Η ιστορία της εκκλησίας “Αφέντης” της Δίκτης υψ 2141 μ.
Το ξωκκλήσι στην κορυφή “Αφέντης” της Δίκτης.
Η δεύτερη σε ύψος κορυφή της Δίκτης Ψαρή Μαδάρα ή Αφέντης (υψομ. 2141), πήρε το δεύτερο αυτό όνομα από τη μικρή εκκλησία της Μεταμόρφωσης που βρίσκεται εκεί, γιατί όπως είναι Γνωστό η λαϊκή ονομασία της εορτής της Μεταμόρφωσης είναι “Του Αφέντη Χριστού” στις 6 Αυγούστου ή απλούστερα “Του Αφέντη” και από αυτήν προέρχονται τα ομώνυμα τοπωνύμια.
6 Αυγούστου κάθε χρόνο γίνετε μεγάλη γιορτή και όσοι μπορούν να πάνε πραγματικά θα το θυμούνται ως μία μοναδική εμπειρία.
Επειδή δε κατά παράδοση οι εκκλησίες της Μεταμόρφωσης όπως και ορισμένες άλλες (π.χ. του Τίμιου Σταυρού, του Αγίου Πνεύματος, του Προφήτη Ηλία κ.λπ.) κτίζονται σε εδαφικές εξάρσεις, το τοπωνύμιο “Αφέντης” αναφέρεται συνήθως σε κορυφή λόφου ή βουνού όπως στην περίπτωση της Δίκτης.
Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης βρίσκεται σ’ ένα μικρό πλάτωμα που σχηματίζει η κορυφή “Αφέντης” της Δίκτης. Πρόκειται για ένα μονόχωρο, θολωτό εκκλησάκι, κυριολεκτικά χωμένο σε μια κοιλότητα που σχηματίζει ο βράχος της κορυφής. Λόγω της ειδικής αυτής θέσεως του ναΐσκου οι τοίχοι του στο κατώτερο τμήμα τους αποτελούνται από φυσικό βράχο και στο ανώτερο που προεξέχει από το έδαφος είναι κατασκευασμένοι από λιθοδομή.
Εσωτερικά και σε όλο το μήκος της ανατολικής πλευράς υπάρχει ένα μικρό πεζούλι από ξερολιθιά, το οποίο αντικαθιστά την Αγία Τράπεζα και την πρόθεση των άλλων εκκλησιών.
Οι επιφάνειες των τοίχων είναι χαλικολογημένες χωρίς σοβά, το δε δάπεδο σχηματίζεται από τον φυσικό βράχο, χονδροειδώς στρωμένο. Οι σκληρές συνθήκες που επικρατούν στην κορυφή δεν ευνοούν την διατήρηση εικόνων. Παλαιότερα το πρόβλημα είχε αντιμετωπισθεί με την κατασκευή δύο πέτρινων ανάγλυφων εικόνων από τις οποίες σήμερα σώζεται ένα τμήμα εντοιχισμένο κοντά στο αγιοθύριδο. Ο Ρ. Faure αναφέρει την ύπαρξη των ανάγλυφων αυτών στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
Πότε κτίσθηκε η εκκλησία δεν είναι γνωστό. Ούτε επιγραφές, ούτε άλλα στοιχεία από το μνημείο υπάρχουν για την χρονολόγηση του. Έχουμε όμως ορισμένα άλλα στοιχεία που μας βοηθούν να προσδιορίσουμε την ηλικία του. Σύμφωνα με ένα Ενετικό έγγραφο που δημοσίευσε ο εκλεκτός συμπατριώτης μας ιστορικός συγγραφέας κ. Στέργιος Σπανάκης η εκκλησία υπήρχε ήδη το έτος 1343 μ.Χ.
Επίσης σε σχέδιο του βουνού της Δίκτης που φιλοτέχνησε στις αρχές του 16ου αιώνα ο Ενετός σχεδιαστής CORNER απεικονίζεται η εκκλησία της κορυφής. Μια άλλη έμμεση μαρτυρία υπάρξεως προσκυνήματος στην κορυφή είναι τα Βυζαντινά και Ενετικά νομίσματα που ανευρίσκονται και σήμερα γύρω από την εκκλησία και τα οποία ο κόσμος αποκαλεί “Αγιοκωνσταντινάτα”. Σύμφωνα με την γνώμη ειδικών τα νομίσματα αυτά τα άφηναν εκεί οι παλιοί προσκυνητές σαν τάμα ίσως για να τα ξαναβρούν την επόμενη χρονιά καθαγιασμένα, είναι δε σημάδια ότι το προσκύνημα της Δίκτης υπήρχε τουλάχιστον από τα βυζαντινά χρόνια.
