Τι λέει ο Αριστοτέλης για την Κρήτη;

Αριστοτέλης και Κρήτη.

Αντίθετα με τον Πλάτωνα, που εξιδανικεύει κάπως τα πράγματα, ο Αριστοτέλης κρίνει την οργάνωση της κρητικής πολιτείας και τους θεσμούς της και διαπιστώνει τα μειονεκτήματά της. Δυστυχώς δεν σώθηκε το σχετικό με την Κρήτη σύγγραμμά του ((Κρητική πολιτεία», από το οποίο ελάχιστα μόνο αποσπάσματα έχουμε. Αλλά στα «Πολιτικά} του ασχολείται διεξοδικά με την οργάνωση της κρητικής πολιτείας και οι πληροφορίες του είναι πολύτιμες. Παρατηρεί αμέσως στην αρχή την εξαιρετικά επίκαιρη και ευνοϊκή θέση της Κρήτης. Στη θέση αυτή αποδίδει την παλαιά ηγεμονία της θάλασσας, στους χρόνους του Μίνωα, και τώρα την ασφάλεια από εξωτερικές επεμβάσεις. Αυτή η απομόνωση, παρατηρεί, εμποδίζει και τους «περίοικους» της νήσου να επαναστα­τούν και τους αναγκάζει να υπομένουν το ζυγό των κυριάρχων Δωριέων, αντίθετα με τη Σπάρτη, όπου συχνά οι περίοικοι και οι είλωτες εξανίστανται. Διαπιστώνει τη συγγένεια του κρητικού και του σπαρτιατικού πολιτεύματος και συγκρίνοντας τους αντί­στοιχους θεσμούς βρίσκει ότι οι κρητικοί είναι αρχαϊκότεροι, όπως λ.χ. τα συσσίτια. Ο θεσμός των Κόσμων της Κρήτης μειονεκτεί σε σχέση με τον αντίστοιχο των Εφόρων της Σπάρτης. Το κρητικό πολίτευμα, κατά τον Αριστοτέλη έχει χαρακτήρα αριστοκρατικό, αφού οι Κόσμοι εκλέγονται από ορισμένα μόνο γένη και συχνά είναι όργανα των ισχυρών. Η αδυναμία των Κό­σμων να κυβερνήσουν τις πόλεις εκτρέφει και τις τυραννικές επιθυμίες ορισμένων ισχυρών, που προσεταιρίζονται το λαό, επαναστατούν, πολεμούν μεταξύ τους και δημιουργούν αναρχία. Έτσι, για τον Αριστοτέλη, «το πολίτευμα της Κρήτης έχει κάτι που μοιάζει με πολιτική τάξη, αλλά δεν είναι πραγματικό πολίτευμα, είναι μάλλον αυθαίρετο καθεστώς που οδηγεί στην κα­ταδυνάστευση».

Οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο του Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης.