τα ίδια περίπου έγραφε από το Λονδίνο στον Στ. Ξανθουδίδη ο Ιωάννης Γεννάδιος (1910): «Γνωρίζετε ότι έχετε να προφυλάττεσθε αγρύπνως από την αρπακτικήν και ακόρεστον διάθεσιν των «Κυρίων Ευρωπαίων». Βλ. Θεοχ. Δετοράκη, Στέφα­νος Ξανθουδίδης, Βιογραφικά – βιβλιογραφικά, «Κρητολογία», VI, 1978, σ. 138.
3. Το 1908 προστέθηκε ένας οπισθόδομος στην αίθουσα του Μουσείου και πραγματοποιήθηκε η μεταφορά του υλικού. Βλ. Στ. Αλεξίου, ό.π.
4.  3

Εμπιστευτική

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη,

Χθες σας έγραψα εν βία, χωρίς να εισέλθω εις λεπτομέ­ρειας. Εις την πρώτην επιστολήν σας ανεφέρατε ότι η όλη δα­πάνη προς ανέγερσιν του Μουσείου υπολογίζεται εις δρ. 200 χιλ. Υποθέτω ότι το σχέδιον δύναται να εφαρμοσθή τμηματικώς, να κτισθή δηλαδή τώρα μία προσθήκη εις το ανεγερθέν ήδη μέρος του Μουσείου, και κατόπιν να κτισθή και άλλη πτέρυξ. Τούτο είναι ζήτημα αρχιτεκτονικής, αλλά εικάζω ότι δεν παρέχει ανυπερβλήτους δυσκολίας και ότι υπάρχει ο ανα­γκαίος χώρος. Δεν απεκρίθητε όμως εις το ερώτημά μου: Πού ανεγείρεται το Μουσείον;

Δεύτερον, αλλ ’ ουσιωδέστερον ζήτημα είναι πόσα χρει­άζεται δια να γείνη η εν λόγω προσθήκη, και πώς θα εξευρεθή το χρήμα. Η ιδέα μου ήτο να ζητηθή από την Αρχαίoλογικήν Εταιρείαν ποσόν τι, υπό τον όρον ότι η Κρητική Πολιτεία θα καταβάλη ίσον ποσόν και αυτή. Εβολιδοσκόπησα τον διευθύνοντα την Εταιρείαν, αλλά διαβλέπω δύσκολον την χρη­ματικήν εκείθεν αρωγήν λόγω περιορισμού των εκ του λαχείου απολαυών. Ήθελα να επιμείνω ζητών δόσιν σχετικώς γενναίαν, αλλ ’ η επιμονή μου φοβούμαι ότι θα μείνη άκαρπος, καθ ’ όσον, ως εξ αρχής σας έγραψα, ουδέν δικαίωμα έχω αναμίξεως εις τα της Εταιρείας, ούτε εντολήν τινα να ζητήσω την αρωγήν της υπέρ του εν Κρήτη Μου­σείου… Χθες έγραφα ότι ίσως είναι καλόν να γείνη αυτόθεν διάβημα τοιούτον, περιβεβλημένον δια της δεούσης επισημότητος. Σκεφθήτε εάν δύναται να στολή αναφορά εις τον Πρό­εδρον της Εταιρείας, την Α.Β.Υψ. τον Διάδοχον. Εάν γείνη τοιούτον τι, τίθεμαι εις τας διαταγάς σας, καθ ’ όσον νομίζετε ότι δύναμαι να χρησιμεύσω.

Ο ύπατος αρμοστής κατανοεί πληρέστατα την σημασίαν των Κρητικών Αρχαιοτήτων και την ανάγκην ανεγέρσεως ευ­πρεπούς και ασφαλούς Μουσείου. Αλλά δεν εξαρτάται απ ‘αυτόν η χορήγησις του προς ανέγερσιν ποσού. Ελπίζω ότι οι αντιπρόσωποι της Κρήτης κατά την προσεχή βουλευτικήν περίοδον θα εμφορούνται της επιθυμίας να ίδουν εξασφαλιζόμενα τα εθνικά και ατίμητα κειμήλια ταύτα. Ευτυχώς δε, καθώς μανθάνω, τα οικονομικά της Κρητικής πολιτείας πα­ρουσιάζονται ευχάριστα.

