Ο ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΤΡΥΦΙΤΣΟΣ ΚΙ ΟΙ ΑΡΧΑΝΕΣ

Οι Αρχανιώτες τότε είχαν αντιτάξει αποτελεσματική άμυνα και οι μάχες,που κυριολεκτικά εκτυλίστηκαν μέσα σε κατοικημένους χώρους,ήταν σκληρές και λυσσαλέες και με πολλές απώλειες του εχθρού.Ευτυχώς που,με τη βοήθεια της Παναγίας τους και της εορτάζουσας εκείνη την ημέρα-24 Ιουλίου-Αγίας Χριστίνης,η Κωμόπολη σώθηκε.

Οι νίκες αυτής της ημέρας είχαν κι ένα άλλο ευεργετικό αποτέλεσμα ότι οι Αρχανιώτες ξεθάρρεψαν κι άρχισαν να οχυρώνουν τα γύρω της πόλης τους υψώματα,ώστε σε τυχόν νέα επίθεση των Τούρκων να βρουν τείχος αδιαπέραστο κι αυτοί να είναι ετοιμοπόλεμοι,όπως ακριβώς έγινε το 1897.

Επομένως στις νίκες των Αρχανιωτών το 1889 ήταν μεγάλη η συμβολή κι η βοήθεια του Τρυφίτσου,που ήταν κι η μοναδική που είχαν δεχτεί τότε από εξωτερικούς παράγοντες.΄Ενεκα όλων αυτών το έτος αυτό θεωρείται η αρχή του τέλους της Τουρκοκρατίας στις Αρχάνες,γιατί βλέποντας οι ντόπιοι Τούρκοι, τις προθέσεις και ετοιμασίες αυτές των Χριστιανών, άρχισαν σιγά-σιγά,να πουλούν τις περιουσίες τους και να φεύγουν ,για ασφάλεια , στο Ηράκλειο.

Η συνεργασία αυτή συνεχίστηκε και στα μετέπειτα χρόνια με αποκορύφωμα τη συμμετοχή του Τρυφίτσου, ενεργά ,στις πιο φονικές μάχες που έγινε στις Αρχάνες το 1897,αυτές της 15ης Μαρτίου, στις οποίες είχαν πάρει επίσης μέρος κι άλλοι πολλοί οπλαρχηγοί του Νομού Ηρακλείου.Αλλά ο Τρυφίτσος ειδικά τότε, επικεφαλής 150 πολεμιστών,από τους οποίους οι 40 ήταν μοναχοί,των μονών Αγκαράθου κι Επανωσήφη,με αρχηγό τον ηρωικό ηγούμενο της Αγκαράθου Μελέτιο Βασιλάκη,βοήθησε τα μέγιστα ώστε οι μάχες.εκείνης της ημέρας,να αποβούν νικηφόρες για τους Χριστιανούς.

Στη συνέχεια και μέχρι το θάνατό του,που συνεχείς υπήρξαν οι μάχες γύρω από τις Αρχάνες,ο Τρυφίτσος,πάντα με τη συνεννόση των προκρίτων των Αρχανών και του φρουράρχου της Κωμόπολης Ιωάννου Νταφώτη, υποστήριζε με ζέση τα Ανατολικά περάσματα προς Αρχάνες,δημιουργώντας ζώνες αντιπερισπασμού,εξασθενίζοντας κι εμποδίζοντας την προέλαση των Τούρκων,προς τις Αρχάνες,από εκείνη την πλευρά.Τούτο φάνηκε αποτελεσματικότερα στη μάχη της 9ης Απριλίου 1897,όπου εισχώρησε,με τα παλληκάρια του,στον κύριο Τουρκικό όγκο στη θέση «Κακή Ράχη»,κάτω από το χωριό Αιτάνια,αποκόπτοντας έτσι τον όγκο αυτόν,στα δύο, ώστε να εμποδιστεί η προέλαση του κυριότερου μέρους του προς τις Αρχάνες.

