Η Λίμνη των Ιωαννίνων Παμβώτιδα

Γνωρίστε τη Λίμνη των Ιωαννίνων Παμβώτιδα 

H γεωμορφολογία του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων επέτρεψε σε άδηλο χρόνο τη δημιουργία δύο λιμνών. Στη βορειοδυτική πλευρά του σχηματιζόταν μέχρι και το I960 η λίμνη της Λαψίστας, η οποία αποστραγγίστηκε και έχουν μείνει σήμερα ελάχιστα κατάλοιπα. Η λίμνη χωριζόταν σε δύο τμήματα που είχαν συνολική έκταση 35 με 40 χλμ².

Σε περιόδους πολυομβρίας και βαρυχειμωνιάς η λίμνη πλημμύριζε και πολλές φο­ρές ενωνόταν με την ευρισκόμενη λίγο νοτιότερα λίμνη των Ιωαννίνων δημιουργώντας μια τεράστια υδάτινη έκταση που έφθανε από Κατσικά, Καστρίτσα και Λογγάδες μέχρι το Ροδοτόπι. καλύπτοντας όλο το λεκανοπέδιο. Τα νερά της ήταν μέχρι και τα μέσα του 20^ου αιώνα πόσιμα, όπως άλλωστε και της λίμνης των Ιωαννίνων, οι δε ποσότητες ψαριών που αλιεύονταν ήταν πολύ μεγάλες και αρκετές για την διατροφή του πληθυσμού όλου του λεκανοπεδίου. Το μικρό στόμιο που χώριζε τις δύο λίμνες ήταν πολύ γόνιμο, με πυκνή βλά­στηση και πλούσιους βοσκότοπους, ενώ υπήρ­χαν αυλάκια που ένωναν τις δύο λίμνες και σχηματίζονταν νησάκια. Στα αυλάκια υπήρχαν ιχθυοτροφεία, που κατά τον Ι. Λαμπρίδη ήταν ιδιοκτησίας του Αχμέτ πασά.

Η λίμνη των Ιωαννίνων διατηρείται μέχρι σήμερα, όχι όμως στην αρχική της μορφή, καθώς κατά καιρούς υπέστη περιορισμό της έκτασής της. Σήμερα καταλαμβάνει έκταση 22 χλμ², με όγκο νερού που υπολογίζεται σε 90.000.000 m³. Βρίσκεται στα 470 μ. περίπου από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μέγιστο βάθος της ανέρχεται στα 11 μ. και το μέσο στα 4,23μ., όταν βρίσκεται στο μέγιστο της στάθμης της κατά τους χειμερινούς μήνες. Η θερμοκρασία της δεν είναι σταθερή και κυμαίνεται από τους 4″ C το χειμώνα μέχρι τους 30° το καλοκαίρι. Δεν είναι λίγες οι φορές βέβαια, τόσο στο παρελθόν, όσο και πρόσφατα, που η επιφάνειά της έχει παγώσει. Η τροφοδοσία της με νερό γίνεται κυρίως από τις βροχοπτώσεις και τα επιφανειακά νερά των γύρω βουνών, ενώ παλαιότερα υπήρχαν σημαντικές πηγές που την τροφοδοτούσαν, αλλά σήμερα έχουν εξαφανιστεί οι περισσότερες, εξαιτίας της αλόγιστης ανθρώπινης επέμβασης. Οι πηγές αυτές ήταν της Ντραμπάτοβας, του Στρουνίου, του Σεντενίκου, κ.ά. Μέχρι και το 1980 περίπου η πηγή της Ντραμπάτοβας παρείχε νερό στη λίμνη και το νερό της ήταν πόσιμο. Δυστυχώς για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε διακοπεί η ροή της και μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει ξανά να φαίνονται σημάδια επαναδραστηριοποίησής της.

 

Η Λίμνη μέσα από τις πηγές

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία, από όπου μπορούμε να εικάσουμε από τα περιγραφόμενα την ύπαρξη των δυο λιμνών είναι ο Ησίοδος (8°^c αι. π.Χ.). Ορισμένοι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Πρό­ξενος και ο Στράβωνας αναφέρουν την ύπαρξη εκτεταμένων ελών στην περιοχή και δυστυχώς είναι οι μοναδικές μαρτυρίες για τη γεωμορφολογία της περιοχής κατά τα αρχαία χρόνια. Τον 12° αιώνα ο Ευστάθιος, στα σχόλια επί του στίχου 188-189 της Οδύσ­σειας, για να προσδώσει κύρος στην καταγωγή των Μολοσσών, αναφέρει ότι ο Νεοπτόλεμος, γιος του Αχιλλέα, αφού πέρασε τη Θεσσαλία έφτασε, ακολουθώντας τους χρησμούς, στην λίμνη «Π(π)αμβώτιν» ή «Π(π)αραβώτιν» της Ηπειρού και εγκαταστάθηκε εκεί αποκτώντας με την Ανδρομάχη έναν γιο, τον Μολοσσό.

Οι πρώτες μη αμφισβητήσιμες μαρτυρίες για τη λίμνη των Ιωαννίνων είναι τα δύο χρυσόβουλα του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β’ Παλαιολόγου, κατά τα έτη 1319 και 1321, όπου γίνεται λόγος για φόρους που καταβάλλουν οι ασχολούμενοι με το ψάρεμα στη λίμνη των Ιωαννίνων, καθώς και για τους χώρους ψαρέματος. Οι μαρτυρίες έκτοτε πληθαίνουν και αναφέρουν ακόμη και «καϊκομαχίες» στη λίμνη (Χρονικό των Ιωαννίνων).

 

Λίμνη – Μέγας Οζερός – Παμβώτις

Παρόλο που οι αρχαίες μαρτυρίες δεν παρέχουν επαρκείς πληροφορίες για τις λίμνες η μορφολογία του εδάφους, με τα ψηλά βουνά ολόγυρα συνηγορεί στη δημιουργία λιμνών πριν από εκατομμύρια χρόνια, καθώς τα νερά των γύρω βουνών αποστράγγι­ζαν στη λεκάνη των Ιωαννίνων δημιουργώντας πιθανώς μια μεγάλη λίμνη με πολύ μεγαλύτερη έκταση από τη σημερινή. H λίμνη αυτή με την πάροδο του χρόνου βρήκε διεξόδους μέσα από χωνεύτρες ή καταβόθρες σε κοντινά ποτάμια όπως ο Καλαμάς και έφτασε στη σημερινή της έκταση.

Σχετικά με τις ονομασίες των λιμνών, για τη μεν λίμνη της Λαψίστας, είναι προφανές ότι το όνομα προήλθε από το ομώνυμο χωριό. Το όνομα του χωριού μάς είναι γνωστό τουλάχιστον από τις αρχές του 13°^u αιώνα σε επιστολή του Μητροπολίτη Ναυπάκτου, Ιωάννη Απόκαυκου, με την ονομασία Λευσίστα. Σε άλλες πηγές αναφέρεται ως Λεαυσίστα ή Λαυσίστα. H προέλευση του ονόματος κατά την κρατούσα άποψη είναι σλαβική και είτε σημαίνει παρα­λίμνιο οικισμό (laps=έλος, στα σλαβικά) είτε τόπο με καλάμια ή βατράχια ή γενικότερα τόπο με γνωρίσματα υδρόβιας πανίδας και χλωρίδας.

