Το μετάξι και οι μεταξοσκώληκες

Μετάξι – μεταξοσκώληκας – σηροτρο­φία.

Το μετάξι είναι μια κλωστική και υφαντική ύλη, που αποτελείται από λεπτό­τατες ίνες και παράγεται από το μεταξο­σκώληκα.

Ήταν γνωστό στην αρχαία Κίνα (2.000 χρόνια π. X.) και στην Ιαπωνία (750 π.Χ.), όπου ήξεραν να καλλιεργούν το μεταξο­σκώληκα και να εκμεταλλεύονται τα κου­κούλια. Οι Ευρωπαίοι γνώρισαν τα μετα­ξωτά, ίσως κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Από τότε κάνουν την εμφάνισή τους οι πολυτελείς μεταξωτές αμφιέ­σεις των αυτοκρατόρων, που ήταν πανάκρι­βες, γιατί μεταφέρονταν από τις Ινδίες και την Περσία. Στο Βυζάντιο η καλ­λιέργεια του μεταξοσκώληκα (σηροτροφία) και ή παραγωγή του μεταξιού άρχισε από την εποχή του Ιουστινιανοϋ (βλ. λ.) Δύο Έλληνες καλόγηροι, που γύρι­σαν από την Κίνα. έκρυψαν μέσα στα κοιλώματα των ραβδιών τους αυγά του μεταξοσκώληκα, γιατί απαγορευόταν η εξαγωγή. Έτσι η σηροτροφία διαδόθηκε στο Βυζαντινό κρά­τος. Από εκεί, αλλά κι από την Ισπανία, όπου τη μετάφεραν οι Άραβες, όπως κι από την Παλαιστίνη με τους Σταυρο­φόρους διαδόθηκε η σηροτροφία σ’ όλη την Ευρώπη. Η Βενετία, η Γένουα κι η Γαλλία ήταν τα κέντρα του μεταξιού στα νεότερα χρόνια. Σήμερα παράγεται πολύ και καλό μετάξι στην Κίνα, Ινδίες, Ια­πωνία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα.

Τι είναι ο Μεταξοσκώληκας

Είναι η κάμπια ενός λεπιδόπτερου εντόμου, που έχει το όνομα βόμβυκας ο σηρικός η της μοριάς. Το έντομο αυτό δε ζει πιά στη φύση παρά μόνο εξημερωμένο από τον άνθρωπο. Ο μεταξοσκώληκας βγαίνει από τα αυγά που γέννησε τον Ιούνιο η Ιούλιο του περασμένου χρόνου η πεταλούδα του βόμβυκα. Τα αυ­γά αυτά εκκολάπτονται με τη φυσική η με τεχνητή θερμοκρασία (18°—26° Κ) την ά­νοιξη. Στην αρχή η προνύμφη (μεταξοσκώ­ληκας) είναι πολύ μικρή (μόλις 3 χιλιοστά μάκρος), αλλά φτάνει κατόπιν τα 8 εκατοστά. Το σώμα της αποτελείται εξωτερικά από το κεφάλι, τον κορμό (12 μικροί δακτύ­λιοι) και την κοιλιά. Στους 3ις πρώτους δακτυλίους έχει 3 ζεύγη ποδιών, που όμως δεν τα χρησιμοποιεί για να βαδίζει, αλλά για να πιάνει την τροφή του. Για να βαδί­ζει έχει κάτι αναδιπλώσεις του δέρματος (ψευδόποδες). Εσωτερικά στο σώμα του ξεχωρίζει ο πεπτικός σωλήνας, μερικά άλ­λα όργανα και προπάντων οι μεταξογόνοι αδένες. Αυτοί είναι δύο σωλήνες, ο ένας δεξιά κι ο άλλος αριστερά από το πεπτι­κό σύστημα, τρεις φορές μακρύτεροι από το σώμα του μεταξοσκώληκα. Στο κάτω χείλος του στόματος συνενώνονται κι αποτελούν μια μικρή οπή. Απ’ αυτή εκκρίνεται το μετάξι. Ο μεταξοσκώληκας τρέ­φεται με χλωρά πράσινα και τρυφερά φύλ­λα της μουριάς, που τα ροκανίζει και τα καταβροχθίζει. Η ζωή του διαρκεί 35 — 40 μέρες. Τέσσερις φο­ρές στο διάστημα αυτό η κάμπια αλλάζει το δέρμα της, υστέρα από τέλεια ακινησία (ύπνος) 24 ωρών. Στο τέλος της ζωής της το σώμα της γίνεται διάφανο. Δεν τρώει κι αρχίζει να εκκρίνει από τους μεταξογόνους αδένες της το με­τάξι. Αυτό είναι μιά κολλώδης ουσία, που μόλις βγαίνει από την οπή αποτελείται α­πό 2 ίνες κολλημένες πλάι-πλάι σε σχήμα καλλιγραφικού Ζ και στερεοποιείται αμέσως. Μ’ αυτό πλέκει επάνω σε φρύγανα το βομβύκιο (κουκούλι), που είναι τέλειο σε τρεις μέρες. Εκεί μέσα κλείνεται και μεταμορφώνεται πρώτα σε χρυσαλλίδα και ύστερα σε ψυχή (πεταλούδα). Ύστερα από 18 μέρες η πεταλούδα τρυπάει το βομβύκιο με το στόμα της και βγαίνει. Ζευγαρώνονται τότε οι θηλυκές με τις αρσενικές. Οι θηλυκές γεννούν αυγά, που την άλλη άνοιξη θα δώσουν το μεταξοσκώλη­κα. Υπάρχουν και είδη βόμβυκα με δύο και περισσότερες γενιές το χρόνο.

