Tο Καπετανάκειο και η ιστορία του

TO ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟ

Στή βόρεια πλευρά τοΰ λόφου τοΰ ‘Αγί­ου Δημητρίου είναι κτισμένο τό Καπετανάκειο¹.

’Ονομάσθηκε Καπετανάκειο από τόν αείμνηστο ιδρυτή του ’Αντώνιο Γεωργίου Καπετανάκη, ό όποΐος γεννήθηκε στό Κα­μάρι Μαλεβιζίου τό 1854, σπούδασε ια­τρική στό Πανεπι­στήμιο ’Αθηνών καί έκανε μετεκπαίδευ­ση στό Παρίσι. Μετά τίς σπουδές του έγκαταστάθηκε στό Ηράκλειο καί νυμφεύθηκε τή Βικτωρία Λυσιμάχου Καλοκαιρινού. Πέθανε σε ηλικία 57 έτών τήν 5η Μαρτίου 1909 από καρκίνο τοϋ στομάχου. Τό Καπετανάκειο είναι ένα ώραΐο καί γερό κτήριο σε σχήμα Π ανοικτού πρός βορρά. Ή κεντρική του είσοδος είναι άπό τό νότο.

1.  

2. Ή διαθήκη τοϋ Καπετανάκη

Ό μεγάλος ευεργέτης τοΰ Ηρακλείου ’Αντώνιος Γ. Καπετανάκης στή διαθήκη του ορίζει:

«Εγκαθιστώ γενικόν κληρονόμον άπάσης τής περιουσίας μου, κινητής καί ακινήτου, την σύζυγόν μου Βικτωρίαν, τό γένος Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, άνευ ειδικού επαγγέλμα­τος καί μετ’ έμού συγκατοικούσαν. Ή κληρονόμος μου αυ­τή Βικτωρία Α. Καπετανάκη θά έχει απόλυτον δικαίωμα ε­πικαρπίας έφ’όρου ζωής αυτής έπίπάσης τής περιουσίας μου, κινητής καί ακινήτου. Μετά τήν άποβίωσιν τής κληρονόμου μου ταύτης ή εις αυτήν διά τής παρούσης περιελευσομένη περιουσία μου θέλω νά περιέλθη κατά πλήρη κυριότητα εις τήν χριστιανικήν κοινότητα τής πόλεως Ηρακλείου υπό τόν όρον νά συμμορφωθεί αϋτη πρός τά έπόμενα:

 Ήτοι ή χριστιανική κοινότης Ηρακλείου ύποχρεούται ΐνα έντός τριών έτών από τής άποβιώσεως τής κληρονόμου μου ίδρυση Πτωχοκομεϊον, έγείρουσα τήν πρός τούτο άναγκαίαν καί κατάλληλον οικοδομήν εν καταλλήλω μέρει τής πόλεως ταύτης καί διαθέτουσα διά τήν άνοικοδόμησιν αυ­τού έκ τής εις αυτήν περιελευσομένης περιουσίας μου άνάλογον χρηματικόν ποσόν ούτως ώστε νά είναι δυνατή ή συντήρησις τού φιλανθρωπικού τούτου καταστήματος διά τών πόρων τού λοιπού μέρους τής περιουσίας ταύτης.

 Εις τό Πτωχοκομεϊον τούτο, τό όποιον θά φέρη τό όνομά μου, θά εύρίσκωσιν άσυλον πτωχοί κατά προτίμησιν έκ τού Νομού Ηρακλείου. Εάν κατά τόν είρημένον χρόνον έχει ή­δη ίδρυθή έν τή πόλει ταύτη Πτωχοκομεϊον, τότε ορίζω αν­τί Πτωχοκομείου νά ίδρυθή υπό τούς αυτούς όρους Όρφανοτροφειον. Εάν δέ καί τοιούτον ύπάρχη, τότε νά ίδρυθή άλλο Φιλανθρωπικόν Κατάστημα υπό τούς αυτούς πάντοτε όρους πληρούν πρακτικόν σκοπόν φιλανθρωπίας.

 Έντός τού περιβόλου τού ίδρυθησομένου Καταστήματος νά άνεγερθή ναΐσκος τιμώμενος επ’ όνόματι τού Αγίου Ίωάννου τού Βαπτιστού, καί νά μνημονεύωνται τά ονόματα τών γονέων μου, μετά τού ίδικού μου, τής συζύγου μου καί τών προγόνων μας, παρά δέ τω να’ίσκω νά άνεγερθή τάφος εις τον όποιον θά δύναταί τις νά είσέρχηται άνέτως διά τής θύρας εις ύπόστεγον χώρον, εν τω όποίω θά τοποθετηθώσι εντός τεσσάρων δρύινων κιβωτίων τά οστά τοΰ πατρός μου, τής μητρός μου, έμοϋ καί τής συζύγου μου.

 Όρίζω τούς επομένους, ήτοι τόν έκάστοτε Μητροπολίτην Κρήτης ή τόν άνώτερον θρησκευτικόν λειτουργόν τόν έδρεύοντα εν τή πόλει ταύτη, τόν άνωτερον χριστιανόν διοικη­τικόν υπάλληλον, τόν άνωτερον Δικαστικόν χριστιανόν υ­πάλληλον τοΰ Νομού τούτου καί τόν Πρόεδρον τής Χριστιανικής Κοινότητος Ηρακλείου, εάν δεν είναι τό πρώτον εκ τών οριζόμενων προσώπων, ϊνα μεριμνήσωσιν, όταν έπιστή ή ώρα, περί τής άκριβοϋς καί άνελλιποϋς έκπληρώσεως τής τελευταίας ταύτης βουλήσεως μου υπό τής Χριστιανικής Κοινότατος Ηρακλείου καί άποτελώσιν έκάστοτε τά πρό­σωπα ταΰτα, μετά δύο άλλων προσώπων έκλεγομένων ύπ’ αυτών μεταξύ των έγκριτωτέρων καί πρακτικωτέρων μελών τής χριστιανικής ταύτης κοινότητος, Επιτροπήν ή οποία θά έπιβλέπη τήν λειτουργίαν τού ίδρυθησομένου Φιλανθρωπικού Καταστήματος καί θά μεριμνά περί τής κανονικής λειτουργίας καί τής διηνεκούς έκτελέσεως τής τελευταίας ταύτης βουλήσεώς μου.

