Τι σημαινει η λέξη Κατσάβραχα;

ΤΑ ΑΓΚΑΘΙΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ..

Πολλοί προτιμούν από την αισθητική βέβαια άποψη τα κατσάβραχα από τις πράσινες δροσερές κοιλάδες και ονομάζουν, με αρκετή ειρωνεία, τους εραστές του πρασίνου πρασινοπαθεις, σαν να ήταν το πράσινο αρρώστια. Ο Καζαντζάκης, φανατικός βραχολάτρης, καυχάται για τα χωριά της Κρήτης, γιατί:

Άσπρολογουν σα δράκου αυγά μέσα στις πέτρες σφηνωμένα…

Καί τους βράχους τους παίρνει σαν λουλούδια, όταν ένα από τα γνωστά έργα του το τιτλοφορεί: Ο κήπος των βράχων.

Βέβαια τα κατσάβραχα έχουν τη χάρη τους. Αποπνέουν εκείνη την ηρωική μοναξιά και έχουν κάτι από την «Απόκρημνον αρετήν» του Κάλβου. Το πλησίασμα τους προϋποθέτει πόδια γερά και πνεύμονες. Αλλά εμένα μου αρέσουν, κυρίως, γιατί συχνάζουν σ ’ αυτά οι πέρδικες.

Σαν λουλούδια που είναι οι βράχοι των κορυφών όπως τους θέλει ο Καζαντζάκης έχουν και τα αγκάθια τους. Τα πρόσεξα περισσότερο πριν από λίγες μέρες, που ένα άπ’ αυτά μου έσκισε το γόνατο. Είναι σαν ξυράφια. Γι’ αυτό και όσοι περπατούν πάνω σ’ αυτά, μπορούν να πουν, με απόλυτη κυριολεξία, πως «βαίνουν επί ξυρού τύχης» σαν τους τραγικούς ήρωες.

Απ’ αυτά τα αγκάθια τους οι απόκρημνοι βράχοι πήραν και το όνομα κατσάβραχα: δηλαδή ακανθόβραχα. Η πρώτη όψη αυτής της γλωσσικής εξισώσεως μας κάνει δύσπιστους δικαιολογημένα. (Την ίδια δυσπιστία ένιωθα κ εγώ, όταν μαθητής έβλεπα για πρώτη φορά ένα κάρρο αριθμούς στον πίνακα να εξισώνονται με το μηδέν…). Άς κάμουμε, λοιπόν, την ανάλυσή της.

Από τις λέξεις: κανθαρίδα, ακανθόπρινος και ακανθόχοιρος έχουμε: κατσαρίδα, κατσόπρινος (και το υποκοριστικό: κατσοπρίνι), κατσόχοιρος. Επομένως μπορούμε να έχουμε και κατσάβραχα, αφού το νθ μπορεί να τραπεί σε τσ και το αρχικό άτονο α να εκπέσει. Υπολείπεται τώρα, για να επέλθει η «ταυτότης» των δύο μελών της εξισώσεως, το ο της δεύτερης συλλαβής: τσο. Γιατί, δηλαδή, κατσάβραχα και όχι κατσάβραχας

 Η παρεμβολή του ο μέσα σε τρία α το ανάγκασε (ο νόμος της οικονομίας των δυνάμεων…) να αφομοιωθεί προς αυτά, για να κυλήσουν όλες οι συλλαβές με λιγότερο κόπο με μια μονάχα φωνητική ώθηση. Χαρακτηριστικό και εντελώς όμοιο παράδειγμα έχουμε το «στα Μέγαρα», πού ήδη από τον μεσαίωνα έγινε «στα Μάγαρα». (Δεν έχει σημασία πώς στα χρόνια μας, με την επίσημη γεωγραφική ορολογία, επανήλθε ο αρχαίος τύπος.) Έκτος από τους συγγραφείς, βεβαιώνουν τον τύπο «Μάγαρα» και τα παράγωγά του, που επέζησαν στη λαϊκή γλώσσα. Αναφέρω, με κάποια συστολή, το μαγαρίζω. Ίσως να προέρχεται από τα Μάγαρα, γιατί εκεί κατασκεύαζαν αγγεία «ειδικής χρήσεως…».

Από το βιβλίο του Μενέλαου Παρλαμά, Από τη ζωή των λέξεων.