Τα παραγγέλματα στον γάιδαρο
Τα παραγγέλματα στον γάιδαρο: Η επικοινωνία ανθρώπου και ζώου στην Κρήτη
Ο γάιδαρος ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στην Κρήτη και ένα από τα πιο σημαντικά οικόσιτα ζώα. Χρησιμοποιούνταν για το όργωμα των χωραφιών, τη μεταφορά ξύλων για τη φωτιά, καθώς και για τη μετακίνηση βαριών αντικειμένων. Ήταν το βασικό μεταφορικό μέσο, ενώ η κοπριά του ήταν ανεκτίμητη για τις καλλιέργειες.
Ωστόσο, για να συνεργαστεί αποτελεσματικά με τον άνθρωπο, χρειαζόταν ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας. Έτσι, διαμορφώθηκαν συγκεκριμένα παραγγέλματα που επέτρεπαν στον άνθρωπο να δίνει οδηγίες στο ζώο.
Τα βασικά παραγγέλματα στον γάιδαρο
- Εντολή για κίνηση: Για να κάνει ο γάιδαρος έναρξη της πορείας του, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τη λέξη “Σε”, η οποία συχνά προφερόταν και ως “Σεεε” ή “σσσς”. Μόλις το ζώο άκουγε αυτή την εντολή, ξεκινούσε να περπατά, είτε ακολουθώντας τον ιδιοκτήτη του είτε ακολουθώντας μια γνώριμη διαδρομή.
- Εντολή για σταμάτημα: Για να σταματήσει ο γάιδαρος, του έλεγαν “ψου”, το οποίο μερικές φορές προφερόταν ως “πρψου” με χαρακτηριστική δόνηση των χειλιών.
Η ετυμολογία των παραγγελμάτων
Το παράγγελμα “σε” ή “σσσ” φαίνεται να σχετίζεται με την αρχαία ελληνική λέξη “σείσου”, που σημαίνει «μετακινήσου» ή «κουνήσου». Από την ίδια ρίζα προέρχεται και η λέξη “σεισμός”, καθώς και το ρήμα “σω”, που σημαίνει «τραντάζω κάτι», πχ εγώ “σω” τον κλώνο μιας αμυγδαλιάς για να πέσουν οι καρποί της.
Αντίθετα, η προέλευση του “ψου” ή “πρψου” παραμένει άγνωστη, καθώς δεν έχει βρεθεί ξεκάθαρη ετυμολογική σύνδεση.
Ο ρόλος του γαϊδάρου στην παράδοση
Παρά την αρνητική χροιά που έχει αποκτήσει η λέξη «γάιδαρος» σε πολλές εκφράσεις, το ζώο αυτό υπήρξε πολύτιμος συνεργάτης του ανθρώπου. Μάλιστα, όταν έπινε νερό από το ποτιστήρι του χωριού, συχνά ανταποκρινόταν σε έναν χαρακτηριστικό ρυθμό σφυρίγματος, δείχνοντας έτσι την ευαισθησία και την εξοικείωσή του με τον άνθρωπο. (Ακούστε πατώντας εδώ τον ρυθμό του σφυρίγματος)
Ο γάιδαρος ήταν και παραμένει ένα σύμβολο αντοχής, αφοσίωσης και πρακτικότητας, ενώ η επικοινωνία του με τον άνθρωπο αποτελεί μέρος της λαϊκής κληρονομιάς που αξίζει να διατηρηθεί.