Ιερά μονή Αγίας Ειρήνης Ρεθύμνου

Διαβάστε την ιστορία αυτού του μοναστηριού 

Ή ιερά μονή της Άγιας Ειρήνης βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες τού όρους Βρύσινα, πάνω σ’ ένα βράχο κοντά στον ομώνυμο οικισμό, μόλις 5 χλμ. νότια τού Ρέθυμνου. Υπάρχει πρόσβαση από την οδό Θεοτοκοπούλου της περιοχής Καλλιθέας. Η απεριόριστη θέα σχεδόν από όλες τις θέσεις της διαδρομής γίνεται μαγευτικότερη από τον ιερό βράχο.

Εξωτερικά το μοναστηριακό συγκρότημα δίνει την εικόνα μιας οχυρωμένης μονής, στην οποία πριν την κατασκευή του δρόμου ήταν δύσκολη η πρόσβαση, λόγω των απότομων μεγάλων κλίσεων του βράχου πάνω στον οποίο έχει οικοδομηθεί.

Σύμφωνα με τις πηγές, η Αγία Ειρήνη είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Πιθανότατα λειτουργούσε από τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο, δηλαδή πριν από την κατάκτηση της Κρήτης από τούς Ενετούς το 1204. Η πρώτη γνωστή γραπτή πηγή που μαρτυρεί την ύπαρξή της προέρχεται από ένα βενετσιάνικο έγγραφο του 1362, το οποίο δείχνει ότι τότε ήταν μεγάλο μοναστήρι με σημαντικές περιουσίες και δουλοπαροίκους.

Άλλες γνωστές γραπτές μαρτυρίες μέχρι το 1637 δεν υπάρχουν. Ένα ενετικό έγγραφο της 22.12.1637 μνημονεύει τον ναό της και επιβεβαιώνει τη λειτουργία της κατά την τελευταία περίοδο της Βενετοκρατίας. Κάποια αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού όμως και ιδιαίτερα τα οξυκόρυφα παράθυρα παραπέμπουν και σε περίοδο ενετικής κατοχής προ του 1600.

Επί τουρκοκρατίας η μονή είχε απωλέσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας της. Μετά την Επανάσταση του 1821, η μονή οδηγήθηκε σε συρρίκνωση και η αδελφότητά της περιορίστηκε σε έναν η δύο μοναχούς. Κατά την περίοδο από το 1849 ως το 1865 η μονή παρέμεινε έρημη και ακατοίκητη και η διαχείρισή της ανατέθηκε σε επίτροπο. Ωστόσο, από τη διαχείριση της μονής χρηματοδοτήθηκαν τα σχολεία του Ρεθύμνου.

Κατά την επανάσταση του 1866 η μονή της Αγίας Ειρήνης ήταν μετόχι της μονής Χαλεβή. Και οι δύο μονές υπέστησαν καταστροφές κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Μετά την επισκευή των ζημιών η μονή εξακολουθούσε να λειτουργεί ως μοναστηριακό μετόχι. Το 1871 φιλοτεχνήθηκε διά χειρός Ιωάννου Σταθάκη η φορητή εικόνα της Αγίας Ειρήνης και τοποθετήθηκε στο τέμπλο, το οποίο είχε μείνει κενό από τη λεηλασία και την καταστροφική μανία των Τούρκων κατά το1866. Η εικόνα αυτή δε σώζεται σήμερα. Την ίδια χρονολογία (1871) και από τον ίδιο καλλιτέχνη φιλοτεχνήθηκε η θαυματουργός εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο καθολικό της μονής Χαλεβή. Η εικόνα αυτή φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο της μονής Αγίας Ειρήνης.

