ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΕΜΜ. ΟΥΣΤΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ (1876 – 1964) Φωτογράφος Αρχανών.

Νίκος Γ. Χριστινίδης
2019
Υ.Γ. Ευχαριστίες πολλές απευθύνω στα εγγόνια του «φωτογράφου», Ελένη Βεργετάκη, Γεώργιο Ουσταγιαννάκη και στην Ελένη Ουσταγιαννάκη-Καλαθάκη, για την πολύτιμη συμβολή τους στη σύνταξη της μελέτης αυτής, για τον παππού τους.

Ο πρώτος επαγγελματίας φωτογράφος των Αρχανών που είχε δραστηριοποιηθεί σχεδόν ολόκληρο το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και λίγο προηγούμενα στην Κωμόπολη. Οι φωτογραφίες του κάλυπταν όλες τις τότε δραστηριότητες της κοινωνίας μας, πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και οικογενειακές, όπως και πολλά μεμονωμένα πρόσωπα. Τα παλαιότερα σπίτια των Αρχανών ήταν γεμάτα απ΄αυτές.
Καταγότανε από το χωριό Καρύδι της Σητείας με το επίθετο Διακάκης και επειδή ο παππούς του, Ιωάννης, άρχισε να ασχολείται εκεί με την τέχνη του οικοδόμου πήρε ως πρώτο συνθετικό το «Ουστάς» που στα τούρκικα θα πει μάστορας και έγινε Ουσταγιάννης, όπως λέμε σήμερα «Μαστρογιάννης». Αργότερα τα παιδιά του πήραν το υποκοριστικό άκι και έγιναν Ουσταγιαννάκια. Από τη Σητεία λοιπόν ήλθε ο πρώτος γιος του, ο Εμμανουήλ, στις Αρχάνες, λίγο πριν τα μέσα του 19ου αιώνα όπου παντρεύτηκε την Ειρήνη Λυδάκη, αδελφή των προεστών των Αρχανών, Χή Γεωργίου και Χή Νικολή Λυδάκη και του ιατρού Δημητρίου Λυδάκη, επί πολλά χρόνια Δήμαρχος Αρχανών και επαρχιακός πληρεξούσιος Τεμένους – Μαλεβυζίου. Είχε ακόμη μία αδελφή,τη Μαρία, που είχε παντρευτεί τον προπάππο μου, Ελευθέριο Γιαννιδάκη,της οποίας ο γιος της και παππούς μου, από τη μητέρα μου, ο Λευτερογιάννης ήταν ο συνδιοκτήτης της γνωστής φάμπρικας στη «Τουρκογειτονιά».
Στις Αρχάνες εξάσκησε το επάγγελμα του λιθοξόου και άφησε εποχή για τη συμβολή του στην οικοδομική ανασυγκρότηση της νεώτερης Αρχάνας. Απέκτησε κύρος και κοινωνική αναγνώριση με αποτέλεσμα οι Αρχανιώτες να τον εκλέξουν το 1886 δ η μ ο γ έ ρ ο ν τ α , μαζί με τους Σπυρ. Φραγκίδη, Νικόλ. Μαυρομιχαλάκη, Δημήτριο Ψαραδάκη, Ιωάννη Καλπαδάκη, Ιωάννη Μαρκοδημητράκη και τον κουνιάδο του Χ.Γ. Λυδάκη
Με την Ειρήνη Λυδάκη δημιούργησε μια ωραία οικογένεια που περιελάμβανε τα εξής παιδιά: Τον Γεώργιο Ουσταγιαννάκη, που έζησε στις Η.Π.Α. Αμερικής και παρέμεινε ανύπαντρος, τον Αντώνιο Ουσταγιαννάκη, τον φωτογράφο, ο περί ου ο λόγος, τον Ιωάννη Ουσταγιαννάκη, σύζυγος της Άννας Αγαθαγγέλου, την Ευφροσύνη, σύζυγος του Κωνσταντίνου Στραταριδάκη και τις Σοφία και Ζαχαρένια που έμειναν επίσης ανύπαντρες.
