Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Τίτου

Ο ναός του Αγ. Τίτου, αφιερωμένος στον πρώτο επίσκοπο της Κρήτης και μαθητή του Αποστόλου Παύλου, ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα του νησιού Γόρτυνα, που κατά την παράδοση συνδέεται και με τον τόπο του μαρτυρίου του.

Η οικοδόμηση του ναού

Ο ναός, ερειπωμένος σήμερα, κτίστηκε στα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 7ου αιώνα στον τύπο της τρίκλιτης σταυρόσχημης βασιλικής με τρούλο, νάρθηκα και αίθριο στη δυτική πλευρά. Αρχιτεκτονικός τύπος και επιβλητικές διαστάσεις συνδέουν το κτίριο με την ιουστινιάνεια αρχιτεκτονική.

Στοιχεία του ναού

Επιμέρους όμως ιδιομορφίες του, όπως η απόληξη των εγκάρσιων κεραιών του σταυρού σε κόγχες, τα διμερή πλευρικά διαμερίσματα του ιερού Βήματος, τα υπερώα της δυτικής πλευράς και ο αποκλεισμός των πλαγίων κλιτών με θωράκια, παραπέμπουν στις αναζητήσεις της ναοδομίας του 7ου αιώνα. Ταυτόχρονα η ισοδομική τοιχοδομία με τους μεγάλους και επιμελώς λαξευμένους πωρόλιθους υποδηλώνει επαφές με την οικοδομική παράδοση της Συρίας. Ανάλογος προς τη μεγαλοπρέπεια του κτιρίου ήταν και ο γλυπτός διάκοσμος καθώς και ο λοιπός εξοπλισμός και τα λειτουργικά σκεύη.

Ένα χαμηλό τέμπλο με μαρμάρινα θωράκια όριζε το ιερό Βήμα και στο κέντρο του ναού υψωνόταν επιβλητικός μαρμάρινος άμβωνας με διπλή κλίμακα. Μονόλιθοι μαρμάρινοι κίονες και θωράκια χώριζαν τα κλίτη.

Στο επίθημα τεσσάρων κιονοκράνων (τα δύο βρίσκονται σήμερα στο ναό της Παναγίας στα Μάταλα) υπήρχε χαραγμένο όμοιο αφιερωτικό ή δεητικό μονόγραμμα για το οποίο έχουν προταθεί οι εξής αναγνώσεις: ” ΒΕΝΑΤΟΥ”, “ΒΕΝΑΝΤΙΟΥ”, “ΤΟΥ ΒΕΝΑ” ή “ΤΟΥ ΒΙΝΚΑΣ”. Τα κιονόκρανα χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα.

Η ερήμωση και ανοικοδόμηση  του ναού

Ο ναός καταστράφηκε ίσως από τους Άραβες στις αρχές του 9ου αι. Επισκευάστηκε και ξαναλειτούργησε μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς το 961.

Οι ανασκαφές 

Οι ανασκαφικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν το 1900 από τον Giuseppe Gerola και το 1901 από τον Στέφανο Ξανθουδίδη έφεραν στο φως σημαντικά κινητά ευρήματα κυρίως από την παλαιοχριστιανική και κάποια από τη μεσοβυζαντινή φάση του μνημείου, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων εκτίθεται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από περιγραφική επιγραφή εντός του ιστορικού Μουσείου Κρήτης.