Το 1895 ιδρύθηκε στην Αγία Ειρήνη ιερατική σχολή στην οποία φοίτησαν την ίδια χρονιά δέκα μαθητές. Η σχολή λειτούργησε κανονικά για ένα χρόνο με διευθυντή τον Ιερομόναχο Αγαθάγγελο Βερνάρδο από την αδελφότητα τηςμονής Προφήτη Ηλία Ρουστίκων. Για άγνωστους λόγους οι Τούρκοι αναζητούσαν τον π. Αγαθάγγελο και τους μαθητές του κατά την επανάσταση του 1896. Αλλά εκείνοι είχαν ειδοποιηθεί εγκαίρως και είχαν εγκαταλείψει την μονή. Οι Τούρκοι πήγαν στην Αγία Ειρήνη, δεν βρήκαν κανένα και έκαψαν το μοναστήρι. Το 1900 η μονή διαλύθηκε και τυπικά, μαζί με τις μονές Χαλεβή και Αρσανίου. Κι όταν το 1903 ανασυστάθηκε η μονή Αρσανίου, οι δύο άλλες έγιναν μετόχια της.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα η μονή παρέμενε έρημη. Τα κελλιά είχαν καταπέσει, το μοναστηριακό συγκρότημα είχε μεταβληθεί σε σωρό ερειπίων. Όμως η Αγία Ειρήνη συνέχισε την προσφορά της και μέσα από τα ερείπιά της. Προσέφερε το δικό της μερίδιο στην ίδρυση των νεότερων εκπαιδευτηρίων του Ρεθύμνου, με την εκποίηση σημαντικής έκτασης της περιουσίας της. Η υπόλοιπη περιουσία μοιράστηκε στους εφεδροπολεμιστές και τους ακτήμονες γεωργούς της περιοχής κατά τα έτη 1925 και 1936.

Ή μοναστική παράδοση της περιοχής και οι σωροί των ερειπίων συγκίνησαν τον λόγιο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Θεόδωρο Τζεδάκη, που το 1989 αποφάσισε να επανιδρύσει αυτό το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι. Λίγο αργότερα τρεις νέες μοναχές εγκαταστάθηκαν στο γειτονικό οικισμό της Αγίας Ειρήνης και άρχισαν την προσπάθεια αναστήλωσης των ερειπίων. Ούτε ένα κτίσμα δεν ήταν κατοικήσιμο. Αλλά ο ιερός βράχος φαινόταν πως θα μπορούσε να πάρει την παλαιά του μορφή και να προσφέρει στον τόπο ένα αληθινό μνημείο της θρησκευτικής μας ζωής. Και σε άλλες περιοχές έχουν πραγματοποιηθεί αναστηλωτικές εργασίες, αλλά στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης χρειάστηκε να αναστηλωθούν όλα τα κτίσματα που απαρτίζουν σήμερα το μοναστήρι.

Οι εργασίες έγιναν με την επίβλεψη της αρχαιολογικής υπηρεσίας και είχαν ως στόχο την αναστήλωση του μνημείου με σεβασμό στην αρχιτεκτονική και την ιστορία του. Η αναστήλωση στηρίχθηκε σε ορισμένες βασικές αρχές της μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες του χώρου και των λατρευτικών συνηθειών. Χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά υλικά και μόνο λαξευμένη πέτρα για να επανέλθει η ιστορική μονή στην αρχική της όψη.

Πάνω στα ερείπια του παλαιού ελαιοτριβείου και του βορδοναρίου θεμελιώθηκε, ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε στις 8 Απριλίου 1994 περικαλής ναός (παρεκκλήσι) των νεοφανών μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, όπου βρίσκονται και ιερά λείψανα των ομώνυμων Αγίων.

Διακρίνονται ακόμη οι φάτνες όπου έτρωγαν τα ζώα, σε κάθε μία από τις οποίες έχει τοποθετηθεί από μία εικόνα, καθώς και οι δέστρες των ζώων. Η μυλόπετρα του παλαιού ελαιοτριβείου έχει τοποθετηθεί στον περίβολο του ναού.

Στη συνέχεια αναστηλώθηκε και ο τρίκλιτος παλαιός ναός, ο οποίος τιμάται στη μνήμη των άγιων μεγαλομαρτύρων Ειρήνης (κεντρικό κλίτος), Αικατερίνης (δεξιό κλίτος) και Ευφημίας (αριστερό κλίτος). Τα θυρανοίξια τέλεσε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης κ’ Αύλοποτάμου κ.κ. Άνθιμος, στις 4 Μαΐου 2003. Ο ναός εγκαινιάστηκε στις 20 Αυγούστου 2011 από τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, Θεόδωρο.