Ο Αντώνιος είχε σπουδάσει τη φωτογραφική τέχνη στην Αθήνα και στη συνέχεια υπήρξε βοηθός του διακεκριμένου Τουρκοκρητικού φωτογράφου του Ηρακλείου Μπεχαντίν, κοινώς Μπεχάς, μέχρι που άνοιξε δικό του φωτογραφείο στις Αρχάνες με την επωνυμία «ΓΙΟΥΧΤΑΣ». Στις δε φωτογραφίες του έβαζε, στην κάτω μεριά, σε τρεις σειρές, ως φίρμα τα εξής: « Α.Ε.Σtagiannis , PHOTOGRAPHER,ARCHANES CRETE».
Συγχρόνως, με την εκμάθηση της τέχνης της φωτογραφίας και ενώ βρισκόταν στην πρωτεύουσα της Ελλάδος, είχε εγγραφεί και φοιτήσει στη σχολή των Καλών Τεχνών σπουδάζοντας ζωγραφική και γλυπτική.
Οι τοίχοι του σπιτιού του στις Αρχάνες ήταν καλυμμένοι από δικές του ζωγραφιές, που παρίσταναν διάφορα τοπία ή ιστορικά γεγονότα ή και πρόσωπα. Επίσης επεξεργαζόταν την πέτρα και το μάρμαρο με μεγάλη δεξιοτεχνία, κατασκευάζοντας προτομές, σταυρούς κλπ.
Η εγγονή του, Ελένη Βεργετάκη, μας πληροφορεί ότι πολλά από τα ανάγλυφα στους εξωτερικούς τοίχους της εκκλησίας της Παναγίας Αρχανών είναι δικά του έργα. Επίσης μας διαβεβαιώνει ότι οι πέτρινοι σταυροί στις κόγχες των ιερών της εκκλησίας του «Αφέντη Χριστού» στον Γιούχτα, αλλά και πολλοί άλλοι περίτεχνοι πέτρινοι σταυροί, πολλών άλλων εκκλησιών, όχι μόνο των Αρχανών, ήταν δικά του έργα.
Το 1930 τελείται στις Επ. Αρχάνες τιμητικά ο επίσημος εορτασμός του Νομού για την εκατονταετηρίδα του 1821.Τότε η Κοινότητα πληρώνει στον φωτογράφο Αντώνιο Εμμ. Ουσταγιαννάκη 300 δραχμές για την αξία έξη αναμνηστικών φωτογραφιών της γενομένης εορτής,τις οποίες χάρισε στην επιτροπή των Ηρακλειωτών της Αθήνας ως αντίδωρο για τη συμμετοχή της. (βλ.Ν.Γ.Χ: «ψηφίδες αρχανιώτικης ιστορίας»-Αρχάνες 2018).
Οι συμπολίτες του τον αποκαλούσαν ο Αντώνης ο φωτογράφος ή σκέτα ο φωτογράφος. Τους ήταν πολύ προσιτό κι αγαπημένο πρόσωπο. Στα σπίτια τους έμπαινε ευπρόσδεκτα, άλλοτε να απαθανατίσει τη χαρά κι άλλοτε τη θλίψη. Εμείς οι μικρότεροι λέγαμε ο κ.Αντωνής και δίπλα πάντα βάζαμε τη λέξη «ο φωτογράφος».
Η πρώτη προσωπική επαφή μαζί του ήταν όταν ήμουνα τριών ετών, που στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, η μητέρα μου με είχε ντύσει ευζωνάκι και με πήγε στο εργαστήριό του να με φωτογραφίσει. Αυτός, για να έχει καλύτερη « στόχευση», με σήκωσε και με έβαλε όρθιο πάνω σε μια καρέκλα και στη συνέχεια με φωτογράφισε.Τη διατηρώ αυτή τη φωτογραφία ως μία παιδική ανάμνηση. Η δεύτερη μαζί του επαφή ήταν όταν επισκέφθηκαν τις Αρχάνες ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄μαζί με τον Ιωάννη Μεταξά. Ημουνα τεσσάρων χρονών και βρέθηκα μονάχος στο «Τζαμί», στο πεζοδρόμιο του καταστήματος του Λευτέρη Τενεκεντζή, (Λευτέρης Κωστάκης) περιμένοντας να περάσει η «πομπή» για να δω κι εγώ το βασιλιά από κοντά, κι αυτός, από απέναντι, με εντοπίζει και με φωτογραφίζει. Την επαύριο πήγε στον πατέρα μου, στη γραμματεία της Κοινότητας, όπου εργαζόταν, τη φωτογραφία για να «πληρωθεί»… Κι αυτήν τη φωτογραφία τη διατηρώ με ευλάβεια στη μνήμη του.
