Φωτογραφικά Ίχνη (1940-1970) Άη Στράτης από το αρχείο του Βασίλη Μανικάκη.

Τα Φωτογραφικά Ίχνη (1940-1970), αρχείο Βασίλη Μανικάκη, αποτελούν μια επιλογή φωτο­γραφιών, που διασώθηκαν από τη φθορά του χρόνου και μας δίνουν αποσπασματικά και φευγα­λέα την αίσθηση των στιγμών του παρελθόντος χρόνου, σ’ ένα νησιωτικό και απομακρυσμένο τοπίο, αφήνοντάς μας να δούμε όψεις μιας ζωής που άλλαξε κι έφυγε χωρίς επιστροφή.

Ο Βασίλης Μανικάκης (1907-1998) έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στον Άη Στράτη. Αγρότης και φούρναρης στο επάγγελμα, με στοιχειώδη σχολική εκπαίδευση, άρχισε να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Πήρε άδεια ασκήσεως επιτηδεύματος πλανόδιου φωτογράφου το 1940, χωρίς όμως να χρειαστεί να εγκατα- λείψει τις άλλες βιοποριστικές του ασχολίες.

Η λειτουργία του στρατοπέδου των εξορίστων στον Άη Στράτη (1948-1963) του επέτρεψε να επιδοθεί συστηματικά στη φωτογραφία. Για τις ανάγκες των εξορίστων έβγαζε φωτογραφίες για ταυτότητες, αναμνηστικά στιγμιότυπα, carres-ροstales και σκηνές από

ταυτότητες, αναμνηστικά στιγμιότυπα, carres-ροstales και σκηνές από την καθημερινή τους ζωή στο στρατόπεδο. Με τη βοήθεια του εκτοπισμένου φωτογράφου Χατζέλλη, συστηματοποίησε τις γνώσεις του, βελ­τίωσε την τεχνική του και οργάνωσε το θάλαμο εμφάνισης και εκτύπω­σης των φωτογραφιών του.

Τράβηξε και τύπωσε χιλιάδες φωτογραφίες την περίοδο της εξορίας. Όμως, το σημαντικότερο μέρος της δουλειάς του είναι ο ίδιος ο Άη Στράτης και οι κάτοικοί του στον καθημερινό τους αγώνα με τη θάλασ­σα, τη ζωή στα χωράφια και τις συνθήκες απομόνωσης στο μικρό νησί. Από τις φωτογραφίες του περνούν τα πρόσωπα των συντοπιτών του στην επαγγελματική τους ενασχόληση, σε στιγμές διασκέδασης και χαράς, λύπης και πόνου, παρέας και μοναξιάς. Φωτογράφισε τα τοπία της εξοχής, το λιμάνι, τη χώρα, τις μεγάλες θρησκευτικές και εθνικές εορτές, τις σχολικές εκδηλώσεις, τα παιδικά παιχνίδια, τους γάμους και τα πανηγύρια. Κατέγραψε στιγμές θλίψης και κατήφειας μέσα από τις κηδείες και τα τελετουργικά του θανάτου. Τέλος, αποτύπωσε μεγάλα γεγονότα που άλλαξαν την όψη του τόπου, όπως ο φονικός και κατα­στρεπτικός σεισμός του 1968 που ισοπέδωσε τον παλιό Άη Στράτη.

Ο Μανικάκης είναι ένα ξεχωριστό παράδειγμα αυτοδίδακτου τοπι

κού φωτογράφου, που μας άφησε ένα έργο που αναφέρεται αποκλειστικά στο νησί και τους ανθρώπους που έζησαν εκεί. Τους αποτυπωνε συστηματικά για μια περίοδο σχεδόν τριάντα χρόνων, παράγοντας μια ολοκληρωμένη μονογραφία, όπως μπορούν να μας την αφηγηθούν οι φωτο­γραφίες του. Οι ίδιες γωνίες λήψης, τα ίδια τοπία, οι ίδιοι άνθρωποι στο πέρασμα του χρόνου, εγγράφουν πάνω τους τις διαδοχικές αλλαγές.