Η λίμνη των Ιωαννίνων αποκαλείται πάντα από τους Γιαννιώτες ως «Λίμνη». Η ονομασία «Παμβώτις» δεν είναι ευρύτερα γνωστή και αναφέρεται μόνο σε επίσημα έγγραφα ή σχολικά εγχειρίδια και φαίνε­ται να καθιερώθηκε μετά την απελευθέρωση του 1913. Η λέξη απαντά ως επίθετο και ουσιαστικό και ετυμολογικά είναι σύνθετη παν+βώτωρ (ή βούτης, βούτας, βώτας, βότης, βοτήρ). Βώτωρ ή βότης σημαίνει βοσκός προερχόμενο από το ρήμα βόσκω που έχει μεταξύ άλλων και την έννοια του διατηρώ-συντηρώ. Συνεπώς «παμβώτωρ» είναι ο συντηρών τους πάντες και το θηλυκό «παμβώτις» δηλώνει αυτή που τρέφει όλα τα ζώα και κατ’ επέκταση τους ανθρώπους. Η πλού­σια σε βοσκότοπους και σε αφθονία τρο­φής λεκάνη των Ιωαννίνων μπορεί να χα­ρακτηριστεί όλη ως «παμβώτις» και κατά συνέπεια τον χαρακτηρισμό αυτό πρέπει να έφερε όλος ο κάμπος των Ιωαννίνων και με την έννοια αυτή ίσως το χρησιμοποιεί και ο Ευστάθιος τον 12° μ.Χ. αιώνα, ως επιθετικό προσδιορισμό δηλαδή του κάμπου των Ιωαννίνων. Από νεώτερους μελετητές η ονομασία «Παμβώτις» αποδόθηκε στη λίμνη Ζαραβίνα, που είναι κοντά στο Δελβινάκι (Π. Αραβαντινός, 1. Λαμπρίδης). Κάποιοι άλλοι ερευ­νητές θεώρησαν, χωρίς τεκμηρίωση όμως, ότι η λίμνη των Ιωαν­νίνων είναι η μυθική Αχερουσία και ορισμένοι αποκαλούν τη λίμνη «Μέγα Οζερό». Σημασία έχει ότι το όνομα «Παμβώτις» δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές και αποτελεί έμπνευση του τέλους του 19°^u ή των αρχών του 20^ου αιώνα.

 

Φυσικό περιβάλλον

Η λίμνη Παμβώτιδα έχει ένα ενδιαφέρον οικοσύστημα, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Μεγάλο μέρος των ακτών της καταλαμβάνουν τα καλάμια. Η χλωρίδα περιλαμβάνει επίσης πολλά είδη υδρόβιων και ελόβιων φυτών, όπως το νούφαρο και το παπύρι. με το οποίο έως πρόσφατα οι γυναίκες του Νησιού κατασκεύαζαν τις ψάθες. Το φυτοπλαγκτόν της λίμνης περιλαμβάνει κυανοφύκη. χλωροφύκη, διάτομα, δινοφύκη, ευγληνοειδή κ.ά. Το ζωοπλαγκτόν αποτελείται από πολλά είδη ασπόνδυλων, όπως κλαδόκερα και κωπήποδα.

Η πανίδα της περιλαμβάνει 13 είδη ψαριών (τσίμες, μαρίδες, γλίνια, κυπρίνους κ.ά.) με σημαντικότερα τα κυπρινοειδή, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονται από τον εμπλουτισμό της λίμνης κατά τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν επίσης αμφίβια, όπως ο βά­τραχος Rana epiroticus που συναντάται μόνο στην Ήπειρο, ερπετά (νεροφίδα), καθώς και μια μεγάλη ποικιλία πτηνών. Την πανίδα συμπληρώνουν οι πίνες (οστρακοειδή), οι καραβίδες και τα περί­φημα χέλια, γνωστά και από περιγραφές περιηγητών. Πρέπει ωστό­σο να σημειωθεί ότι ορισμένα είδη χλωρίδας και πανίδας της λίμνης γνωστά από παλαιότερες αναφορές, σήμερα έχουν εξαφα­νιστεί λόγω των περιβαλλοντικών μεταβολών που αυτή έχει υποστεί.

Στον υγροβιότοπο της λίμνης γίνονται μια σειρά από φυσικοχημικές και βιολογικές διεργασίες πολύ σημαντικές για την πόλη των Ιωαννίνων. Η υδάτινη μάζα απορροφά μεγάλες ποσότητες μονοξειδίου του άνθρακα και συμβάλλει στον καθαρισμό της ατμόσφαι­ρας. Συγκρατεί επίσης ποσότητες θερμοκρασίας και συντελεί στη δημιουργία σταθερών κλιματολογικών συνθηκών.

 

Πλημμύρες – παγετοί

Την περίοδο από τις αρχές του 17^ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα η λίμνη των Ιωαννίνων πάγωσε αρκετές φορές. Οι μαρ­τυρίες για τα παγώματα της λίμνης προέρχονται από ενθυμήσεις, γραμμένες σε εκκλησιαστικά βιβλία, από περιηγητές και τοπικούς λόγιους.