Αργότερα,στις 26 Απριλίου 1897,προσέδωσε, μαζί με τους πολεμιστές του, μεγάλη νίκη στη μάχη της Εληάς,την οποία ο ίδιος και διηύθηνε.Η νίκη αυτή είχε τεράστια απήχηση στην ψυχολογία των Αρχανιωτών γιατί πίστευσαν οριστικά πλέον ότι η Ανατολική τους πλευρά δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο εφόσον την επιτηρεί τόσο αποτελεσματικά ο Τρυφίτσος,πάντα υπό την πνευματική καθοδήγηση και την υλική υποστήριξη του Επισκόπου της περιοχής,του Χερρονήσου Αγαθαγγέλου και του Ηγουμένου Αγκαράθου Μελετίου.

΄Ηταν λοιπόν φυσικό ο θάνατός του,να λύπήσει αφάνταστα τους Αρχανιώτες κι ιδιαίτερα όταν επιβεβαιώθηκε ότι αυτός συνέβηκε την 25η Ιουνίου,λίγο έξω από το χωριό Επισκοπή, δηλ.στο ίδιο σημείο όπου πριν έναν χρόνο-το 1896- είχε σκοτωθεί ο Αρχανιώτης καπετάνιος-υποδιοικητής του Τ.Ε.Κ. του ΙωάννηΝταφώτη-Καπετάν Γιαλέλης.

Ο καπετάν Γιαλέλης ή Γεώργιος Αντωνίου Χριστινίδης,ο πιο μικρός αδελφός του συμβολαιογράφου Τεμένους,Νικολάου Χριστινίδου,είχε πολεμήσει γενναία στην Επανάσταση του 1889,στην οποία είχε πάρει και το χρίσμα του Καπετάνιου. ΄Εκτοτε,επειδή τον κυνηγούσαν οι Τούρκοι,μετοίκησε στην Αθήνα,όπου άνοιξε οινομαγειρείο στην περιοχή του Θησείου, όπου σύχναζαν όλοι οι Κρητικοί φοιτητές και συζητούσαν για τη λύση του Κρητικού ζητήματος,που ήταν τότε επίκαιρο.Εκεί το 1896 αποφασίστηκε να συγκροτήσουν ένα εθελοντικό σώμα το οποίο να κατεβεί στο νησί και να πολεμήσει στην Ανατολική Κρήτη,με την έναρξη της επανάστασης εκείνου του έτους. Μάλιστα προτάθηκε να μπει επικεφαλής αυτού του σώματος ο καπετάν Γιαλέλης λόγω των εμπειριών του από τις συμμετοχές του στις μάχες του 1889 και μετέπειτα.Οι μετέπειτα όμως συζητήσεις και κυρίως η παρέμβαση του φοιτητή από τις Ποταμιές, Κωνσταντίνου Τζανακάκη,έφεραν τελικά ως αρχηγό τον Ιωάννη Νταφώτη,από το γειτονικό χωριό του Τζανακάκη,το Αβδού,τον οποίο θεώρησαν εμπειρότερο,επειδή είχε βγάλει στρατιωτική σχολή και είχε πολεμήσει και στο Γαλλικό στρατό.

Ο Γιαλέλης,όχι μόνο υποχώρησε,αλλά δέχτηκε ευχαρίστως να γίνει υπαρχηγός του σώματος αυτού,υπό τον Νταφώτη,που ονομάστηκε Τάγμα των Επιλέκτων Κρητών (Τ.Ε.Κ).Με αυτήν την ιδιότητα κατέβηκε μαζί με το υπόλοιπο τάγμα στην Κρήτη το 1896 και έδωσε νικηφόρες μάχες σε διάφορα μέρη κυρίως της Πεδιάδας,λόγω γνωριμίας της περιοχής από τον αρχηγό, και σε μία απ΄αυτές,της Επισκοπής,σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα που τον βρήκε στη βρύση που πήγε να πλυθεί μετά τη μάχη.Το όνομά του είναι γραμμένο στο Ηρώο των Αρχανών.