Ο Αντώνιος είχε παντρευτεί στις Αρχάνες τη Σοφία Λιαπάκη του Συμεών (1887-1968), μια γυναίκα ευκατάστατη οικονομικά, συγχρόνως έξυπνη, δραστήρια, κοσμική και θαρραλέα, με την οποία απέκτησε τέσσερις γιους, τον Γεώργιο (1912),τον Νικήτα (1918),τον Ελευθέριο (1920), που ενώ ήταν ανάπηρος ήταν πανέξυπνος και είχε ασχοληθεί με επιτυχία στο λιανεμπόριο, και τον Ραδάμανθη (1930), που ασχολήθηκε επιτυχώς με την τυροκομία και το εμπόριο της. (Το επίθετο Λιαπάκη ήταν παλαιό επίθετο στις Αρχάνες κι επειδή οι τελευταίοι δεν άφησαν άρρενες απογόνους έχει σήμερα χαθεί. Το 1860 και προγενέστερα, μαρτυρείται στην Κωμόπολη μια σπουδαία πρακτική μαμή με το όνομα «Λ ι α π ο π ο ύ λ α», επίσημα Ειρήνη Χατζάκη του Νικολάου, πιθανόν να ήταν μέλος της ευρύτερης οικογενείας της Σοφίας. Έτσι μαρτυρείται το «Λιαπάκης» ως παλαιό επίθετο στις Αρχάνες).
Δυστυχώς η Σοφία είχε βασανιστικό τέλος, γιατί την κτύπησε σοβαρά κάποιο αυτοκίνητο στις Αρχάνες κι ύστερα από ολιγοήμερη νοσηλεία της στην κλινική του Ηρακλείου «Ιπποκράτειον» απεβίωσε.
Ο Αντώνιος δίδαξε τη τέχνη του στους γιους του Γεώργιο και Νικήτα. Ο πρώτος δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά στο Ηράκλειο, με μόνιμο στέκι του την πλατεία της «Ελευθερίας» με το τρίποδο δίπλα του κι αυτός όρθιος καθημερινά, μέσα στο κήπο, να φωτογραφίζει τους επισκέπτες της πλατείας κι ο δεύτερος στις Αρχάνες όπου είχε ανοίξει δικό του εργαστήριο ο οποίος, με τη σειρά του, μετέδωσε την τέχνη και στον μεγαλύτερο γιο του, τον Αντώνιο, τον οποίον χάσαμε δυστυχώς πολύ ενωρίς. Ο νεώτερος Αντώνιος, πέραν από την ενασχόλησή του με τη φωτογραφία, είχε κι άλλα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα.
Ο Νικήτας αγαπούσε την τέχνη της φωτογραφίας και απαθανάτισε για δεκαετίες πολλά τοπικά γεγονότα. Πιστεύω να άφησε πλούσιο αρχείο. Μας συνόδευε στις σχολικές εκδρομές, πληρώνοντας ο ίδιος το εισιτήριό του, μόνο και μόνο να βγάζει φωτογραφίες στα παιδιά. Το ίδιο έκανε και σ΄όλες τις σχολικές εκδηλώσεις, όπως ήταν οι γυμναστικές επιδείξεις κ.ά. Προσωπικά, όταν υπηρετούσα στις Κάτω Αρχάνες, τον καλούσα σε κάθε εκδήλωση, του εκεί σχολείου, για να την απαθανατίσει. Είχαμε καλή συνεργασία όπως και με τον γιο του, τον Αντώνη. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους …

Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Νίκο Γ. Χριστινίδη. 

Αναδημοσίευση από το facebook