Το 1607 αναφέρεται ότι η λίμνη πάγωσε σε τέτοιο βαθμό, που ο όγκος του πάγου έφθασε τις δυο σπιθαμές και αρκετοί Γιαννιώτες περπατούσαν από την πόλη στο Νησί άφοβα.

Ο ιερομόναχος Παΐσιος σε βιβλίο που εξέδωσε το 1778, εξιστορεί με λεπτομέρειες, σε στίχους το πάγωμα της λίμνης του 1687. Ο Παΐσιος αναφέρει ότι η λίμνη πάγωσε από τις 15 Ιανουά­ριου μέχρι την Κυριακή της Τυρινής. Τις μέρες εκείνες οι Γιαννιώτες έστησαν παζάρι και πανηγύρι επάνω στα παγωμένα νερά της λίμνης. Έμποροι και πραματευτάδες, καβαλάρηδες και πεζοί, δεσποτάδες και αρχιμανδρίτες γιόρταζαν όλοι μαζί τις Αποκριές παίζοντας, τρέχοντας και γελώντας.

Η λίμνη ξαναπάγωσε το 1688 και το 1700. Σύμφωνα με τον Πάίσιο οι Γιαννιώτες και οι Νησιώτες αντάλλασσαν μεταξύ τους επισκέψεις, περπατώντας άφοβα επάνω στα παγωμένα νερά της λίμνης.

To 1812 η λίμνη πάγωσε μέσα στο Νοέμβριο για αρκετές ημέρες, όπως και στα τέλη του 1818 μέχρι τις αρχές του 1819.

Το πάγωμα του 1864 μαρτυρείται από πολλές πηγές. Ανάμεσά τους αξίζει να αναφερθεί ενθύμηση σε μηναίο από ναό της Βουνοπλαγιάς Ιωαννίνων, όπου σημειώνεται ότι στις 16 Ιανουάριου του 1864 επάνω από την παγωμένη λίμνη πέρασαν έφιπποι, με προορισμό το Νησί, ο πρόξενος Ρουσήτ, ο Χουσνή πασάς με πλήθος αρχόντων και ο γιός του πασά Λιάμπεης. Την ίδια μέρα οι άρχοντες επέστρεψαν στην πόλη, όπου φόρτωσαν τρόφιμα σε κάρα και τα πήγαν στο Νησί.

Το 1869 η λίμνη πάγωσε από τις 5 έως τις 22 Ιανουάριου. Ήταν τόσο δυνατό το κρύο τις μέρες εκείνες, που ψόφησαν πολλά αρνιά και πάγωσε και το κρασί.

Άλλα παγώματα της λίμνης αναφέρονται το 1880 και το 1891. όπου τονίζεται ότι ξεπά­γιασαν οι άνθρωποι και ψόφη­σαν πολλά πρόβατα.

Μέσα στον 20″ αιώνα η λίμνη πάγωσε αρκετές φορές (1911, 1929, 1958 κ.ά.) και μάλιστα κάποιες τόσο πολύ ώστε να ανεβαίνουν και αυτοκίνητα.

 

Μύθοι και θρύλοι για την λίμνη 

To πέρασμα της λίμνης από τον Ντουραχάν πασά.