 Υπολογίζω τήν μεν κινητήν περιουσίαν μου μετά τήν άφαίρεσιν τών κάτωθι κληροδοτημάτων άνερχομένην εις 100.000 δρχ. περίπου, τήν δε ακίνητον αστικήν τε καί αγροτικήν εις έτέρας 100.000 δρχ. περίπου.

 Ή κληρονόμος μου Βικτωρία Α. Καπετανάκη δικαιούται νά προβή εις την έκποίησιν τής άγροτικής περιουσίας μου καθόλου ή ένμέρει εν δέοντι χρόνω, όπως καταστή εις αυτήν εύχερεστέρα ή κάρπωσις τού μέρους τούτου τής περιουσίας μου.

 Ή κινητή μου περιουσία ώς έπίσης καί τό τίμημα τών άγροτικών κτημάτων μου θέλω νά κατατεθώσιν ύπ’ αυτής έντόκως παρά τινι άσφαλεστάτη Τραπέζη, τούς δέ τόκους όλων τούτων τών χρηματικών ποσών θά είσπράττη ή σύ­ζυγός μου ώς έπικαρπωτής τής κληρονομιάς μου, χωρίς νά δικαιούται νά θίξη τό κεφάλαιον, τό όποιον κατά τά είρημένα μετά τόν θάνατόν της θά περιέλθη εις τήν Χρι­στιανικήν Κοινότητα Ηρακλείου.

 Εξουσιοδοτώ τήν σύζυγόν μου Βικτωρίαν όψέποτε ήθε­λε κρίνη εύλογον νά προβή εκ συνεννοήσεως μετά τής Χρι­στιανικής Κοινότητος Ηρακλείου εις τήν μερικήν έκτέλεσιν τής τελευταίας μου βουλήσεως περί ίδρύσεως Φι­λανθρωπικού Καταστήματος ήτοι καθ’ όσον άφορά τήν έγερσιν τής καταλλήλου οικοδομής. . .

Έφ’ όσον ζεΐ ή κληρονόμος σύζυγός μου, εις ήν άνήκουσιν κλπ. ούδέν απολύτως αποκτά ή Χριστιανική Κοινότης Ηρακλείου δικαίωμα άναμίξεως καθ’ οίονδήποτε τρόπον εις τήν κληρονομιαΐαν περιουσίαν μου».

2.  

3. Άναζητεΐται τό κατάλληλο οικόπεδο.

Μετά τό θάνατο τοΰ ’Αντωνίου Καπετανάκη καί τή δημο­σίευση τής διαθήκης του άρχισαν οί συζητήσεις, που κρά­τησαν πολλά χρόνια, γιά νά βρεθεί τό κατάλληλο οικόπε­δο, στό όποιο θά χτιζόταν τό Καπετανάκειο. ‘Ύστερα από μακροχρόνιες συζητήσεις, προτάσεις καί αντιπροτάσεις, κρίθηκε κατάλληλο τό οικόπεδο, που βρισκόταν στό βόρειο τμήμα τοΰ λόφου τοΰ ‘Αγίου Δημητρίου, που οι Τούρκοι τό ελεγαν ”Ακ Τάμπια. Ή περιοχή όμως άνήκε στό Δημόσιο, στην τότε Κρητική Πολιτεία. Ή Κρητική Πολιτεία τό 1908 έδωκε 3000 τ.μ. οικόπεδο στή Χριστιανική Κοινότητα Ηρακλείου γιά νά χτισθοϋν Σχολεία. Σχολεία όμως δεν χτίστηκαν καί τό οικόπεδο ήταν βοσκότοπος ή τό έσπερναν κάποιοι μέ κριθάρι καί ταγή γιά τροφή τών ζώων. Τότε άρχισε νά συζητεϊται ή ιδέα νά μετατραπεΐ σε Πάρκο, νά δενδροφυτευτεΐ άπό τήν Πολιτεία ή νά παραχωρηθεϊ στό Δήμο Ηρακλείου γιά δενδροφϋτευση. Άπό μία μερίδα Η­ρακλειωτών δημιουργήθηκε μεγάλη άντίδραση καί έγινε πρόταση νά μή δοθεί τό οικόπεδο στους εκτελεστές τής δια­θήκης τοΰ Καπετανάκη γιά άνέγερση Πτωχοκομείου.

 Αλλά τήν 30ήν ’Ιουνίου 1923 δημοσιεύτηκε στήν Εφη­μερίδα τής Κυβερνήσεως Νομοθετικό Διάταγμα τής Επανα­στατικής Κυβερνήσεως τοΰ Πλαστήρα μέ τό όποιον ιδρύεται στό Ηράκλειο Πτωχοκομεϊον, τό όποιον πράγματι ιδρύθηκε καί λειτούργησε ως Γηροκομείο. Περιέθαλπε γέροντες α­πόρους καί έγκαταλελειμμένους μέχρι τό 1941, οπότε μετά τήν κατάληψη τοΰ Ηρακλείου άπό τούς Γερμανούς, έπαψε νά λειτουργεί.

 Τό 1925 έγινε εκούσιος πλειστηριασμός κτημάτων τού Καπετανάκη μέ σκοπόν νά βρεθούν τά χρήματα γιά τήν άνέγερση τοΰ Καπετανάκειου. Η οικοδομή όμως δέν άρχι­σε. Τό Δεκέμβριον τοΰ 1925 ή Βικτωρία Καπετανάκη δή­λωσε στό Μητροπολίτη Κρήτης Τίτο καί στό Νομάρχη Ηρακλείου Λυδάκη ότι ξεπεράστηκαν όλα τά έμπόδια καί έπιθυμεΐ νά τής παραχωρηθεϊ τό οικόπεδο γιά νά χτίσει ’Ορφανοτροφείο, άφοΰ στό μεταξύ εΐχεν ιδρυθεί Πτωχοκομεϊο. Παραδόξως, όμως, ώς χώρος ίδρυσης τοΰ ’Ορφανο­τροφείου άναφέρεται το Γενί Τζαμί, κοντά στή Χανιώπορτα (Άνωγειανό Σχολείο) άντί τής ’Άκ Τάμπιας. Η ιδέα όμως νά μετατραπεΐ τό Γενί Τζαμί σέ ’Ορφανοτροφείο έγκαταλείφτηκε γρήγορα.

