Το τραγούδι της μάχης της 14ης Ιουνίου 1897 στο Κανλί Καστέλι

To Τραγούδι για τη μάχη
της 14^ης Ιουνίου 1897
στο Κανλί Καστέλι.

Ακολουθεί «το Θλιβερό τραγούδι Κανλί Καστελλίου Κρήτης κατά το 1897». Πρόκειται για τραγούδι γραμμένο κάποια χρόνια μετά από τα συμβάντα και αναφέρεται στη μάχη της 14^ης Ιουνίου 1897.

Στα χέρια μας υπάρχουν αρκετά γραπτά αντίγραφα του τραγουδιού και δύο εκδόσεις. Τα γραπτά είναι συνήθως σε τετράδια της εποχής γραμμένα με πένα, έχοντας ελάχιστες παραλλαγές μεταξύ τους πράγμα που φανερώνει την προφορική κατ’ αρχήν διάδοση του τραγουδιού.

Η πρώτη έκδοση έχει γίνει το 1933 στο τυπογραφείο του Σπυρ. Δ. Αλεξίου στο Ηράκλειο. Η τιμή του ήταν 2 δρχ. της εποχής. Πρόκειται για ένα μικρό φυλλάδιο με τη σφραγίδα του Αρεταίου Κτενόπουλου στο εξώφυλλο. Σύμφωνα με μαρτυρίες ο Αρέτιος Κτενόπουλος μαζί με το Νίκο Τζορμπατζή συνέλεξαν και κατέγραψαν το τραγούδι προχωρώντας στην έκδοσή του.

Ποιος ήταν ο συγγραφέας του τραγουδιού;

Κατά κοινή ομολογία φέρεται να έχει συγγράψει το τραγούδι ο Νικόλαος Γιγουρτάκης ή Κουφονικολής ή Χατζονικολής. Πήρε μέρος ο ίδιος στη μεγάλη μάχη του 1897 και σε μεταγενέστερες μάχες εναντίον των Τούρκων. Έζησε στο Κανλί Καστέλι μέχρι το 1918. Οι απόγονοί του
θυμούνται ακόμα τις διηγήσεις του και τη συγκίνησή του για τον αγώνα της Λευτεριάς, μια εποχή που σημάδεψε τη ζωή του παρακινώντας τον να συνθέσει το τραγούδι της μάχης.

Οι στίχοι του τραγουδιού είναι δεκα­πεντασύλλαβοι οργανωμένοι σε δίστιχα. Η γλώσσα είναι κατά βάση η γλώσσα της εποχής με πολλές τούρκικες λέξεις και φράσεις. Αρκετά ποιητικά μοτίβα στο τραγούδι (όπως η εισαγωγή), τα συναντούμε και σε παρόμοια άσματα της εποχής, γραμμένα για να υμνήσουν ηρωικές πράξεις και πρόσωπα. Το ύφος διατηρεί σ’ όλη τη διάρκεια της αφήγησης μια απαράμιλλη φρεσκάδα και ζωντάνια, χωρίς λόγιες εκφράσεις και κομπορρημοσύνη. Οι διάλογοι μεταξύ επιτιθέμενων Τουρκοκρητικών και Καστελιανών Χριστιανών που είναι οχυρωμένοι πίσω από τις πόρτες και τα παράθυρα, φανερώνουν την παλικαριά και το ατρόμητο φρόνημα των Χριστιανών. Τα γεγονότα της μάχης προβάλλουν μέσα από το τραγούδι λεπτό προς λεπτό, κρατώντας ζωντανή την αφήγηση. Οι πληροφορίες για τα πρόσωπα που πήραν μέρος και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και μας διασώζουν με τρόπο μοναδικό το απίστευτο κατόρθωμα να αναχαιτιστούν και να τραπούν σε φυγή 4.000 επιτιθέμενοι πάνοπλοι Τούρκοι από 40-50 οπλισμένους άνδρες και 200 γυναίκες του χωριού.