Το 1434 ο Αριανίτης Σπάτας Κομνηνός, Αλβανός τοπάρχης που Είχε υπό τον έλεγχό του περιοχή του Ελβασάν, επαναστάτησε εναντίον του Σουλτάνου. Στην προσπάθειά του να επικρατήσει ως αδιαφιλονίκητος ηγέτης στην ευρύτερη περιοχή της Αλβανίας και της Ηπείρου συγκρούστηκε με τον Αλή, επίτροπο-εκπρόσωπο του Σουλτάνου στην περιοχή των Ιωαννίνων και τον κατατρόπωσε. Το αποδεκατισμένο στράτευμα του Αλή εξαναγκάστηκε να καταφύγει στα Γιάννενα, ενώ ο στρατός του Αριανίτη πολιόρκησε το Αργυρό­καστρο. Ο Ντουραχάν πασάς, μπεηλέρμπης (beylerbeyi) της Ρούμελης που έδρευε στη Θεσσαλία αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον του αποστάτη, και να ενισχύσει τον Αλή, τον νόμιμο εκπρόσωπο της σουλτανικής κυριαρχίας στην περιοχή. Αψηφώντας τον βαρύτατο χειμώνα επέσπευσε την πραγματοποίηση της εκστρατείας, με σκοπό να προλάβει την ενδεχόμενη εξάπλωση της ανταρσίας. Μέσα στην καρδιά του χειμώνα διέσχισε με το στράτευμά του τα βουνά από τη Θεσσαλία προς την Ήπειρο και έφθασε μια παγερή νύχτα στο Δρίσκο, από όπου κατηφόρισε για τα Γιάννενα. Η λίμνη ήταν παγωμένη. Ο Ντουραχάν, είτε λόγω σφοδρής χιονοθύελλας, είτε λόγω πυκνής ομίχλης πέρασε τη λίμνη για στεριά και τη διάβηκε με ολόκληρο το στράτευμά του, τα υποζύγια και τις αποσκευές του, χωρίς να σπάσει ο πάγος. Ξημερώνοντας την άλλη μέρα στα Γιάννενα, μόλις διαπίστωσε ότι ολόκληρος ο στρατός του είχε περάσει επάνω από τα παγωμένα νερά της λίμνης, χωρίς να πάθει κανείς το παραμικρό, απέδωσε το όλο εγχείρημα σε θαύμα. Ο Ντουραχάν συνέχισε την πορεία του προς το Αργυρόκαστρο, όπου έκαμψε την αντίσταση του Αριανίτη και έλυσε την πολιορκία. Επιστρέφοντας στα Γιάννενα, πήγε στο σημείο εκείνο, από το οποίο είχε περάσει την παγωμένη λίμνη. Εκεί υπήρχε ένα εικονοστάσι, με ένα καντήλι και μια εικόνα της Παναγίας. Ο Ντουραχάν, απέδωσε το θαύμα της σωτηρίας του στρατού του στην Παναγία και έδωσε εντολή να κτιστεί σε εκείνη τη θέση μοναστήρι αφιερωμένο σε αυτήν. Έτσι ιδρύθηκε το μοναστήρι της Παναγίας της Ντουραχάνης.

Ο θρύλος της κυρά Φροσύνης

Ο πιο γνωστός θρύλος της λίμνης των Ιωαννίνων, που βασίζε­ται σε πραγματικά συμβάντα και διαδόθηκε ευρύτατα μέσα από τη λογοτεχνία, την τέχνη και τις προφορικές παραδόσεις συνδέεται με τον πνιγμό της κυρά Φροσύνης από τον Αλή πασά. Η Φροσύνη ανήκε στη μεγαλοαστική τάξη της πόλης, καθώς ήταν παντρεμένη με τον πλούσιο έμπορο Δημήτρη Βασιλείου. Αναφέρεται ότι ήταν εξαιρετικά όμορφη. Λόγω των στενών επαφών που διατηρούσε με τους αριστοκρατικούς κύκλους των Ιωαννίνων και την ιδεολογική της συγγένεια με αυτούς ανέπτυξε ιδέες προοδευτικές για την εποχή της. Ζώντας προκλητικά πλούσια και η ίδια επέσυρε το φθόνο των συντηρητικότερων, αλλά και των φτωχότερων στρωμάτων της πόλης. Σε ένα από τα μακρινά ταξίδια του συζύγου της δημιούργησε σχέσεις με το γιό του Αλή πασά, Μουχτάρ. Όταν η γυναίκα του Μουχτάρ έμαθε για την απιστία του, ζήτησε από τον πεθερό της να εξοντώσει τη Φροσύνη. Ο Αλή πασάς για να απομακρύνει το γιό του από τη Φροσύνη, τον έστειλε σε εκστρατεία, ενώ προσπάθησε και ο ίδιος να την κερδίσει. Η Φροσύνη όμως δεν ενέδωσε στο πάθος του γερασμένου Αλή. Τότε ο Αλής απο­φάσισε οριστικά να την εκδικηθεί.