 

Τα σχέδια και η ανέγερση του Καπετανάκειου

Το 1927 ή Βικτωρία Καπετανάκη ανέθεσε στόν ’Αρχιτέκτονα Μηχανικό Δημήτρη Κυριάκό τήν εκπόνηση των σχεδίων μελέτης καί προϋπολογισμού ώς καί τήν επίβλεψη των έργασιών οικοδο­μής. Έτσι 19 έτη μετά τό θάνατο τοΰ Καπετανάκη άρχισε νά πρα­γματοποιείται ή επιθυμία του.

Ή Βικτωρία Καπετανάκη, βέβαια, σύμφωνα μέ τη διαθήκη τοΰ συζύγου της, δέν ήταν υποχρεωμένη νά οικοδομήσει τό Καπετανάκειο.

Ή ανοικοδόμηση έπρεπε νά γίνει 3 έτη μετά τό θάνατό της καί τήν υποχρέωση άνέγερσης ειχεν ό Δήμος Ηρακλείου. Ή διαθήκη όμως, τής έδιδε τό δικαίωμα νά ένεργήσει, όσα ήθελε, γιά νά οικοδομηθεΐ τό κτήριο καί πριν πεθάνει.

 

Τά σχέδια οίκοδομής τοΰ

Μηχανικού Δημήτρη Κυριάκού κρίθηκαν άνεφάρμοστα, διότι προέβλεπαν διπλάσιο χώρο οικοπεδικό καί άλλα κτήρια πού απαιτούσαν τεράστια έξοδα. Ανατέθηκε λοιπόν στό Μηχανικό ’Ιωσήφ Χατζηδάκη ή τροποποίηση των σχεδίων καί ή έπίβλεψη έκτέλεσης τοΰ έργου. Τήν 23ην ’Ιουλίου 1928 στό οικόπεδο τής ’Άκ Τάμπιας έγινε ό ‘Αγιασμός θεμελίωσης τοΰ έργου από τόν τότε Μητροπολίτη Κρήτης Τίτο καί μέ τήν παρουσία των Αρχόντων τής πόλης τοΰ Ηρακλείου. Ή ανοικοδόμηση τοΰ κτηρίου κράτησε 10 χρόνια. Μέ τό τέλος τής οικοδομής τοΰ Καπετανάκειου ήλθε καί τό τέλος τής Βικτωρίας Καπετανάκη, ή όποια πέθανε τήν 15η Μαρτίου 1938 καί ένταφιάσθηκε στόν οικογενειακό τάφο τοΰ πατέρα της Λυσιμάχου Καλοκαιρινοΰ.

Ή Βικτωρία Αντωνίου Καπετανάκη στή διαθήκη της ορίζει τά εξής:

α^Ζ) Συμμορφουμένη με τήν έπιθυμία τοΰ συζύγου της (ανοικοδόμησε τό Καπετανάκειο καί τό Ναό τοΰ ‘Αγίου Ίωάννου τοΰ Βαπτιστοΰ, διαθέσασα αγροτική καί κινητή περιουσία του.

β^Ζ) Κληροδοτεί στό Καπετανάκειο, τά μαγαζιά της στήν όδό Γόρτυνος καί τό οικόπεδό της με αποθήκη βαρελιών κοντά στό Μπεντενάκι.

γ^Ζ) Παραχωρεί τά μερίδιά της από τά μαγαζιά τής όδοϋ Ψαρομηλίγγων στό ‘ίδρυμα αυτό.

δ’) ’Αφήνει τά μισθώματά από τά μαγαζιά της στήν όδό Γόρ­τυνος στό Καπετανάκειο.

ε^Ζ)Έκφράζει τήν ευχή νά μήν εκποιήσει ό Δήμος Ηρακλείου τήν αστικήν περιουσία τοΰ συζύγου της, αλλά νά διαθέτει τά εισοδήματά της γιά τή συντήρηση τοΰ ’Ορφανοτροφείου.

στ’) ’Αφήνει στό ’Ορφανοτροφείο τίς εικόνες τοΰ συζύγου της καί τοΰ πατέρα της, τά έπιπλα τής σάλας, τή ραπτομηχανή καί τή βιβλιοθήκη μέ τά βιβλία της.

Γιά τήν ανοικοδόμηση τοΰ Καπετανάκειου δαπανήθηκαν με­γάλα ποσά. Τά χρήματα πού άπέμειναν δέν ήταν αρκετά γιά τή λειτουργία τοΰ ’Ορφανοτροφείου. Γι’ αυτό ό Δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γεωργιάδης πήγε στήν ’Αθήνα καί διαπραγματεύτηκε μέ τήν Κυβέρνηση τοΰ ’Ιωάννη Μεταξά. Ή Κυβέρνηση δέχτηκε νά παραλάβει τό Καπετανάκειο ’Ορφανοτροφείο, νά συμπληρώσει τίς ελλείψεις του καί νά τό χρησιμοποιήσει ώς Διδακτήριο. Έξέδωκε μάλιστα καί ειδικόν ’Αναγκαστικόν Νόμον ύπ’ άρθμ. 1902/39, μέ τό όποιο «Ιδρύεται “Ιδρυμα μέ τήν επωνυμίαν Καπετανάκειον “Ιδρυμα Αντωνίου καί Βικτωρίας Καπετανάκη,», πού έχει σκοπό νά δίδει υποτροφίες σέ άπορους μαθητές άπό τό Νομό Ηρακλείου, πού φοιτούν σέ Γυμνάσια ή Γεωργικές Σχολές ή σέ Πανεπιστήμια. Ή κυριότητα τοΰ κτηρίου διαβιβάστηκε στή Σχολική Εφορεία τοΰ Γυμνασίου Ηρακλείου. Τό Δημόσιο άνέλαβε τήν δι έξόδων του αποπεράτωση τοΰ κτηρίου καί τοΰ Ναού τοΰ Αγίου Ίωάννου τοΰ Βαπτιστοΰ.