Πολύ σημαντικό είναι το τραγούδι που διασώζεται στον Κρουσώνα για το ίδιο γεγονός (τη γιγαντομαχία της 14^ης Ιουνίου 1897 στο Κανλί Καστέλι).

Το παραθέτουμε εδώ αυτούσιο:

«Από τη Ντία φύσηξε θανατικό αέρι αφρουκαστείτε να σας πω ετούτο το χαμπέρι δύο χιλιάδες η Τουρκία ήτανε ετοιμασμένοι να παν’ να πολεμήσουνε μες στο Κανλί Καστέλλι. Και λένε ντως οι μπέηδες μην πάτε στο Καστέλλι γιατί θα πάθει η Τουρκιά το πράμα που Δε θέλει. Μα μη μας εμποδίζετε το βάνει ο νους θα γίνει και ξέρομε, μα το Ραμπή, ένας Δε θα “πομείνει. Να πάμε θέλει στο χωριό οι άντρες θα ξεβγούνε κι όλα τα γυναικόπαιδα στη χώρα μας θα μπούνε.

Κι ένα πρωί ξημέρωμα όντε-ν-εποδιαφώτα¹⁸
Τούρκοι εμπήκαν στο χωριό και θε να βγουν στη Ρόκα.

Βαρούχας επολέμανε πάνω απ’ τη Φουντάνα
και στον Κρουσώνα έπεψε ντελόγο ένα γράμμα,
Τούρκοι μας ετυλίξανε πολλοί, το γράμμα λέει
και νάρθετε ογλήγορα, ζόρε ναι στο Καστέλλι.
Ντελόγο ξεκινήσανε τρακόσοι αρματωμένοι
και παν να πολεμήσουνε εις το Κανλί Καστέλλι,
κι ‘ντε-ν-εξεπροβάλανε στση Ξερολιάς τα’ αρμάκι,
Τούρκους θωρούνε και γλακού οθέ του Τσαγκαράκη.

Σα’ τα θεριά χυθήκανε και πιάσανε τον κάμπο
‘ποπάνω οι Καστελλιανοί τως στσι λαλούνε κάτω,
και την προσκάδα στέσανε όξω από τσι Μαλάδες
και πέντε-πέντε πέφτανε οι Τούρκοι απ’τσι φοράδες,
μεγάλη ζούρια γίνηκε πολλοί ‘ναι οι σκοτωμένοι
οι Τούρκοι απελπιστήκανε πως ένας δεν ‘πομένει.

– ‘Νοίχτε τσι πόρτες γλήγορα μέσα να μπει τ’ ασκέρι,
πώς εγυρίσανε οι καιροί ετούτο το σεφέρι.

Και μια Χανούμη ερώτανε εις τω Χανιώ την Πόρτα
μπας κι είδανε το Μουσταφά που πολεμά στη Ρόκα,
-Μα βαλαχί και πιλαχί τον είδα σκοτωμένο
απάνω σ’ένα τρόχαλο τον είδα ξαπλωμένο.

Και άλλη μια ερώτανε μπα-ν-είδαν τον Ασάνη;
-Εμείς τόνε αφήκαμε στη Φοινικιάς το χάνι.
Φαίνεται εκάμαν οι Ρωμιοί ετούτο το τερτίπι
να ‘ξολοθρέψουν την Τουρκιά απ’ το νησί τση Κρήτης.»¹⁹

Οι ομοιότητες στην περιγραφή των γεγονότων δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για την εξέλιξη των γεγονότων αλλά κυρίως για τη μοναδική σημασία του γεγονότος. Δείχνει το
θαυμασμό των Κρητικών προς το Κανλί Καστέλι και την ηρωική άμυνα των κατοίκων του που πέτυχαν ένα τέτοιο απίστευτο πράγματι κατόρθωμα.

Εδώ θα βρείτε το τραγούδι σε μορφή pdf που περιγράφεται παραπάνω:

Τραγούδι για τη μάχη στις 14ης Ιουνίου 1897 στο Κανλί Καστέλι.

Η παραπάνω πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο: Το Κανλί Καστέλι στην επανάσταση του 1897. Νίκος Μ. Γιγουρτάκης.