Αναφέρεται επίσης ότι η Φροσύνη ήταν συγγενής με το γιατρό Κυρίτση Καραγιάννη, ο οποίος πρόσφερε υπηρεσίες στην αυλή του Αλή πασά. Ο Καραγιάννης μαζί με άλλους συμπατριώτες του ανέπτυξε συνωμοτική δράση με σκοπό την αποτίναξη του τουρκι­κού ζυγού. Κατά τη διάρκεια έρευνας που έγινε στο σπίτι του για­τρού από ανθρώπους του Αλή αποκαλύφθηκαν ενοχοποιητικά στοιχεία για τη Φροσύνη.

Στις 9 Ιανουάριου του 1801 ο Αλή πασάς μαζί με τον αρχιαστυνόμο του Ταχήρ Αμπατζή και μικρή συνοδεία πήγαν στο σπίτι του Νικόλα Γιάγκου, ενός από τα πιστά όργανά του, από όπου οργάνωσε τη σύλληψη δεκαεπτά γυναικών, με το αιτιολογικό ότι ήταν αμφίβολης ηθικής. Ο Ταχήρ ανέκρινε συνοπτικά τις γυναίκες και στη συνέχεια τις οδήγησε στην εκτέλεση, με πνιγμό στη λίμνη. Οι τσοχαντάρηδες’ έσυραν τις γυναίκες μέσα στις βάρκες, τις έβαλαν σε σακιά και τους κρέμασαν στο λαιμό πέτρες. Όταν έφθασαν στη μέση της λίμνης ο Ταχήρ έδωσε το σύνθημα και οι άντρες άρπαζαν τις μελλοθάνατες και τις έριχναν στη λίμνη.

Σε λίγες μέρες η λίμνη ξέβρασε τα πτώματά τους στις όχθες της. Το πτώμα της Φροσύνης λέγεται ότι ξεβράστηκε ανάμεσα στο Πέραμα και την Αμφιθέα (Στρούνι). Η οικογένειά της το πήρε και το έθαψε στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, κοντά στην Αμφιθέα.

Ο θρύλος της Ντραμπάτοβας

Η πηγή της Ντραμπάτοβας, κοντά στην Αμφιθέα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πηγές της λίμνης των Ιωαννίνων. Τα τελευταία χρόνια έχει σχεδόν στερέψει. Η πηγή αναβρύζει κάτω από ένα τεράστιο βράχο, στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι, όπου δια­μορφώνεται μια τρομακτική σπηλιά. Τόσο τρόμο προκαλούσε η θέα της, που ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης, που την είχε επισκεφθεί, την παρομοίασε με την πηγή της Στυγός και με το στόμιο του Άδη.

Πίστευαν παλαιότερα ότι μέσα στη σπηλιά υπήρχε λίμνη. Μέχρι τα χρόνια του Αλή πασά όμως κανείς δεν είχε μπει στη σπηλιά, ώστε να το επιβεβαιώσει. Ο Αλή πασάς μια καλοκαιρινή μέρα, που η στάθμη των νερών της λίμνης ήταν χαμηλωμένη, θέλησε να εξερευνήσει τη σπηλιά. Έσκυψε κάτω από το βράχο, αλλά όσο κι αν προσπάθησε να δει από το στόμιο της σπηλιάς, δεν μπόρεσε να διακρίνει τίποτα, καθώς επικρατούσε πυκνό σκοτάδι. Διέταξε τότε τον τσοχαντάρη του να ξεντυθεί και να μπει στη σπηλιά. Εκείνος όμως δείλιασε και ο Αλή πασάς τον απείλησε ότι εάν δεν έμπαινε στη σπηλιά, θα του έκοβε το κεφάλι. Τρέμοντας από το φόβο του ο τσοχαντάρης εκτέλεσε τη διαταγή του Αλή. Όταν βγήκε είπε ότι είδε τεράστια έκταση με νερά και αναδιδόταν ανυπόφορη μυρωδιά υγρασίας. Η εικόνα του εσωτερικού της κατασκότεινης σπηλιάς ήταν τόσο αποκρουστική, που την παρομοίασε με κόλαση και με θάλασσα μαύρη.