4.  

5. Τό Καπετανάκειο γίνεται στρατώνας.

Τό κτήριον τοΰ Καπετανάκειου είχε ανάγκη άπό έσωτερικές διαρρυθμίσεις, άπό δάπεδο, πόρτες καί παράθυρα, γιά νά λειτουργήσει ώς Εκπαιδευτήριο. Μόλις όμως απο­περατώθηκαν αυτές οί έργασίες τό κτήριο κατέλαβαν οι Στρα­τιωτικές ‘Υπηρεσίες καί τό χρησιμοποίησαν ώς Φρουραρ­χείο, ώς Στρατολογικό Γραφείο καί γιά τή στέγαση Στρατιωτικών Μονάδων γιά τήν ασφάλεια τής πόλης τοΰ Ηρα­κλείου άπό τό 1938 έως τό 1941.

‘Όταν κατέλαβαν τό Ηράκλειο τήν 29η Μαίου 1941 οί Γερμανοί έκαμαν τό Καπετανάκειο Στρατόπεδο. Τό χρη­σιμοποίησαν καί ώς φυλακή γιά αιχμαλώτους Στρατιωτικούς πού συνέλαβαν κατά τή Μάχη τής Κρήτης (20 Μαίου έως 2 ’Ιουνίου 1941) στήν περιοχή τοΰ Ηρακλείου. Οί Κρητικοί αιχμάλωτοι ήταν λίγοι, γιατί δραπέτευσαν πρός τά χωριά τους. ‘Όσοι ήταν άπό τά άλλα μέρη τής Ελλάδος καί πιάστηκαν αιχμάλωτοι παρέμειναν φυλακισμένοι στό Καπετανάκειο σ’ όλη τή Γερμανική κατοχή. 

Οι κάτοικοι τοΰ Ηρακλείου είχαν δραστηριοποιηθεί καί βοηθούσαν όσο μπορούσαν αυτούς τούς αιχμαλώτους καί τούς άνακούφιζαν άπό τά δεσμά τής αιχμαλωσίας.

Μετά τήν άποχώρηση τών Γερμανών άπό τό Ηράκλειο (11-10-1944) τό Καπετανάκειο κατέλαβε ό Ελληνικός Στρα­τός. Στό κτήριό του στεγάστηκε τό 603 Τάγμα Πεζικού μέ Δι­οικητή τό Γρηγόρη Μακράκη, τόν όποιο διαδέχτηκε ό ’Α­θανάσιος Σιγανάκης. Τό 603 Τ.Π. μετονομάστηκε σέ 593 Τ.Π. καί κατά τό έτος 1947 άναχώρησε στή Μακεδονία γιά τίς άνάγκες τοΰ έμφυλίου πολέμου. Σύντομα όμως επανήλθε στό Καπετανάκειο γιά νά άντιμετωπίσει τούς άντάρτες μέ τόν Ποδιά καί μετά τήν ήττα τών άνταρτών, άναχώρησε καί πάλι. Τότε στό Καπετανάκειο παρέμειναν μεμονωμένοι Λόχοι, τό Φρουραρχείο καί τό Στρατολογικό Γραφείο Ηρακλείου.

5.  

6. Τό Καπετανάκειο γίνεται Διδακτήριο.

Μετά την αναχώρηση τοϋ 593 Τ.Π. από τό Ηράκλειο καί την μεταφορά των Στρατιωτικών Υπηρεσιών στις Ρουσές, παραχωρήθηκε τό Δυτικό τμήμα τοϋ Καπετανάκειου στην Εκπαίδευση, σύμφωνα με τό Νόμο 1902/1939. Τό ανατολικό τμήμα του τό κράτησαν γιά τη στέγαση τοϋ Φρουραρχείου καί τοϋ Στρατολογικοϋ Γραφείου.

Τό Δυτικό τμήμα τοϋ Καπετανάκειου παραχωρήθηκε στην Εκπαίδευση τών μαθητών άπό τό Σχολικό ’Έτος 1947- 1948. ’Έγιναν οί απαραίτητες διαρρυθμίσεις στίς αίθουσες διδασκαλίας, τοποθετήθηκαν κουφώματα, έγιναν μωσαϊκά, κτίστηκε ό έσωτερικός τοίχος που χωρίζει τό κτήριο σε δυο τμήματα, έγιναν οί χώροι υγιεινής καί τοποθετήθηκαν τά τζάμια με έξοδα τοϋ Έφεδρικοϋ Ταμείου, τοϋ Σχολικοϋ Ταμείου καί με εισφορές τών μαθητών.

Στό Καπετανάκειο στεγάστηκε τό Α’ Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου (Εξατάξιο) κατά τό σχολικό έτος 1948-1949, τό όποιο στεγαζόταν προηγουμένως στό κτήριο τής παλαιάς Δημαρχίας (στό πάρκο Θεοτοκόπουλου). Θά πρέπει νά έπισημάνουμε ότι τότε τά Γυμνάσια Άρρένων, Θηλέων, τό Πρα­κτικό Λύκειο καί ή Εμπορική Σχολή συστεγάζονταν στό Βαλιδέ Τζαμί γιατί όλα τά σχολικά κτήρια είχαν καταρρεΰσει από τους βομβαρδισμούς των χρόνων τοϋ Β’ Πα­γκοσμίου Πολέμου (1940-1944).

Τό Α’ Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου κατά τό σχολικό έτος 1950-1951 διχοτομήθηκε, γιατί εΐχε πολλούς μαθητές, καί δημιουργήθηκε τό Β Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου. Τά δύο Γυμνάσια συστεγάστηκαν στό δυτικό τμήμα τοϋ Καπετανάκειου καί λειτουργούσαν τρεις μέρες πρωί καί τρεις άπόγευμα. ‘Όμως χάρη στίς ένέργειες των Γυμνασιαρχών των δύο Γυμνασίων έκκενώθηκε τελικά τό ανατολικό τμήμα τοϋ κτηρίου άπό τίς Στρατιωτικές ‘Υπηρεσίες καί δόθηκε γιά νά στεγασθεΐ τό Β’ Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου άπό τό σχολικό έτος 1954-1955.

