Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου Μετεώρων

Ιερά μονή του Άγιου Πρώτο μάρτυρος και Αρχιδιακόνου Στεφάνου, κτισμένη στο νοτιο­ανατολικό τμήμα των Μετεωρίτικων βρά­χων, βρίσκεται σε υψόμετρο 528 μέτρων.

Η ιστορική ζωή του μοναστηριού αρχίζει από τον 12° αιώνα. Σύμφωνα με παλαιά επιγραφή του έτους 1191/2 μ.Χ. μόνα­ζε στον βράχο αυτό ο ασκητής Ιερεμίας.

Επίσημοι κτίτορες της μονής είναι ο όσιος Αντώνιος Καντακουζηνός (τέλ. 14^ου– άρχ. 15^ου αί.) από την μεγάλη βυζαν­τινή οικογένεια των Καντακουζηνών και ο όσιος Φιλόθεος (μέσα 16^ου αί.) από το χω­ριό Σλάταινα, σημερινό Ρίζωμα Τρικάλων.

Ο πρώτος ναός του άγιου Στεφάνου, μία μονόκλιτη βασιλική, άνηγέρθη γύρω στο 1350 και ανοικοδομήθηκε το 1545 από τον όσιο Φιλόθεο. Διασώζει τοιχο­γραφίες του 17^ου αιώνα.

Κατά τον 15° αιώνα, δωρήθηκε στο μοναστήρι του αγίου Στεφάνου από τον άρχοντα της Ούγγροβλαχίας  Δραγομίρ η χαριτόβρυτη κάρα του αγίου Χαραλάμπους, ο όποιος έκτοτε κατέστη ο δεύτερος ισχυρός προστάτης, το φυλακτήριο και το άγιασμα όχι μόνο του μοναστηριού, αλλά και όλης της Ελλάδος.

Προς τιμήν του θαυματουργού ιερομάρτυρος Χαραλάμπους, στα 1798 ανηγέρθη εκ βάθρων μεγαλοπρεπής ναός, επί ηγουμέ­νου Αμβροσίου, και είναι πλέον το καθολικό, δηλαδή ο κεντρι­κός ναός του μοναστηριού. Ο ναός αρχιτεκτονικά ανήκει στον αγιορείτικο τύπο. Διαθέτει καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του έτους 1814, έργο των Μετσοβιτών τεχνιτών μαστρο-Κώστα και Δημήτρη, και ανάλογης τέχνης ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια, του έτους 1836. Η ιστόρηση του ναού του αγίου Χαραλάμπους πραγματοποιείται την τελευταία εικοσιπενταετία από τον κατα­ξιωμένο αγιογράφο Βλάσιο Τσοτσώνη και αποτελεί ένα θαυμα­στό εικαστικό επίτευγμα.

Στον καιρό της Οθωμανικής κυριαρ­χίας το μοναστήρι του αγίου Στεφάνου, όπως και όλες οι Μετεωρίτικες Μονές, συμπαραστάθηκε με ευαισθησία στο βαριά δοκιμαζόμενο υπόδουλο γένος. Στη Μονή λειτουργούσε Σχολείο και Εκκλησιαστική Σχολή, στην όποια φοίτησε και ο λόγιος ιεράρχης και μέγας ευεργέτης του γένους Δωρόθεος Σχολάριος (1812-89).

Το κοινόβιο του αγίου Στεφάνου παρέσχε, επίσης, βο­ήθεια «στην μάχη των συνόρων» του 1897 και στον Μακεδονικό αγώνα (1904-1908).

Πολύ σημαντικό για τον επισκέπτη εί­ναι το ΣκευοφυλακεΙο της Μονής, που φιλοξενείται στην Παλαιά Τράπεζα, κτίσμα του 14^ου αιώνος, με ναόσχημη αρχιτεκτονική κατασκευή. Στο χώρο αυτό εκτίθε­νται καλλιτεχνικά χειρόγραφα, σπουδαία παλαίτυπα βιβλία, αργυρόχρυσοι σταυροί αγιασμού και λιτανείας, ιερά σκεύη, ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος (1857) και εικό­νες. Ξεχωρίζει η Άκρα Ταπείνωση του ιερέως Εμμανουήλ Τζάνε (1670), η Παναγία η Ελεούσα, ο Χριστός ο Ζωοδότης (17^ου αί.) κ.ά. Στην ιερά μονή του αγίου Στεφάνου υπάρχουν σήμερα 154 χειρόγραφοι κώδι­κες και περί τα 800 παλαίτυπα βιβλία.

Στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι δύο ναοί, όπως και όλο το μοναστήρι, υπέστησαν πολλές κατα­στροφές. Το 1961 η μονή μετετράπη σε γυναικεία. Οι πρώτες μοναχές που εγκαταστάθηκαν εδώ, κατάφεραν κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες να οργανώσουν κοινοβιακά τη μονή και να την αποκαταστήσουν, κατά το δυνατόν, κτιριακά. Η μονή γνωρίζει μία θαυμαστή οικοδομική αναμόρφωση στην όποια υπήρξε καθοριστική η συμβολή του καταξιωμένου αρχιτέκτονα Σωτηρίου Τζήμα.

Τις επόμενες δεκαετίες εφαρμόζεται ένα πολυδιά­στατο πρόγραμμα καταγραφής, τεκμηριώσεως, συντηρήσεως και αποκαταστάσεως του μνημειακού πλούτου της Μονής.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το συγγραφικό και εκδοτικό έργο της Μονής που καλύπτει μία πλούσια και ενδιαφέρουσα θεματολογία (επιστημονικά συγγράμματα, ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά των Αγίων Μετεώ­ρων, θεολογικά, αγιολογικά, υμνογραφικά κ.ά.).

Τα τελευταία χρόνια ανηγέρθη κοιμητηριακός να­ός προς τιμήν των Αρχαγγέλων και της αγίας μάρτυρος Κλαυδίας και δημιουργήθηκαν τα παρεκκλήσια της αγί­ας Σκέπης και της αγίας Μαρίνας.