Μια άλλη προσπάθεια εξερεύνησης της σπηλιάς της Ντραμπάτοβας έγινε το 1864 από ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τον Νικόλαο Τσιγαρά. Το περιστατικό αναφέρεται από τον Δημήτριο Σαλαμάγκα. Οι ερευνητές πήγαν στην πηγή τη χρονιά εκείνη, που το νερό της είχε στερέψει. Πλησίασαν στο στόμιο της σπηλιάς και άρχισαν να αποσπούν πέτρες από τα χείλη του, για να το διευ­ρύνουν. Μόλις διέκριναν με τη βοήθεια λυχναριού εκτεταμένη επι­φάνεια νερού έδεσαν πολλά καλάμια στη σειρά για να σχηματίσουν μακρύ ραβδί και το έσπρωξαν μέσα από την είσοδο της σπηλιάς, αναζητώντας να βρουν τα τοιχώματά της και τον πυθμένα της. Το ραβδί όμως δεν συνάντησε πουθενά αντίσταση. Τότε μερικοί βαρκάρηδες από το Νησί, που τους παρακολουθούσαν, τους είπαν να σταματήσουν τις προσπάθειες. Τους πληροφόρησαν ότι όλο εκείνο το βουνό ήταν κούφιο και είχε μέσα άλλη λίμνη, τόσο μεγάλη, όσο και η λίμνη των Ιωαννίνων. Όταν ο Τσιγαράς τους ρώτησε πώς το ήξεραν αυτό, οι Νησιώτες αποκρίθηκαν ότι το ήξεραν από τους παλιούς, από την ιστορία με τον Αλή πασά και τον τσοχαντάρη του, αλλά και από τα ψάρια. Οι Νησιώτες είχαν παρατηρήσει ότι στις βαρυχειμωνιές πολλά ψάρια έμπαιναν στη σπηλιά για να ξεχειμωνιάσουν, και όταν ο καιρός γλύκαινε, άρχιζαν να ξαναβγαίνουν.

Υδάτινο περιβάλλον και τόποι λατρείας

Το νερό αποτελεί σύμβολο εξαγνισμού και αναγέννησης για τη θρησκεία μας και πολλές ακολουθίες σχετίζονται με την συμβολική αξία του. Μία από αυτές είναι ο καθαγιασμός των υδάτων, άμεσα συνδεδεμένος στα Ιωάννινα και το Νησί με τη λίμνη.

Το Νησί υπήρξε κατά τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια τόπος απομόνωσης και πνευματικής περισυλλογής. Σημαντικά κέντρα ησυχασμού και λατρείας, εμπνευσμένα από την ηρεμία της λίμνης, και κυρίως προστατευμένα από τον υδάτινο κλοιό της είναι οι μονές Αγίου Νικολάου ή Φιλανθρωπινών (13^ος αι.). Αγίου Νικο­λάου Στρατηγοπούλου ή Ντίλιου (13^ος αι.), Αγίου Παντελεήμονος (15^ος αι.), Ελεούσης (]5^ος-16^ος αι.). Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (1506/7). Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (17^ος αι.), Προφήτη Ηλία (19’” αι.) και ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (19^ος αι.). Οι μονές Φιλανθρωπινών, Ντίλιου και Ελεοΰσης φέρουν τοιχογραφίες του 16^ου αιώνα, φιλότεχνημένες από τους κύριους εκπροσώπους της σχολής των Θηβών όπως τον Φράγκο Κατελάνο και τους αδερ­φούς Φράγκο και Γεώργιο Κονταρή.

Στην θέση τους κοντά στη λίμνη πιθανώς να οφείλουν την ίδρυσή τους και δύο άλλοι σημαντικοί τόποι λατρείας πέριξ της λίμνης. Ο πρώτος είναι η μονή Καστρίτσας (πιθ. μεσοβυζαντινής περιόδου), σε λόφο νότια της λίμνης, όπου επίσης ανασκάφηκε προϊστορικό σπήλαιο και αναπτύχθηκε τειχισμένος οικισμός των κλασικών χρόνων. Σε θρύλο, που σχετίζεται με τη λίμνη, οφείλει την ίδρυσή της και η μονή Παναγίας Ντουραχάνης (15^ος  αι., 1830).

Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: Η λίμνη Ιωάννινα 2013. Υπουργείο Πολιτισμού και 8^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.