Όλως Υμέτερος

Α. Βικέλας

Εν Αθήναις 12/3/907

8.4.1907

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη

Έλαβα τα δυο σας γράμματα και το σχέδιον. Ευχαριστώ. Περιμένω δε τα αποτελέσματα της εις Χανιά μεταβάσεώς σας. Θα προσπαθήσω το κατά δύναμιν να μη αποτύχωμεν εδώ, αν χρειασθή δε και να προκαλέσωμεν της κοινής γνώμης την έκφρασιν. Αλλά κοινή γνώμη δεν υπάρχει, διότι η έξοχος και εξαιρετική σημασία των κειμηλίων του αυτόθι Μουσείου δεν είναι γενικώς γνωστή. Γράψατε και στείλατέ μας προς δημοσίευσιν εις την Μελέτην εν άρθρον – όχι επιστημονικόν κα­θαυτό, αλλ’ άρθρον περιοδικού περί του Μουσείου και των Κρητικών αρχαιοτήτων, την ιστορίαν τρόπον τινα του Μου­σείου, τον σχηματισμόν του δια των διαφόρων ανασκαφών, τας γενομένας ανασκαφάς και την αξίαν των ευρημάτων από αρχαιολογικήν έποψιν. Κανείς δεν ημπορεί να γράψη άρθρον τοιούτον καλλίτερον από υμάς. Αυτό δε θα δώση αφορμήν δια να εννοηθή εδώ τι θησαυρούς έχομεν εις το Ηράκλειον και να εγερθή το γενικόν ενδιαφέρον.

Σας γράφω εν βία δια να σας προφθάσω εις Ηράκλειον προ της αναχωρήσεώς σας.

Πρόθυμος
Δ. Βικέλας

4

8/4/1907

Αν ως ελπίζω πεισθήτε και γράψετε το ζητούμενον, επιτρέψατέ μου να σας συστήσω απλότητα ύφους, διότι δεν απευθυνόμεθα εις ολίγους επιστήμονας, αλλ ’εις τους πολλούς. Άλλως, θα βλέπετε την Μελέτην και γνωρίζετε τα κατ’αυτήν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Δεν μπόρεσα να εξακριβώσω αν ο Χατζηδάκης ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Βικέλα. Η έρευνά μου στα τεύχη του περιοδικού «Μελέτη» δεν ανακάλυψε τίποτε σχετικό.

5

Αθ. 9/4/1907

Φίλε Κύριε Χατζηδάκη

Έλαβα την επιστολήν σας της 4 τρ. και το ωραίον λεύκωμα των Κρητικών αρχαιοτήτων δια το οποίον πολύ σας ευχαρι­στώ. Αλλ’ εβιάσθητε να μου στείλετε δώρον. Έπρεπε ν’ αφήσετε προ τούτου να απολήξουν εις αποτέλεσμά τι αι ενέργειαί μου. Επί του παρόντος τας διέκοψα, αναμένων την προς τον Διάδοχον αποστολήν της αναφοράς. Ελπίζω να μην αργήση πολύ, διότι μετά τινας εβδομάδας προτίθεμαι ν ’αναχωρήσω δια την Εσπερίαν. Εν τω μεταξύ ελπίζω να γείνη η μεταφορά εις την αίθουσαν. Αι προφυλάξεις τας οποίας ανεφέρατε εις προλαβούσαν επιστολήν σας δεν με καθησυχάζουν εντελώς.

Ως προς την βιβλιοθήκην δεν επιθυμώ να γείνη γνωστόν το όνομά μου σχετικώς προς τον πλουτισμόν της. Εις τον σύμ­βουλον όμως επί της παιδείας δύνασθε, αν εγκρίνετε, να το ανακοινώσητε εμπιστευτικώς. Άμα ετοιμασθή καταλλήλως το δωμάτιον εις το νέον κτίριον, θα φροντίσω να σταλή μία πρώτη δόσις βιβλίων.