Σηροτροφία

Είναι η εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Πατέρας της νεότερης σηροτροφίας είναι ο μεγάλος επιστήμονας Παστέρ. Ο σηροτρόφος εξασφαλίζει πρώ­τα-πρώτα περιβόλι με μορεόδενδρα, από το είδος που δίνουν μεγάλα και τρυφερά φύλλα, κατάλληλα για τροφή του μεταξο­σκώληκα. Εξασφαλίζει ύστερα χώρο, για να εγκαταστήσει το σηροτροφείο του, δηλ. ειδικά ευάερα διαμερίσματα, καθώς επίσης και ειδικά τελάρα, που πάνω θα γίνει η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα. Την ά­νοιξη, αφού εκκολαφθούν τα αυγά του μεταξοσκώληκα σε εκκολαπτήρες, βγαίνουν τα μικρά ζωύφια και αρχίζει η διατροφή τους με ψιλοκομμένα τρυφερά φύλλα μου­ριάς. Με τη συνεχή φροντίδα του σηροτρόφου οι μεταξοσκώληκες μεγαλώνουν και φτάνουν στην ηλικία που πλέκουν το βομβύκιο επάνω σε φρύγανα, που τοποθε­τούνται δίπλα τους στα τελάρα.

Η σηροτροφία είναι αναπτυγμένη στη χώρα μας κυρίως στη Δ. Θράκη (Σουφλί, Διδυμότειχο), στη Μεσσηνία και σ’ άλλες περιφέρειες.

Μεταξοβιομηχανία

Η βιομηχανία αυτή παίρνει τα βομβύκια (κουκούλια) κι ύστε­ρα από διάφορες εργασίες σε ειδικά εργοστάσια (μεταξοκλωστήρια η μεταξουργεία, λευκαντήρια, βαφεία και υφαντουργεία δίνει τα μεταξωτά υφάσματα. Η μετάξινη ίνα κάθε κουκουλιού έχει μάκρος 200—1200 μ. Αποτελείται από το κυρίως μετάξι (μεταξοϊνίνη) και από τη μεταξόκολλα. Αυτή περιβάλλει την κλωστή και συγκολλάει τη μια στρώση της ίνας επάνω στην άλλη στο κουκούλι. Στα μεταξουργεία που λέγον­ται και αναπηνιστήρια, ξετυλίγεται η μετάξινη ίνα από το κουκούλι και τυλίγεται σε μεγάλα κουβάρια. Οι ίνες πολλών κουκουλιών μαζί ενώνονται, κολλούν κι ύστερα στρήφονται. Γίνεται ύστερα η λεύκανση (αφαίρεση της κόλλας).