Στίς 13 Μαίου 1959 έγινε στό Ηράκλειο δυνατός σεισμός, πού προκάλεσε ζημιές στό κτήριο τοϋ Γυμνασίου Θηλέων (Βαλιδέ Τζαμί).

Τό Καπετανάκειο, αντίθετα, δέν έπαθε πολλές ζημιές. Τότε μέ τό φόβο τοϋ σεισμού τό Γυμνάσιο Θηλέων ζήτησε στέγη στό Καπετανάκειο καί έπειδή είχε πολλές μαθήτριες, κατέλαβε ολόκληρο τό κτήριο. Τότε πάλι τά Γυμνάσια Α’ καί Β’ Άρρένων έργάζονταν πρωί-άπό­γευμα μέχρι τήν 20 Φεβρουάριου 1960, οπότε μετά τίς απα­ραίτητες επισκευές στό κτήριο τοΰ Γυμνασίου Θηλέων καί άφοϋ έν τώ μεταξύ είχε έκλείψει ή φοβία τοϋ σεισμού, οί μαθήτριες τοϋ Γυμνασίου Θηλέων έπέστρεψαν στό δικό τους κτήριο.

Πρέπει νά άναφερθεΐ ότι στό Καπετανάκειο στεγάστηκε καί ή Σχολή ‘Υπομηχανικών, ή οποία ιδρύθηκε τό σχολικό έτος 1951-1952 καί λειτούργησε έπί τέσσερα έτη. Ή Σχολή αυτή υπαγόταν στό Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο καί είχε διευθυντή τό Μηχανικό Ί. Βαρκαράκη. Ή σχολή αυτή είχε σκοπό νά έκπαιδεύει βοηθούς Μηχανικών καί άλλους είδικούς, που νά είναι κατάλληλοι γιά πρακτικές έργασίες. Ή Σχολή ‘Υπομηχανικών διαλύθηκε τό έτος 1955.

Τό 2ο Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου κατά τό έτος 1973 μεταστεγάστηκε σέ δικό του κτήριο στήν περιοχή Θερίσου. Τότε τό 1ο Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου κατέλαβε όλο τό Καπετανάκειο.

Μέ τήν έκπαιδευτική Μεταρρύθμιση τοΰ 1975 τά έξατάξια Γυμνάσια χωρίστηκαν σέ τριτάξια Γυμνάσια και τριτάξια Λύκεια. ’Από τό 1ο Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου προ­ήλθαν τό 1ο Λύκειο Ηρακλείου καί τό 1ο Γυμνάσιο Ηρα­κλείου. Καί τό μέν 1ο Λύκειο Ηρακλείου στεγάστηκε στό Δυτικό τμήμα, το δέ 1ο Γυμνάσιο Ηρακλείου στεγάσθηκε στό ανατολικό τμήμα τοΰ Καπετανάκειου.

Τό 1979 τό 1ο Γυμνάσιο Ηρακλείου διχοτομήθηκε λόγω μεγάλου αριθμού μαθητών καί ιδρύθηκε τό 7ο Γυμνάσιο Ηρακλείου, τό όποιο στεγάστηκε μαζί μέ τό 1ο Λύκειο Ηρακλείου στό δυτικό τμήμα τοΰ Καπετανάκειου. Άπό τό σχολικό έτος 1981-1982 στό άνατολικό τμήμα μαζί μέ τό 1ο Γυμνάσιο Ηρακλείου στεγάσθηκε καί τό 5ο Λύκειο Ηρακλείου, πού δημιουργήθηκε άπό τό 3ο Λύκειο Ηρα­κλείου μέ διχοτόμηση. Στό κτήριο, λοιπόν, τοΰ Καπετανάκειου στεγάζονταν δύο Λύκεια καί δύο Γυμνάσια κι έ­καναν μάθημα πρωί άπό 08.00′ έως 13.30′ καί άπόγευμα άπό 14.00′ έως 18.30′. Συγχρόνως στό άνατολικό τμήμα τοΰ Καπετανάκειου κι άπό τό σχολικό έτος 1979-1980 στεγάζεται τό Εσπερινό Γυμνάσιο Ηρακλείου, στό όποιο φοιτούν εργαζόμενα παιδιά καί λειτουργεί άπό 19.00′ έως 23.30′. Τό έτος 1999 τό 5ο Λύκειο Ηρακλείου έφυγε άπό τό Καπετανάκειο καί στεγάστηκε σέ δικό του κτήριο στήν Κηπούπολη (Πατέλες) Ηρακλείου. Τότε τό 7ο Γυμνάσιο Ηρακλείου μεταφέρθηκε στό άνατολικό τμήμα καί συ­στεγάσθηκε μέ τό 1ο Γυμνάσιο Ηρακλείου. ’Έτσι τό 1ο Λύκειο έργάζεται μόνο πρωινές ώρες.

Τελειώνοντας τήν έξιστόρηση γιά τό Καπετανάκειο πρέ­πει νά σημειώσουμε ότι άπό άποψη θέσης τό Διδακτήριο αυτό έχει θέση μοναδική καί μέ πολλά πλεονεκτήματα. Βρίσκεται σε κεντρική θέση, αλλά δέν ένοχλεΐται από τους θορύβους τής πόλης. Ένοχλεΐται, βέβαια, από τό θόρυβο τών άεροπλάνων πού απογειώνονται και προσγειώνονται στό άεροδρόμιο τής Νέας ‘Αλικαρνασσού, όπως κι από τό θόρυβο τών μοτο­ποδηλάτων τών μαθητών οί όποιοι άρέσκονται νά θορυ­βούν καί νά έπιδεικνύουν τίς ακροβατικές τους Ικανότητες, οδηγώντας μέ «σούζες» καί χωρίς σιγαστήρα στήν εξάτμιση τής μηχανής.