Με τη σύσταση της Κρητικής Πολιτείας, που χορηγούνται συντάξεις στα θύματα των κρητικών επαναστάσεων ,λαμβάνει τέτοια σύνταξη και η χήρα μητέρα του Γιαλέλη Ειρήνη καθώς κι η άγαμη τότε θυγατέρα της και αδελφή του,΄Αννα,κατόπιν αιτήσεών τους.

(βλ.Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, έτος Δ΄,τεύχος Γ΄,Αριθμ.69,της 12 Σεπτεμβρίου 1902,σε΄231. Στις εν λόγω αποφάσεις αναφέρεται ότι εκτός των βοηθημάτων αυτών

(συντάξεων) απονέμονται και ηθικές αμοιβές.

Επίσης,βλ.την αίτηση της Ειρήνης Γεωργίου Χριστινίδου ή Γιαλέλη και της ΄Αννης Γ.Χριστινίδου ή Γιαλέλη).

Αριθμ.Πρωτ.118

Η Διοικούσα Επιτροπή Πεδιάδος

Προς την επί της Αμύνης Επιτροπή Αρχανών

Κύριοι

Καίτοι σήμερον κατά κακήν τύχην της επαρχίας μας ο γενναιότατος Γεν.αρχηγός Πεδιάδος Α.Τριφόπουλος, μαχόμενος ηρωικότατα έξωθεν της Επισκοπής εφονεύθη,θα έχητε ήδη πληροφορηθεί,εν τούτοις καταβάλλονται μεγάλαι προσπάθειαι εκ μέρους των κατοίκων της επαρχίας,όπως διατηρηθώσιν αι μέχρι τούδε υπ΄αυτού ορισθείσαι φρουραί εν τοις σημείοις Κουνάβων,Κάτω Βαρβάρων, Αγκαράθου, Επισκοπής κλπ.είμεθα βέβαιοι ότι θέλει κατορθωθεί τούτο.

Ούτω δε εκ των ανωτέρω σημείων σπεύδοντες θέλουμεν παρέχη υμών εν ανάγκη βοήθειαν,όπως και μέχρι τούδε επράττομεν υπό την αρχηγίαν του αειμνήστου ήρωος της καθ΄ημάς επαρχίας,ήτις σήμερον ολόκληρος βαρυπενθεί δια τον ηρωικόν αυτόν θάνατον.

Παρακαλούμεν δ΄υμάς όπως ευαρεστούμενοι δώσατε τω κομιστή συνδρομήν να μεταβεί εις Σίβα Μαλεβυζίου,όπως εγχειρίσει τω Γεν.Αρχηγώ κ.Κόρακα έγγραφον της Επιτροπής ταύτης.

Εν Καστελίω 25 Ιουνίου 1897

Ο Προεδρεύων

(Τ.Σ) Ν.Καμπιτάκης

Εν Αγκαράθω τη 25 Ιουνίου 1897

Προς την Επάνω Αρχάναις Επιτροπήν της Αμύνης

Αξιότιμοι Κύριοι

Μετά μεγάλης λύπης αγγέλομεν υμίν ότι ο αρχηγός Πεδιάδος κ.Αντώνιος Τρυφόπουλος εφονεύθη εις την σημερινήν μάχην της Επισκοπής.Περιττόν κρίνομεν να σας είπομεν τί,διότι εκ του θανάτου του αειδοίμου γενικού Αρχηγού Πεδιάδος θα εννοήσητε εις ποίαν δύσκολον θέσιν ευρισκόμεθα σήμερον.

Η κηδεία του γεννήσεται αύριον εις τας 8 π.μ.

Ο ηγούμενος της Αγκαράθου Ο Αρχηγός και οι εκπρόσωποι

ΜΕΛΕΤΙΟΣ του μακαρίτου

Ξ. Ξ.Πολίτης,Αντ.Πετρομιχελάκης,

Ν.Παπαδάκης και μία ακόμη

δυσανάγνωστη υπογραφή

Την επομένη και κατά την ώρα της κηδείας οι Αρχανιώτες αντιπροσωπεύθησαν με μία ικανή αντιπροσωπεία στην οποία συμμετείχαν και μέλη της Επιτροπής Αμύνης.

Η Εν Αρχάναις επί της Αμύνης Επιτροπή

Αριθμ.Πρωτ.398.-

ΠΡΟΣ,Την Κυρίαν Ειρήνην χήρα Αντωνίου Τρυφόπουλου

Κυρία

Μετά συντετριμμένης καρδίας ηκούσαμεν τον θάνατον του αειμνήστου συζύγου σας Αντωνίου Τρυφόπουλου καθάπερ η καθ΄ημάς Επιτροπή,εκφράζει υμίν την βαθείαν λύπην της ευχομένη όπως ο ΄Υψιστος επιχέη βάλσαμον παρηγορίας εις την τρωθείσαν καρδίαν ημών.

Εν Αρχάναις 25 Ιουνίου 1897 Ο Γραμματεύς

Ο Αντιπρόεδρος Γ.Ανδρουλάκης

Η Εν Αρχάναις επί της Αμύνης Επιτροπή

Αριθμ.Πρωτ.397

ΠΡΟΣ,την ΄Εντιμον Διοικητικήν Επιτροπήν Πεδιάδος

Κύριοι

Μετά ψυχικού άλγους ηκούσαμε τον θάνατον του Γενικού αρχηγού Πεδιάδος κ.Αντωνίου Τρυφόπουλου δι΄όπερ η καθ΄ημάς Επιτροπή εκφράζει υμίν την βαθείαν λύπην της ευχομένη όπως ο ΄Υψιστος επιχέη βάλσαμον παρηγορίας εις την λελυπημένην καρδίαν υμών,προς δε ομόνοια,θάρρος,ικανότητα προς αντιμετώπισιν των κινδύνων των απειλούντων την καθ΄υμάς επαρχίαν.

Δέξασθε την έκφρασιν της εξαιρέτου προς υμίν υπολήψεως ημίν.

Εν Αρχάναις τη 25 Ιουνίου 1897

Ο Αντιπρόεδρος Τα Μέλη

Οι Αρχάνες αναγνωρίζοντας την προσφορά του εν λόγω αρχηγού,

για τη σωτηρία τους,ονόμασαν,με την με αριθμ.7/28-2-1931 απόφαση του Κοινοτικού τους Συμβουλίου,την κεντρική οδό που οδηγεί από την κεντρική τους αγορά προς τον Χωματόλακον (Ρυάκι) με το όνομά του και ανάρτησαν τη φωτογραφία του στην αίθουσα συνεδριάσεων του Κ. Συμβουλίου μετά των φωτογραφιών των λοιπών αγωνιστών του 1897.

Στην περίοδο του 1975-80 άλλαξαν την ονομασία αυτής της οδού και το 2007 το όνομά του μπήκε,κεντρικότερα,στο δρόμο όπου η οικία του Δημητρίου Μυκωνιάτη,ο οποίος εφάπτεται με τους δρόμους που φέρουν τα ονόματα και άλλων οπλαρχηγών εκείνης της περιόδου.

1.-Αρχείο της επί της Αμύνης Επιτροπής Αρχανών 1897-98.-

2.-Αρχείο Κωνσταντίνου Τζανακάκη-Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.-

3.-Νίκου Γ.Χριστινίδη:α) ο «Ιωάννης Νταφώτης»,β) «η άμυνα των Αρχανών και η συμβολή της Εκκλησίας σ΄αυτήν».-