Το τέμπλο, καθώς και ο δεσποτικός θρόνος και πρόσφατα το προσκυνητάρι της Αγίας Ειρήνης, από ξύλο φλαμουριάς, κατασκευάστηκαν από ένα χανιώτη τεχνίτη με παράδοση στα χειροποίητα ξυλόγλυπτα. Οι εικόνες στο τέμπλο και στο δεσποτικό θρόνο φιλοτεχνήθηκαν από τις αδελφές της μονής. Στο ναό αυτό, εκτός από τη θαυματουργό εικόνα της Αγίας Ειρήνης – διά χειρός ιερομονάχου Νέστορος Βασσάλου εν έτει 1930 – βρίσκεται επίσης και παλαιό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Ελεούσας του Κύκκου, της ιστορηθείσης από τον Ευαγγελιστή Λουκά, κειμήλιο της οικογένειας του μακαριστού μητροπολίτου κυρού Θεοδώρου. Επίσης, μπορεί εκεί να προσκυνήσει κανείς ιερά λείψανα της Αγίας Ειρήνης και άλλων Άγιων.

Ο ναός δεν βρίσκεται, όπως συνηθίζεται, στο κέντρο του κτιριακού συνόλου, αλλά εντελώς έξω από αυτό, στο υψηλότερο νοτιοανατολικό σημείο του ιερού βράχου, πολύ κοντά στον γκρεμό, ο οποίος σχηματίζεται προς τα ανατολικά. Αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι η Αγία Ειρήνη δεν σχεδιάστηκε από την αρχή ως μονή. Ο ναός προϋπήρχε, και εκείνος ήταν που προσήλκυσε τους μοναχούς στο μικρό ύψωμα.

Ο τρίκλιτος αυτός ναός αποτελεί ίσως μοναδικό παράδειγμα στην κρητική ναοδομία. Μεγάλο μέρος του είναι λαξευμένο στο βράχο και το υπόλοιπο έχει συμπληρωθεί με τοιχοποιία. Αλλά δεν είναι μόνο ο ναός λαξευμένος στον βράχο. Με τον ίδιο τρόπο σχηματίστηκε ο περίβολός του και οι δύο στέρνες, στις όποιες συγκεντρωνόταν το βρόχινο νερό, που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Με τον τρόπο αυτό εξουδετερώθηκε η επικλινότητα του εδάφους και δημιουργήθηκαν οι χώροι εκείνοι που είναι απαραίτητοι για τη λειτουργικότητα του ναού.

Στη δυτική πλευρά του ναού βρίσκεται σπήλαιο που είχε χρησιμεύσει ως ερημητήριο κατά τον 6ο αιώνα, πολύ πριν από την ίδρυση των πρώτων μοναστηριών στην Κρήτη. Στο σπήλαιο αυτό βρίσκεται σήμερα ο τάφος του ανακαινιστού της μονής μακαριστού Μητροπολίτη Θεοδώρου Τζεδάκη.

Σήμερα, η αναστήλωση της μονής, στο σύνολό της, αποτελεί ένα σύγχρονο θαύμα, μιά πρόκληση για την αναστήλωση και των άλλων εγκαταλειμμένων μονών. Η βράβευσή της με το ετήσιο Ευρωπαϊκό Βραβείο διατήρησης και ανακαίνισης αρχιτεκτονικών μνημείων «Europa Nostra» για το 1994 ήταν μια δικαίωση για όλους όσοι συνέβαλαν στην αναστήλωση και την επαναλειτουργία της.

Οι μοναχές της, ασχολούνται με την ιερορραπτική, αγιογραφούν εικόνες σύμφωνα με την παραδοσιακή Κρητική τέχνη, υφαίνουν και κεντούν παραδοσιακά κρητικά και βυζαντινά εργόχειρα, παρασκευάζουν παραδοσιακά γλυκά κουταλιού, λικέρ, σαπούνια και φυσικά εκχυλίσματα βοτάνων, ενώ παράλληλα προσφέρουν σημαντικό πνευματικό έργο.

Ακόμη, ευπρεπίζουν και συντηρούν το ναό της μονής Χαλεβή, ως μετόχι πλέον της δικής τους μονής.

Στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της μονής φυλάσσονται παλιές εικόνες καθώς και πολλά άμφια και ενθυμήματα του μακαριστού Μητροπολίτη Θεόδωρου Τζεδάκη.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από φυλλάδιο που δίδεται στην Μονή της Αγίας Ειρήνης Ρεθύμνου.