Έχει όμως μεγάλη αυλή τό Καπετανάκειο. Οί μαθητές μπορούν νά κινούνται μέ άνεση μέσα σ’ αυτή κατά τά δια­λείμματα και νά γυμνάζονται στό μάθημα τής Φυσικής’Αγωγής. Πάνω άπ’ όλα εχει ορίζοντα ανοικτό πρός όλες τίς κατευ­θύνσεις καί μάλιστα πρός τό βορρά, όπου είναι ή θάλασσα καί τό λιμάνι τού Ηρακλείου. Οί μαθητές απολαμβάνουν τή θέα τής θάλασσας καί τού ουρανού. Τό γαλάζιο χρώμα αναπαύει τό μάτι καί ανακουφίζει τό πνεύμα. Δίδει χαρά καί αναψυχή. Κι ό θαλασσινός αέρας έρχεται νά δροσίσει καί νά ξεκουράσει. Ουρανός καί θάλασσα μένουν πάντα μέσα στό πνεύμα τών μαθητών τού Καπετανάκειου. Καί μέ­σα στήν αυλή τού Σχολείου ό μικρός Ναός τού ‘Αγίου Ίωάννου τού Βαπτιστού, πού χτίστηκε σύμφωνα μέ τήν έπιθυμία τού Καπετανάκη γιά νά μνημονεύονται οί ψυχές τών ιδρυτών καί νά παραδειγματίζονται τά μαθητικά νιάτα, μέ τό μικρό όγκο του καί τήν ταπεινή παρουσία του δίδει τά δικά του μηνύματα στούς μαθητές πού φοιτούν στό Καπετανάκειο.

 

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ

Ό αείμνηστος ’Αντώνιος Καπετανάκης στη διαθήκη του ορίζει, ότι έπιθυμεΐ στό έπ’ όνόματί του “Ιδρυμα νά άνεγερθεΐ καί ένας Ναός πρός τιμήν καί έπ’ όνόματι τοΰ Αγίου Ίωάννου τοΰ Βαπτιστοϋ καί Προδρόμου. Σύμφωνα μέ την επιθυμία του αυτή ή σύζυγός του Βικτωρία άρχισε νά κτίζει τό 1936 τόν Ιερό αυτό Ναό. Μέσα σε διάστημα ενός έτους έγιναν οί τοίχοι τοΰ Ναοΰ. Άλλ’ ό Ναός δεν είχε ολοκληρωθεί όταν πέθανε ή Βικτωρία Καπετανάκη. Υ­πήρχαν μόνο οί τοίχοι αλλά χωρίς σοβάδες.

1.  

2. ’Από μαγειρείο γίνεται Ναός.

‘Όταν τό 1941 οί Γερμανοί κατέλαβαν τό Ηράκλειο καί έκαμαν τό Καπετανάκειο Στρατόπεδο καί φυλακή γιά αιχμαλώτους στρατιωτικούς, τότε έκαμαν μαγειρείο τό ήμιτελές κτήριο τοΰ Ναού τοΰ ‘Αγίου Ίωάννου.

’Αλλά καί μετά την αποχώρηση των Γερμανών κι ό Ελ­ληνικός Στρατός που έγκαταστάθηκε στό Καπετανάκειο συ­νέχισε νά χρησιμοποιεί τό κτήριο τοΰ Ναοϋ ώς μαγειρείο.

Τό 1945 ό Ιερέας Νικόλαος Νεονάκης, που υπηρετούσε ώς στρατιωτικός Ιερέας, εισηγήθηκε στό Διοικητή τοϋ 603 Τάγματος Πεζικού Γρηγόριο Μακράκη νά σταματήσει ή χρή­ση τοΰ Ναοΰ ώς μαγειρείου καί νά γίνει Ναός σύμφωνα μέ τήν επιθυμία τοΰ ζεύγους Καπετανάκη. Ή πρόταση τοΰ στρατιωτικοΰ Ιερέα έγινε δεκτή ευχαρίστως κι ό Διοικητής πρότεινε στους ’Αξιωματικούς καί στρατιώτες τοΰ Τάγματος νά διαθέσουν ένα μισθό τους ώς έρανο υπέρ τοΰ Ναοΰ. Καί πράγματι, όλοι προσέφεραν καί μάλιστα όχι μόνον χρήμα­τα, αλλά καί προσωπική έργασία.

Μιά έπιγραφή σέ μαρμάρινη πλάκα στήν πρόσοψη τοΰ Ναοΰ πληροφορεί: «ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΥΠΟ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗ. ΕΞΩΡΑΪΣΘΗ ΚΑΙ ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΥΠΟ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ 603 ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΑΝΤ-ΡΧΟΥ ΜΑΚΡΑΚΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ, ΔΑΠΑΝΗ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΙΤΩΝ ΤΑΓΜΑΤΟΣ. 1945».

Στρατιώτες τεχνίτες, πού υπηρετούσαν τή θητεία τους, μα­ζί μέ τά χρήματα προσέφεραν καί προσωπική έργασία. ’Έ­καμαν τούς σοβάδες μέ πολύ κόπο, γιατί οί τοίχοι ήταν μαυρισμένοι από τόν καπνό τοΰ μαγειρείου κι ό σοβάς δέν έ­πιανε. Μέ ξύλα από στρατιωτικά κιβώτια έφτιαξαν τό Τέμ­πλο τοΰ Ναοΰ, τή θύρα καί τά παράθυρα. ’Ανέθεσαν στό ζωγράφο Ευάγγελο Μαρκογιαννάκη νά ζωγραφίσει τίς εικόνες τοΰ Τέμπλου, οί όποιες ύπάρχουν ακόμα καί είναι εξαιρετικής τέχνης.

Γιά τήν άποπεράτωση καί τόν εξοπλισμό τοΰ Ναοΰ έργάσθηκε πολύ ό Θεολόγος Καθηγητής τοΰ Γυμνασίου Νικόλαος Παπαμιχαλάκης, ό όποιος συνεργάσθηκε μέ τή Διοίκηση τοΰ Στρατού, μέ τήν ‘Ιερά Μητρόπολη Κρήτης, μέ τά Εκκλη­σιαστικά Συμβούλια τών Ναών τοΰ Ηρακλείου, μέ Συλλό­γους καί Σωματεία, μέ κυρίες καί δεσποινίδες καί συγκέν­τρωσε χρήματα γιά τήν άγορά τών Λειτουργικών Βιβλίων, τών Ίερών Σκευών, Κανδηλίων, Στασιδίων τών Ψαλτών καί ’Αναλογίου, Μανουαλίων, καί όλων τών απαραιτήτων γιά τή λειτουργία τοϋ ‘Ιεροϋ Ναοΰ.

2.  

3. Τά έγκαίνια τοϋ Ίεροΰ Ναοΰ.

Τά έγκαίνια τοϋ ‘Ιεροϋ Ναοΰ τοϋ ‘Αγίου Ίωάννου τοϋ Βαπτιστοϋ έγιναν τήν 16η Δεκεμβρίου 1945, Κυριακή τών ‘Αγίων Προπατόρων, από τό Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο. ‘Όπως περιγράφει ό άείμνηστος Νικόλαος Παπαμιχαλάκης: «Ή τελετή τών εγκαινίων προκάλεσε χαρά καί αγαλλίαση στό λαό, διότι τό Ηράκλειο από πολλών ετών είχε νά ίδει τελετήν έγκαινίων καί διότι ήτο έξαιρετική λιακάδα καί καταγάλανος ό ουρανός, ώσάν καί ή φύσις νά συμμετειχεν εις τήν χαράν τοϋ πλήθους.

 Ή τελετή ώργανώθη υπό τοϋ Διοικητοϋ, βοηθηθέντος υπό τών ’Αξιωματικών καί ’Οπλιτών τού Τάγματος, προσέλαβεν έξαιρετική λαμπρότητα άπό τόν μέγα σημαιοστολισμόν τοϋ περιβόλου τοϋ Ναοϋ. Λόχος στρατού άπέδιδε τιμάς εις τούς προσερχομένους έπισήμους καί ή στρατιωτική μουσική έπαιάνιζε καταλλήλως. Εις τον έγκαινιασμόν προσήλθον ό Νο­μάρχης, ό Δήμαρχος, τό Δικαστικό Σώμα, οί Πολιτικές Αρχές, ό Φρούραρχος Αντ-ρχης Σηφάκης, άπαντες οί Αξιωματικοί καί χιλιάδες λαού. Μετά τήν Θεία Λειτουργία έπηκολούθησε δεξίωσις και έχορεύθησαν κρητικοί χοροί. Οί επίσημοι άπεχώρησαν τήν 2 μ.μ. καί όλη ή τελετή έτελείωσε».

3.  

4. Ό Ναός περιέρχεται στη ενορία Άναλήψεως.

Μέχρι τό 1953 τή διοίκηση τοϋ Ναοϋ είχε ό Στρατός, ό όποιος φρόντιζε γιά τίς ανάγκες καί τή λειτουργία του. ’Αλλά μετά τήν αποχώρηση τών Στρατιωτικών ’Αρχών άπό τό Καπετανάκειο, ό Ναός περιήλθε στήν ένορία Άναλήψεως τοϋ Σωτήρος υπό τόν ‘Ιερέα Μιλτιάδη Μαρή. Μετά τήν αποχώρηση τοϋ ‘Ιερέα Μιλτιάδη Μαρή άπό τήν ενεργό έφημεριακή ύπηρεσία τόν ‘Ιερό Ναό τοΰ ‘Αγίου Ίωάννου τοϋ Βαπτιστοϋ φρόντιζαν οι νέοι έφημέριοι Άναλήψεως ήτοι ό ’Αρχιμανδρίτης Φώτιος Χατζάκης καί ό Πρεσβΰτερος Νικόλαος Γεναράκης, οί όποιοι αντικατέστησαν τά παλιά καί σάπια ήδη ξύλινα κουφώματα μέ σιδερένια καί υδροχρωμάτισαν τό ναό.

Τό 1970 ό ‘Ιερέας-Καθηγητής Γεώργιος Σωμαράκης μετα­τέθηκε στό 1ο Γυμνάσιο Άρρένων Ηρακλείου καί τό 1975 στόν ‘Ιερό ένοριακό Ναό τής Άναλήψεως τοΰ Σωτήρος. Τότε είδε ότι ό Ναός ήταν μονίμως κλειστός καί τά κλειδιά του ήταν στό Γραφείο τοΰ 1ου Γυμνασίου Άρρένων Ηρα­κλείου. Ζήτησε τά κλειδιά τοϋ Ναοΰ από τή Διεύθυνση τοΰ Σχολείου καί άνοιξε τό Ναό. Ή κατάσταση τοΰ εσωτερικού τοϋ Ναού μόνο λύπη μπορούσε νά προκαλέσει. Τά τζάμια των παραθύρων ήταν σπασμένα μέ πέτρες καί ό Ναός γεμά­τος πέτρες καί άλλα αντικείμενα, πού είχαν πεταχτεΐ μέσα από τά παράθυρα.

Μέ τή φροντίδα τοϋ π. Γεωργίου Σωμαράκη καί τή βοήθει­α αρκετών ευσεβών γυναικών από την ’Ανάληψη ό Ναός καθαρίστηκε καί άρχισε νά λειτουργεί τουλάχιστον τρεις φορές τό χρόνο: τήν 7η Ίανουαρίου, έορτή τής Συνάξεως τοΰ Προδρόμου, τήν 24η Ιουνίου, έορτή τής Γεννήσεως τοϋ Ίωάννου καί τήν 29η Αύγουστου, μνήμη τής άποτομής τής τιμίας Κάρας τοΰ ‘Αγίου Ίωάννου (τοϋ Ριγολόγου).

Κατά τή δεκαετία τοϋ 1990 τά τμήματα τών μαθητών τοϋ 1ου Λυκείου Ηρακλείου αυξήθηκαν λόγω τής διδασκαλίας τών Δεσμών. Τότε τό Λύκειο ζήτησε τό Ναό τοϋ ‘Αγίου Ίωάν­νου γιά νά κάμουν μάθημα μαθητές ένός μικροΰ τμήματος Δέσμης. Θεωρήθηκε ότι ή Διδασκαλία μέσα στό Ναό δέν είναι αντίθετη μέ τήν ιερότητα τοϋ Ναοΰ καί τό κλειδί δό­θηκε, γιά νά γίνει ό Ναός αίθουσα διδασκαλίας.

