Γλύτωσαν τη κατεδάφιση γιατί ήταν μεγάλα

Φτηνά την γλύτωσαν τα Ενετικά τείχη του Ηρακλείου.

Τις μέρες που μελετούσα την ιστορία του λόφου του Α­γίου Δημητρίου και συγκέντρωνα υλικό για να γράψω αυτό το βιβλίο ερχόταν συχνά στο νου μου η φράση του Αγίου Αποστόλου Παύλου προς τους χριστιανούς της Κορίνθου: «Παράγει γάρ τό σχήμα τοϋ κόσμου τούτον». (Α’ Κορ. ζ^ζ, 31) Περνά, διαλύεται και χάνεται. Δεν έχει κάτι το μόνιμο και το βέβαιο και σταθερό. Όσα έρχονται στα μάτια μας είναι εικό­νες που διαρκώς φεύγουν. Μοιάζουν με το ρεύμα του ποταμού, που η κοίτη του είναι μόνιμη, αλλά το περιεχόμενό της συνεχώς διαρρέει και μεταβάλλεται.

Την ίδια γνώμη είχε εκφράσει και ο φιλόσοφος Ηρά­κλειτος ο Εφέσιος (535-475 π.Χ.) Κατά τη γνώμη του Ηρα­κλείτου «τά πάντα ρεΐ». Τα πάντα ρέουν και μεταβάλλονται συνεχώς. Κάθε μεταβολή όμως είναι αποτέλεσμα αντιμαχομένων δυνάμεων. Γίνεται πόλεμος αντιθέσεων και μέσα στον πόλεμο τα πάντα ρέουν, μεταλλάσσονται και φθείρονται. Ο πόλεμος αυτός είναι κοινός. Γίνεται παντού και πάντοτε. Εί­ναι αγώνας, είναι πάλη, είναι προσπάθεια, είναι «δίκη ερις» και φιλονικία. Ο πόλεμος αυτός είναι αναπόφευκτος και συγχρόνως είναι και απαραίτητος: «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους. Τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους». Ο πόλεμος είναι μεν πατέρας όλων, και βασι­λεύς των πάντων. Κι άλλους μεν ανέδειξε θεούς, άλλους δε ανθρώπους. Άλλους έκαμε δούλους, κι άλλους ελεύθερους.

Αυτή τη διαρκή και μεγάλη αλλαγή γνώρισε και ο λόφος του Αγίου Δημητρίου, που σήμερα λέγεται συνοικία Αναλήψεως. Ένας μεγάλος και σκληρός πόλεμος μεταξύ Χρι­στιανών και Μουσουλμάνων έγινε και στην ιδιαίτερη πα­τρίδα μας, την Κρήτη και εξ αιτίας του πολλά πράγματα άλλαξαν. Κάτω από την πίεση του πολέμου άλλαζε συνέ­χεια το σχήμα του Χάνδακα και τα σχέδια της οχύρωσης του. Παρόμοιες αλλαγές γνώρισε, όπως ήταν φυσικό και η εξωτερική εμφάνιση του λόφου του Αγίου Δημητρίου.

Ο λόφος αυτός ήταν μεγαλύτερος και μακρύτερος. Προεκτεινόταν προς βορρά και πλησίαζε προς τη θάλασσα. Ήταν ψηλός και με δυνατό και σταθερό χώμα. Γι’ αυτό αποτελούσε μόνιμη απειλή για την ανατολική οχύρωση του Χάνδακα και για τα κτήρια του. Από το ύψος του ένας πο­λιορκητής εχθρός μπορούσε να χτυπά με τα κανόνια του εύκολα τους στρατώνες και τα άλλα οικοδομήματα της πόλης.

Οι γνώμες των Βενετών Αρχόντων για το λόφο του Αγί­ου Δημητρίου συνεχώς άλλαζαν. Άλλοι ήθελαν να τον ισο­πεδώσουν κι άλλοι να τον οχυρώσουν. Για να τον ισοπε­δώσουν η να τον χαμηλώσουν αρκετά, ώστε να μην αποτελεί κίνδυνο για την πόλη του Χάνδακα, μετέφεραν πολλά χώ­ματά του μέσα στην πόλη, για να υπερυψώσουν τα τείχη της. Αλλά ο μεγαλύτερος όγκος του λόφου δυσκόλεψε την ισοπέδωσή του. Κι η αναμενόμενη επίθεση των Τούρκων ενα­ντίον της Κρήτης πίεζε τους Βενετούς που στο τέλος αναγκάστηκαν να τον οχυρώσουν. Έχτισαν γύρω του τείχη, ανήγειραν στις καίριες θέσεις του μεγάλους και ισχυρούς προμαχώνες και τον έκαμαν «πρώτη πιάτσα» στην άμυνα του Χάνδακα. Έτσι ο λόφος του Αγίου Δημητρίου έγινε «Φρούριο του Αγίου Δημητρίου». Το φρούριο αυτό αποδείχτηκε πολύ ισχυρό και άντεξε στις σφοδρές επιθέσεις των πολιορκητών Τούρκων. Κι όταν άρχισαν οι συζητήσεις για τη συνθηκολόγηση, η λευκή Σημαία της ανακωχής υψώθηκε σε ένα προμαχώνα του, για να διατάζει την κατάπαυση του πολέμου, μέχρι να τελειώσουν οι διαπραγματεύσεις και να παραδοθεί η πόλη στους Τούρκους.

Οι Τούρκοι διατήρησαν το «Φρούριο του Αγίου Δημη­τρίου» ως Στρατόπεδο. Του άλλαξαν όνομα, επιδιόρθωσαν τα τείχη και το προφύλαξαν. Το ίδιο έκαμαν για τα τείχη του Χάνδακα. Αλλά όταν έφυγαν οι Τούρκοι, τα τείχη και οι προμαχώνες του «Φρουρίου του Αγίου Δημητρίου» γκρεμίστηκαν. Πάνω στα ερείπια οικοδομήθηκαν κατοικίες και Φιλανθρωπικά Ιδρύματα. Και το τζαμί που ήταν στη μέση του λόφου κατεδαφίστηκε και στη θέση του χτίστηκε ο Ναός της Αναλήψεως του Κυρίου Ιησού Χρίστου. Με όλες αυτές τις αλλαγές ο προστάτης και νονός του λόφου Άγιος Δημήτριος εκδιώχθηκε από το φρούριό του και στη θέση του ενθρονίστηκε ο Κύριος Ιησούς Χριστός.

Ο Ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος έδωκε το όνομά του στο λόφο, ο οποίος επίσημα γράφεται πιά «Συνοικία Αναλήψεως».

Από την αρχή μέχρι τα μέσα σχεδόν του εικοστού αι­ώνα τους κατοίκους του Ηρακλείου κατέλαβε μιά μανία καταστροφής των τειχών και των μνημείων του Χάνδακα. Όλα αυτά τα χρόνια καταστράφηκαν αρκετά μνημεία της πόλης και στη θέση τους χτίστηκαν άλλα κτήρια. Τα παλιά βυζαντινά τείχη καταστράφηκαν και στη θέση τους χτίστηκε το Δημοτικό Μέγαρο « Αχτάρικα» (από το 1921-26) που στεγάζει τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Στη συνέχεια κτίστηκαν καταστήματα πάνω στα τείχη μέχρι τη Νομαρχία Ηρακλείου, τα οποία είτε κατέστρεψαν τα τείχη είτε τα σκέπασαν και τα εξαφάνισαν.

Οι κατεδαφίσεις συνεχίστηκαν και συνεχώς αλλοίωναν η μορφή του φρουρίου του Χάνδακα. Πάνω στα μεγάλα τείχη χτίστηκε το Μέγαρο Φυτάκη και δίπλα του άλλα κτίσματα. Λίγο ανατολικότερα χτίστηκαν τα κτήρια της Εμπορικής Σχολής, που στεγάζει Σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης, και τα κτήρια του Ομίλου Αντισφαίρισης. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο Ελληνικός Στρατός είχε στρατοπεδεύσει πάνω στα τείχη και πολλοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία είχαν χτίσει τα σπίτια τους πάνω στα τείχη η και στη βάση των τειχών. Για να στερεώσουν τα δοκάρια της στέγης στα τείχη άνοιγαν τρύπες και προξενούσαν αρκετές ζημιές, που ακόμη φαίνονται σε αρκετά σημεία.

Το 1936 δημοσιεύτηκε το νέο σχέδιο πόλης, το οποίο με μεγάλες και ανόητες παρεμβάσεις αλλοίωνε την παλαιά πό­λη, εξαφάνιζε το ιστορικό κέντρο της και υποβάθμιζε τα μνημεία. Σύμφωνα με το σχέδιο ανοίχθηκε μιά λεωφόρος στο εσωτερικό των τειχών της πόλης. Αφαιρέθηκε ένα μεγάλο τμήμα των χωμάτων του Φρουρίου με δυσμενείς επιπτώσεις στο σώμα του μνημείου. Την ίδια εποχή κατεδαφίστηκε μεγάλο τμήμα του παλαιού βυζαντινο-ενετικού τείχους. Για να επεκταθεί το λιμάνι του Ηρακλείου κατεδαφίστηκαν τα ανατολικά Νεώρια. Στον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα κατεδαφίστηκε η λίθινη επένδυση του τείχους και οι κτιστές κανονιοθυρίδες.

Κατά τα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν τις Πύλες του Μεγάλου Κάστρου ως απο­θήκες στρατιωτικού υλικού. Μετά τον πόλεμο πολλαπλασιάστηκαν οι ανάγκες στέγασης. Οι βομβαρδισμοί είχαν κα­ταστρέφει το ένα τρίτο των σπιτιών του Ηρακλείου. Πολλοί κάτοικοι ήθελαν να εγκατασταθούν στην πόλη. Οικοπεδοποιήθηκαν λοιπόν τα εξωτερικά οχυρά του φρουρίου. Το τείχος κόπηκε για να περάσουν νέοι δρόμοι (Κομμένο Μπε­ντένι). Για να γίνει το Στάδιο της Ελευθερίας επιχωματώθηκε η τάφρος. Πάνω στον προμαχώνα Μαρτινέγκο εγκαταστάθηκε ένας Αθλητικός Σύλλογος και κατασκευάστηκε γήπεδο. Ανατολικά του προμαχώνα Βιττούρι (Βίγλα) δημιουργήθηκε το Πάρκο Γεωργιάδη με επιχωματώσεις. Έτσι καταστράφηκαν πολλά μνημεία.

Την περίοδο μετά τον πόλεμο στο Ηράκλειο δημιουργήθηκε μεγάλη εκστρατεία εναντίον των τειχών του Μεγάλου Κάστρου. Με ομιλίες και άρθρα στις εφημερίδες τα τείχη κατηγορούνταν για την υπερβολική υγρασία της περιοχής, γιατί δεν άφηναν τον αέρα να κυκλοφορεί ελεύθερα και εμπόδιζαν την πόλη να επεκταθεί και να αναπτυχθεί προς τα έξω. Τα τείχη λοιπόν έπρεπε να ισοπεδωθούν για να δημιουργηθούν και οικόπεδα. Μετά τη δεκαετία του 1950 άρχι­σε σιγά-σιγά να υποχωρεί η αντιτειχική μανία των Ηρα­κλειωτών. Το Φρούριο σώθηκε τελικά γιατί ήταν τεράστιο και η κατεδάφισή του απαιτούσε τεράστια έξοδα.

Στη δεκαετία του 1970 οι κάτοικοι του Ηρακλείου συμ­φιλιώθηκαν με τα τείχη του Χάνδακα. Τότε άρχισε μιά μεγάλη προσπάθεια για να καθαριστούν, να επισκευαστούν και να συμπληρωθούν τα κατεστραμμένα τμήματα των τειχών. Προτάθηκε να γίνουν πάνω στα τείχη χώροι αναψυχής και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Να προσελκυστούν ντόπιοι και ξένοι να περπατήσουν στα τείχη, να τα θαυμάσουν μαζί με τα άλλα μνημεία και να χαρούν την ομορφιά τους. Κι επί τέλους έγινε κατανοητό ότι αντί να καταστρέφουμε τα μνη­μεία, είναι καλύτερο να τα φροντίζουμε και να τα αξιοποιούμε για το συμφέρον της πόλης μας.

Από την εξιστόρηση αυτή της τύχης των τειχών και των μνημείων του Χάνδακα, φαίνεται ότι ο άνθρωπος πρέπει να ξέρει την ιστορία του τόπου του, γιατί η ιστορία του διδάσκει τις πράξεις και την εξέλιξη του. Ο άνθρωπος υφαίνει το πολύχρωμο χαλί της ιστορίας του με τη δημιουργία πολιτι­σμών με πολυφωνία και ποικιλοχρωμία. Ζει ιστορική ζωή από τη στιγμή που θα θέσει συνειδητούς σκοπούς και θα αγωνιστεί να τους πραγματοποιήσει. Αγωνίζεται διαρκώς εναντίον των δυνάμεων του κόσμου και για να τις νικήσει, δημιουργεί. Κάθε κατάκτηση του κόσμου από τον άνθρωπο χαιρετίζεται ως κατάκτηση της ελεύθερης θέλησής του και των πνευματικών του δυνάμεων και ικανοτήτων.

Δεν είμαι ιστορικός και δεν ξέρω αν οι αρμόδιοι ιστο­ρικοί συγχωρήσουν το εγχείρημά μου να ασχοληθώ με ένα ιστορικό θέμα. Θα χαρώ αν το επιδοκιμάσουν κι αν θελήσουν να εκφράσουν τις απόψεις τους, ώστε να τις έχω υπό­ψη μου σε μιά μελλοντική ανατύπωση. Αλλά θα χαρώ πολύ περισσότερο αν οι πολλοί άνθρωποι και μάλιστα οι κάτοικοι της ενορίας Αναλήψεως, διδαχθούν και ωφεληθούν από την ανάγνωσή του.

Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: Συνοικία Αναλήψεως, του Πρωτοπρεσβύτερου Γεωργίου Σωμαράκη. Έκδοση Επικοινωνιακού και Μορφωτικού Ιδρύματος Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης Ηράκλειο 2003.