Όλως υμέτερος
Δ. Βικέλας

Περιμένω τας σημειώσεις περί του Μουσείου σας. Ελπίζω ότι θα είναι κατάλληλον προς καταχώρισιν εις την Μελέτην, ως ιστορία του Μουσείου και των ανασκαφών και έκθεσις συνοπτική των γενομένων ανασκαφών. Δεν πρόκειται περί ρεκλάμας, ως γράφετε, αλλά περί άρθρου δια τον πολύν κό­σμον, το οποίον νομίζω πολύ καλά δύνασθε να γράψετε.

Δ.Β.

6

Ιδιαιτέρα

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη,

Ευχαρίστως μανθάνω ότι ήρχισεν η μεταφορά των αρχαιοτήτων εις το νέον Μουσείον. Επανέλαβα εδώ τας ενεργείας περί των οποίων ήμεθα άλλοτε εις συνεννόησιν, αλλά φο­βούμαι ότι και πάλιν θα στεφθούν υπό αποτυχίας ενταύθα. Μετά την μεταφοράν των αρχαιοτήτων πληροφορήσατε με παρακαλώ περί του διαμερίσματος της βιβλιοθήκης. Πότε θα είναι έτοιμον προς τοποθέτησιν βιβλίων;

Όλως υμέτερος
Δ. Βικέλας

Αθ. 15/11/1907

7

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη,

Με μεγάλην ευχαρίστησιν είδα εις την επιστολήν σας της 4 ισταμένου ότι τα αρχαία μετεφέρθησαν εις το νεόδμητον μουσείον και δεν είναι πλέον εκτεθειμένα εις τους πρώην κιν­δύνους. Προς συμπλήρωσιν του νέου κτιρίου και βελτίωσιν του σχεδίου του ημπορεί να γείνη ενέργεια και να ληφθή πρό­νοια με περισσοτέραν άνεσιν. Δεν αμφιβάλλω ότι ο ύπατος αρμοστής θα φροντίση και περί τούτου. Θα εξακολουθήσω και εγώ ενεργών το επ ’ εμοί, μολονότι «δεν περνά πολύ από το χέρι μου», καθώς θα εκαταλάβατε μέχρι τούδε.

Όταν συμπληρωθή η αίθουσα της βιβλιοθήκης σας συνεννούμεθα δια τα περαιτέρω. Καθώς σας έγραψα ήδη εμπιστευτικώς έχω όλην την διάθεσιν να στείλω από τούδε, ως πρώτην δόσιν, μέρος των βιβλίων μου και θα μου είναι ευχάριστον εάν τούτο κατορθωθή εντός του 1908. Αλλ’εννο­είτε ότι δεν επιθυμώ να τα στείλω δια να μείνουν κλειστά εις τα κιβώτιά των. Όταν έλθη η ώρα συνεννοούμεθα.

Όλως υμέτερος
Α. Βικέλας

Σας εύχομαι χαρμοσύνας τας εορτάς και ευτυχές το νέον έτος.

Με κατελύπησεν η συμφορά του καλού και σεβαστού φίλου μας Κυρίου Σφακιανάκη και της Κυρίας του. Φαντάζομαι την δικαίαν των λύπην. Μα ήτο και εις εμέ τόσον συμπαθής η γλυ­κεία των κόρη, η τόσον προώρως αναρπαχθείσα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Η επιστολή είναι αχρονολόγητη, από το περιεχόμενο όμως μπορεί να χρονολογηθεί προς το τέλος Δεκεμβρίου 1907.
2. Ο Σφακιανάκης είχε μια κόρη, την Έλλη, που πέθανε μόλις 15 ετών στις 30 Νοεμβρίου 1907. Βλ. εφ. «Ίδη» Ηρακλείου φ. 50 (6 Δεκεμβρίου 1907), σ. 4.

8

Αθ. 6/4/1908

Φίλε Κύριε Χατζιδάκη

Χθες έλαβα την από 31 λή(ξαντος) επιστολήν σας. Ανέ­βαλα να σας γράψω μέχρι σήμερα, διότι επεθύμουν να σας γράψω θετικόν τι περί του καταρτισμού του σχεδίου του Μου­σείου και της επιχορηγήσεως της Αρχ. Εταιρείας. Ας ελπίζωμεν ότι θα γείνουν και τα δύο προσεχώς.