Οι εικόνες του περικλείουν έναν κύκλο ζωής και μέσα από τη φωτογραφική του μηχανή, τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται έφηβοι, τα νεαρά κορίτσια γίνονται μητέρες, οι ενήλικοι γερνούν κι ο φακός του, συχνά, τους συνοδεύει ώς το θάνατο. Ο Μανικάκης διαμορφώνει τη φωτογρα­φική του ματιά με γνώμονα την αγάπη του τόπου και των ανθρώπων του. Εκφράζει μια ευαι­σθησία με την εϊηλογή των θεμάτων του για τις καταστάσεις και τα προβλήματα που τους αφο­ρούν. Τα ετερόκλητα πρότυπα από τα οποία δανείζεται την αισθητική του, είναι οι τυπωμένες carres-ροstales, της εποχής, οι εικόνες των περιοδικών του μεσοπολέμου, οι φωτογραφίες της Νellys κι ένας φωτογραφικός νατουραλισμός των εξωτερικών χώρων που τον αισθάνεται οικείο. Όλα αυτά, όμως, καταφέρνει να τα συνθέσει σε μια καλλιτεχνική γλώσσα που υπηρετεί τις θεμα­τικές του επιλογές.

Μεγάλο μέρος του φωτογραφικού αρχείου του Μανικάκη καταστράφηκε ή χάθηκε κάτω από τις αντίξοες συνθήκες, τις δυσκολίες και το φόβο, που δημιούργησε η μετεμφυλιοπολεμική εποχή.

Οι φωτογραφίες του αναδεικνύουν έναν Άη Στράτη που δεν είναι μόνο το ξεχωριστό σύμβολο μιας ταραγμένης περιόδου της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας, αλλά είναι παράλληλα ένας τόπος καθημερινός, οικείος και αναπόσπαστο κομμάτι της μεταπολεμικής ελληνικής επαρχίας.

Η έκθεση που διοργανώνει και παρουσιάζει το Υπουργείο Αιγαίου χωρίζεται στις παρακάτω θεματικές ενότητες:

• ο τόπος, το λιμάνι και η χώρα
• η καθημερινή ζωή
• εορτές και τελετές
• η εξορία
• ο σεισμός

Οι φωτογραφίες συνοδεύονται από διευκρινιστικά σχόλια και καταβλήθηκε η μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια για να χρονολογηθούν και να τεκμηριωθούν με σαφήνεια.

Γιώργος Νικολακακης

Τα «φωτογραφικά ίχνη» από το αρχείο του Βασίλη Μανικάκη είναι τα ίχνη της ιστορίας μας. Μιας ιστορίας που σφράγισε το νησί, θαρρείς κι ήθελε να συνδέσει το όνομα τ’ Άη Στράτη, με τις πιο δύσκολες στιγμές του 20ου αιώνα.

Ο Μανικάκης σαν όλους τους γνήσιους λαϊ­κούς καλλιτέχνες που αγνοούν το μεγαλείο της δουλειάς τους, πλησίασε την καθημερινότητα, σαν την καθημερινότητά του, και την αποτυπωσε στις γυάλινες πλάκες του. Μια χούφτα άνθρωποι Μαυτόχθονες» στην καρδιά του Αιγαίου κι ύστερα άλλοι τόσοι «μέτοικοι», οι εξόριστοι, διωγμένοι από τη θύελλα της εμφύλιας διαμάχης, όλοι μαζί σε ένα μοναδικό περιβάλλον να ζουν, να ελπί­ζουν, να γιορτάζουν, να αγωνίζονται, να χαίρο­νται, να λυπούνται, να πεθαίνουν: Κι ύστερα, όταν πια γαλήνεψε ο τόπος, ήρθε ο σεισμός. Η κοσμοχαλασιά που μαζί με την απληστία των ανθρώπων κατέστρεψαν τον οικισμό κι έφεραν τα τσιμεντόκλουβα της χούντας.

Διάβαζα τις προάλλες πως η τύχη της Τροίας μέσα στην ατυχία της καταστροφής της ήταν το ότι την ύμνησε ένας Όμηρος και την έσωσε στο διηνεκές. Ίσως η τύχη του Άη Στράτη, του μικρού άτυχου Άη Στράτη να ακούει στο όνομα της δουλειάς ενός άγνωστου «φωτογράφου του χωριού». Του Βασίλη Μανικάκη…

Νικος Σηφουνακης

Υπουργός Αιγαίου

Αυτό το υλικό κείμενο και φωτογραφίες, το άντλησα από ένα φυλλάδιο στο οποίο δεν αναφέρεται η χρονολογία. Κάνοντας αναζήτηση βρήκα ότι αυτή η έκθεση πραγματοποιήθηκε στην Καβάλα το 2013.