“Υστερα από λίγα χρόνια ό αριθμός τών μαθητών μειώ­θηκε. Τά τμήματα τοϋ Σχολείου λιγόστεψαν κι ό Ναός δέν ήταν απαραίτητος ώς αίθουσα διδασκαλίας. Τότε κάποιοι Καθηγητές θεώρησαν καλό νά μετατρέψουν τό Ναό τοϋ ‘Αγίου Ίωάννου σέ αποθήκη βιβλίων, θρανίων καί καθι­σμάτων τοϋ Σχολείου. ‘Όταν ό π. Γεώργιος Σωμαράκης έμαθε αύτή τή χρήση τοϋ Ναοϋ απαίτησε νά τοϋ δοθοϋν τά κλειδιά κι ό Ναός νά αδειάσει. ‘Όμως κανείς δέν συγ­κινήθηκε νά βοηθήσει γιά τή μεταφορά τοϋ μαθητικού ύλικοϋ άπό τό Ναό στίς αποθήκες τοΰ Καπετανάκειου. Τήν εργασία αύτή έκαμε ό ’ίδιος ό π. Γεώργιος μέ τή βοήθεια ένός έργάτη. Κι έπειτα μέ τή βοήθεια καί τών συνεργατών του τής ένορίας Άναλήψεως ό Ναός καθαρίστηκε, χρωμα­τίστηκε καί εύτρεπίστηκε. ’Έτσι τήν 29ην Αύγουστου 2000 πανηγυρίστηκε ή μνήμη τής άποτομής τής τιμίας Κάρας τοϋ Ίωάννου τοϋ Προδρόμου καί Βαπτιστοϋ στόν Ιερό Ναό του κι έτσι έκτοτε τελούνται κανονικά οί έορτές τοΰ Προδρόμου.

4.  

5. Τιμή στους Ιδρυτές

Ό άείμνηστος ’Αντώνιος Καπετανάκης στή διαθήκη του ώριζε νά ονομάζεται τό ‘Ίδρυμα πού θά κτιστεί μέ τήν πε­ριουσία του πρός τιμήν του «Καπετανάκειον».

Τό ψήφισμα τοϋ Δήμου Ηρακλείου, που έκδόθηκε τό 1938, όταν πέθανε ή Βικτωρία Καπετανάκη, όριζε νά μετονομα­στεί τό ’Ορφανοτροφείο σέ «Εθνικόν Όρφανοτροφεΐον Αντωνίου καί Βικτωρίας Καπετανάκη», γιά νά τιμηθεί ή προσφορά καί τής Βικτωρίας μαζί με τήν προσφορά τοϋ συζύγου της.

Ό A. Ν. 1902/1939, πού ρυθμίζει τά σχετικά με τό Καπετανάκειο, ορίζει όπως τό “Ιδρυμα φέρει τήν έπωνυμία «Καπετανάκειον “Ιδρυμα Αντωνίου καί Βικτωρίας Καπετανά­κη».

Με άπόφαση των Γυμνασιαρχών των 1ου καί 2ου Γυμνα­σίων Άρρένων Ηρακλείου άναρτήθηκαν οί εικόνες (φωτο­γραφίες) τοϋ ’Αντωνίου Καπετανάκη καί τής συζύγου του Βικτωρίας σέ θέση περίοπτη, ώστε νά είναι ορατές σέ ό­λους τούς είσερχομένους στό Καπετανάκειο.

Στή μετώπη τοϋ κτηρίου άναρτήθηκε έπιγραφή μέ μεγάλα γράμματα, πού γράφει: «Καπετανάκειον “Ιδρυμα ’Αντωνίου καί Βικτωρίας Καπετανάκη».

Καθιερώθηκε έπίσης νά γίνεται τήν τελευταία ήμέρα τοϋ σχολικού έτους μνημόσυνον υπέρ άναπαύσεως των ψυχών τών αειμνήστων ‘Ιδρυτών. Τό μνημόσυνο αυτό γινόταν μέχρι τό 1956. ’Αλλά μετά τή συνταξιοδότηση τοϋ Γυμνασιάρχη Κυριακάκη έπαψε νά γίνεται. Μήπως θά έπρεπε νά ξαναρχίσει;

“Αν όμως οί άνθρωποι ξέχασαν τό μνημόσυνο τών αει­μνήστων ‘Ιδρυτών, οί πέτρες δέν τό ξέχασαν. Μέσα στό Ναό τοϋ ‘Αγίου Ίωάννου καί συγκεκριμένα στό νότιο τοίχο του υπάρχουν τέσσερις έπιγραφές σέ έντοιχισμένες μαρμάρινες πλάκες πού κάνουν τό μνημόσυνο γράφοντας:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ 1821-1897

ΛΟΞΑΝΔΡΑ Γ. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗ 1829-1908

ΑΝΤΩΝΙΟΣ Γ. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ 1854- 1909

ΒΙΚΤΩΡΙΑ Α. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗ 1862-1938

Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο με τίτλο: ΣΥΝΟΙΚΊΑ ΑΝΑΛΉΨΕΩΣ, του Πρωτοπρεσβύτερου Γεωργίου Σωμαράκη το 2003.

Οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τον κύριο Μανώλη Βασιλάκη, εντεταλμένο σύμβουλο της Δημοτικής Περιουσίας του Δήμου Ηρακλείου, στον οποίο απευθύνθηκα προκειμένου να λάβω την άδεια για να φωτογραφίσω το Καπετανάκειο, επίσης ευχαριστώ για την συνεργασία της και την κυρία Χατζάκη Κατερίνα Διευθύντρια του 1ου Λυκείου Ηρακλείου, ούτως ώστε να συνοδέψουν οι φωτογραφίες αυτό το αφιέρωμα στο Καπετανάκειο, από το οποίο αποφοίτησα το 1993.