Μια πολύ σημαντική πληροφορία για την αρχαιολογική αξία του χώρου της κορυφής και την χρησιμοποίηση του σαν τόπου λατρείας τα μινωικά ακόμη χρόνια, μας δίδουν οι διηγήσεις παλιών κτηνοτροφών της περιοχής. Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτές οι ίδιοι κατά καιρούς εύρισκαν γύρω από την κορυφή διάφορα πήλινα αγαλματίδια που παρίσταναν ανθρώπους ή ζώα.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε και ίσως αποδειχθεί μια μέρα από την αρχαιολογική έρευνα, πως το ταπεινό εκκλησάκι της κορυφής της Δίκτης διαθέτει το σπάνιο προνόμιο να είναι τόπος αδιάκοπης λατρείας του θείου επί τρεις και πλέον χιλιετηρίδες.
Άγνωστο στο ευρύ κοινό το πανηγύρι της Μεταμόρφωσης συγκέντρωνε παλαιότερα τους λίγους κτηνοτρόφους της περιοχής και τις οικογένειες τους. Τα τελευταία όμως χρόνια όλο και περισσότεροι προσκυνητές, στην πλειοψηφία τους νέοι, συμμετέχουν σ’ αυτό που τείνει να εξελιχθεί σε μια σημαντική θρησκευτική μα και φυσιολατρική συνάμα εκδήλωση. Στην εξέλιξη αυτή σημαντική υπήρξε η συμβολή του αιδεσιμότατου παπά Χριστόφορου Παπαφραγκάκη κληρικού που συνδυάζει θρησκευτική ευλάβεια με ορειβατικές ικανότητες και δεν αφήνει ποτέ αλειτούργητο τον ναΐσκο την ημέρα της εορτής.
Κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι προσκυνητές προερχόμενοι από τα χωριά του Οροπεδίου Λασιθίου, τα κοντινά χωριά της Βιάννου και της Πεδιάδας αλλά και από το Ηράκλειο ανηφορίζουν προς την κορυφή της Δίκτης ακολουθώντας διάφορα δρομολόγια.
Σύμφωνα με παλιά παράδοση οι προσκυνητές σε όλη την διάρκεια της λειτουργίας σκαλίζουν το λιγοστό χώμα γύρω από το εκκλησάκι, ψάχνοντας να δρουν κάποιο “Αγιοκωνσταντινάτο”.
Τα “Αγιοκωνσταντινάτο”, είναι είδος τάματος των πιστών παλαιοτέρων εποχών και είναι περίεργο ότι μετά από τόσα χρόνια εξακολουθούν να βρίσκονται, παρά το συνεχές ανασκάλεμα της κορυφής.
Τα Αγιοκωνσταντινάτα
Ο μύθος για τα Αγιοκωνσταντινάτα, που εξομοιούνται με το τίμιο ξύλο, επικρατεί σε πολλές περιοχές της Κρήτης και χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες περιόδους ακόμα και ως μέθοδος ηθοπλασίας.
Πρόκειται για νομίσματα βυζαντινής προέλευσης που φέρουν παράσταση των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, με σταυρό στη μέση, που λέγεται ότι η κοπή τους έγινε από τον Άγιο Κωνσταντίνο.
Ο θρύλος λέει ότι όταν η Αγία Ελένη βρήκε τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού, τον έκοψε στα δύο. Το ένα κομμάτι το άφησε εκεί και το άλλο το πήρε μαζί της στην Κωνσταντινούπολη. Τα πριονίδια που έπεσαν κάτω καθώς τον έκοβε, τα μάζεψαν, τα ανέμειξαν με πολύτιμα μέταλλα και από το κράμα που προέκυψε κατασκεύασαν τα Κωνσταντινάτα που θεωρούνται φυλακτά.
Στα “Αγιοκωνσταντινάτα” αναγνωρίζονται, εκτός των άλλων και κάποιες υπερφυσικές θα λέγαμε ιδιότητες. Εάν π.χ. το νερό μέσα στο οποίο εμβαπτίστηκε ένα “Αγιοκωνσταντινάτο” χρησιμοποιηθεί για το ζύμωμα αλευριού χωρίς προζύμι, η ζύμη “ανεβαίνει” κανονικά.
Το παραπάνω κείμενο είναι του Ιωάννη Μ. Καραβαλάκη και αντλήθηκε από το βιβλίο: Οροπέδιο Λασιθίου ο τόπος των Θεών και των θρύλων. Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου 2007.
Παρακάτω θα δείτε 12 φωτογραφίες από το προσωπικό μου αρχείο, στις οποίες απεικονίζεται η κορυφή και το εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα Χριστού, η Μεγάλος Αφέντης, αφού στα όρη της Δίκτης υπάρχει και η κορυφή μικρός Αφέντης. Επίσης μπορείτε να διαβάσετε την περιπέτεια μου όταν προσπάθησα να πάω για πρώτη φορά χωρίς να ξέρω.