Ο οπισθόδομος περί του οποίου αναφέρετε υποθέτω ότι περιλαμβάνει την αίθουσαν της Βιβλιοθήκης. Άμα ετοιμασθή προς υποδοχήν και τοποθέτησιν βιβλίων ειδοποιήσατέ με, δια να στείλω μίαν πρώτην δόσιν βιβλίων μετά προηγουμένην, εννοείται, συνεννόησιν περί των όρων της δωρεάς.

Όλως Υμέτερος
Δ. Βικέλας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Η επιστολή αυτή είναι από τα τελευταία γραπτά του Βικέλα. Στις αρχές Απριλίου 1908 είχε κιόλας εκδηλωθεί η φοβερή ασθέ­νεια (καρκίνος του ήπατος), που τον οδήγησε τάχιστα στον τάφο. Πέθανε το βράδυ της 7 Ιουλίου 1908.
2. Ο παραλήπτης δημοσίευσε από την επιστολή αυτή το απόσπασμα «Ο οπισθόδομος… των όρων της δωρεάς». Βλ. Ιωσήφ Χατζηδάκη, ό.π., σ. 59.

9

Αθήναι 16 Μάΐου 1908

Αξιότιμε Κύριε Χατζιδάκη,

Η παρούσα μου είναι απάντησις εις την ιδικήν σας προς τον κ. Βικέλαν τη 28 απριλίου. Μη σας εκπλήττη ότι δια χειρός άλλου απαντά ο ανυπερβλήτου τάξεως και ευγενείας ανήρ. Είναι, δυστυχώς, ασθενής, πολύ ασθενής, και καταδι­κασμένος ήδη υπό) της Επιστήμης εις θάνατον. Καταβεβλη­μένος εκ της φοβερός νόσου του ήπατος αγνοών όμως του νοσήματος την δεινότητα, μου ανέθεσε να σας ζητήσω συγ­γνώμην ότι ο ίδιος αδυνατεί να σας γράψη. Εγώ δεν σας ζητώ συγγνώμην, αλλά θρηνώ μαζί σας την προσεχή και μοιραίαν στέρησιν ανδρός ανεκτιμήτου δια το Έθνος. Ούτω σας γράφω ό,τι μου είπε, δηλ. ότι άμα καλλιτερεύση η αδιαθεσία του – πλανάται νομίζων ότι πάσχει από κιτρινάδα ή χρυσήν- θα συνεννοηθή μαζί σας δια τα γραφόμενα. Σας γράφω να αναβάλωμεν πάσαν προσωρινήν σκέψιν περί τοποθετήσεως μέρους των βιβλίων του, τα οποία εσκέπτετο από τούδε να δωρήση εις την φιλτάτην του Κρήτην, διότι δεν θα βραδύνετε να λάβετε το όλον κατά την επιθυμίαν του, ην βεβαίως δια­τυπώνει και ως θέλησίν του ως πολλάκις μοι ενεπιστεύθη.

Ταύτα όλως μεταξύ μας.

Προς αυτόν γράψατε χωρίς να φανήτε ότι ανησυχείτε το παραμικρόν δια την υγείαν του, αλλά δια να μάθη ότι σας απήντησα- γράψατε ότι εύχεσθε να αναρρώση και υπάρχει καιρός δια να συνεννοηθήτεβραδύτερον, ότε ίσως και ο ίδιος δυνηθή να έλθη εις Κρήτην, καθώς ελογάριαζεν.

Επί τούτοις διατελώ μετά πλείστης υπολήψεως και τιμής. Γ. Δροσίνης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Την επιστολή δημοσίευσε ολόκληρη ο παραλήπτης, ό.π., σσ. 59-60.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ

Το κείμενο αντλήθηκε από ένα σύγγραμμα του αείμνηστου ΘΕΟΧΑΡΗ ΔΕΤΟΡΑΚΗ ΟΜΟΤΙΜΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ. Ανέκδοτες επιστολές του Δημητρίου Βικέλα στον Ιωσήφ Χατζηδάκη. Βικελαία βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου 2008.