Ο ΚΩΝ/ΝΟΣ Μ. ΤΖΑΝΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΝΕΣ

Γράφει:Ο Νίκος Γ.Χριστινίδης

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΖΑΝΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΝΕΣ
(1866-1942)

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο Κωνσταντίνος Τζανακάκης του Μιχαήλ και της Καλλιόπης,το γένος Μιγάδη,από το Μοχό Πεδιάδος,γεννήθηκε στις Ποταμιές Πεδιάδος Ηρακλείου το 1866.Μετά τις σπουδές του σε Δημοτικό και Γυμνάσιο της περιοχής διορίζεται δάσκαλος υπηρετώντας σε διάφορα χωριά της Πεδιάδας και το 1893 εγκαταλείπει τη διδασκαλική και με τις οικονομίες που είχε αποκομίσει έρχεται στην Αθήνα και εγγράφεται στη Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου της πρωτεύουσας.
Στην Αθήνα γνωρίστηκε με πολλούς Ηρακλειώτες φοιτητές,όπως και με τον καπετάν Γεώργιο Γιαλέλην (Γεώργιος Αντ.Χριστινίδης),από τις Αρχάνες,αδελφού του παππούμου, που διατηρούσε οινομαγειρείο (Ταβέρνα) στο Θησείο,όπου σύχναζαν όλοι οι Κρητικοί φοιτητές της Αθήνας.Ο Γιαλέλης τότε φυγοδικούσε γιατί είχε σκοτώσει Τούρκο στην Κρήτη και για άλλα συναφή κατορθώματά του εναντίον των κατακτητών είχε πάρει το χρίσμα του Καπετάνιου,μ΄αυτό το ψευδώνυμο.
Είχε αρχίσει ήδη νέος ξεσηκωμός,κατά των Τούρκων το 1896 στην Κρήτη και οι φοιτητές συζητούσαν να βάλλουν επικεφαλής τον Γιαλέλη και να κατέβουν στο νησί να πάρουν μέρος κι αυτοί στον αγώνα.Ο Τζανακάκης μετέδωσε την είδηση αυτή στους Κοκκινάκηδες κι αυτοί τον έστειλαν στον Νταφώτη που είχε δραπετεύσει πρόσφατα από τις φυλακές και τον έκρυβαν σε δωμάτιο της οδού Αιόλου.Μόλις ο Νταφώτης είδε τον Τζανακάκη αναφώνησε:
«Εσύ είσαι ο Κώστας;Ηύρεν ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ!».
Από τότε οι δύο άνδρες έγιναν αχώριστοι φίλοι και συνεργάτες.(Ο Ηλ. Βουτιερίδης σε μια υποσημείωση στο βιβλίο του,γράφει με ψιλά γράμματα, τα εξής σχετικά με το θέμα της αποστολής του Τζανακάκη στην Αθήνα το 1897 από τις Αρχάνες,που θα μιλήσουμε σε άλλη μας ανάρτηση,για τη συλλογή όπλων: «Ο Τζανακάκης,ήτο ο έμπειστος του κ.Νταφώτη και εκ της του 1896 επαναστάσεως,καθ΄ήν παρά το πλευρόν αυτού ηγωνίσθη,ως ολίγοι,διά την πατρίδα του και τούτου ένεκεν ανετέθη εις αυτόν η σπουδαία αύτη αποστολή…».
Ο Τζανακάκης ενθουσιασμένος από τη μέχρι τότε πολεμική δράση του Νταφώτη») του μετέφερε το μυστικό και τον ρώτησε αν θέλει να αναλάβει αυτός την αρχηγία του εκστρατευτικού σώματος που σχεδιάζανε.Ο Νταφώτης δέχτηκε,οπότε ο Τζανακάκης ,με τη σειρά του,έπεισε και τους άλλους φοιτητές να μπει αρχηγός ο Νταφώτης και υπαρχηγός ο Γιαλέλης και να κατέβουν στην Κρήτη.
΄Ετσι συγκροτήθηκε το « Τάγμα των Επιλέκτων Κρητών» από 200 περίπου άνδρες,οι περισσότεροι Κρήτες φοιτητές και κατέβηκαν στην Κρήτη, πολεμώντας στην Πεδιάδα με πολλές επιτυχίες.Υπασπιστής του Τάγματος μπήκε ο Τζανακάκης με τον βαθμό του Υπολοχαγού.Τον Ιούνιο όμως,σε μία ανάπαυλα της μάχης της Επισκοπής, σκοτώνεται ο Γιαλέλης από μία αδέσποτη σφαίρα που τον βρήκε στη βρύση την ώρα που έπινε νερό.Το όνομά του είναι γραμμένο στο Ηρώο των Αρχανών. Επήλθε αναταραχή στις τάξεις του Τάγματος,η οποία όμως γρήγορα ξεπεράστηκε,αλλά στο μεταξύ είχε λήξει η Επανάσταση και το Τάγμα αυτοδιαλύθηκε,πηγαίνοντας ο καθένας στη δουλειά του.
Τον επόμενο χρόνο (1897), με την έναρξη της νέας επανάστασης, το Τάγμα ανασυγκροτείται κι εμπλουτίζεται κι από μη Κρήτες εθελοντές και κατεβαίνει και πάλι στην Πεδιάδα,με έδρα την Αγία Φωτεινή,στο Αβδού,πατρίδα του Νταφώτη,με υπασπιστή του και πάλι τον Κωνσταντίνο Τζανακάκη. Από εκει,τον Φεβρουάριο του 1897, προσκαλείται από τους Αρχανιώτες να αναλάβει την άμυνα της Κωμόπολη,που έδινε τότε τον αγώνα για την ελευθερία της Κρήτης. Γραμματέας του Τάγματος,ο εθελοντής,με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού,ο Μεσσήνιος φοιτητής της φιλοσοφικής, Ηλίας Βουτιερίδης.Ο Τζανακάκης πάντα δίπλα στον Νταφώτη με πρωτεύοντα ρόλο στα σχέδια και των επιχειρήσεων γύρω από τις Αρχάνες,πάντα με νικηφόρα αποτελέσματα.(Λεπτομέρειες για την ευεργετική του δράση στην ΄Αμυνα των Αρχανών θα μας δοθεί η ευκαιρία να αναφέρουμε σ΄άλλη μας ανάρτηση στο άμεσο μέλλον).Τον Απρίλιο το Τάγμα, που αποχωρεί από τις Αρχάνες, διαλύεται και ο Τζανακάκης επιστρέφει στη σχολή του παίρνοντας μετ΄ολίγο το πτυχίο του μαθηματικού.
Το 1904 νυμφεύεται την Ηρακλειώτισσα Πηνελόπη Βλασσίου (1872) του Βλάση που διατηρούσε χάνι απέναντι από το Γυμνάσιο της πόλης, στη σημερινή οδό Δικαιοσύνης.
Στη συνέχεια ο Τζανακάκης υπηρετεί ως καθηγητής στα Γυμνάσια Νεάπολης,Ιεράπετρας,Καστελλίου Πεδιάδας και Γυμνασιάρχης στην Πόμπια.Από τον γάμο του με τη Βλασσίου γεννιώνται 5 παιδιά,ο Γεώργιος (1906) που σταδιοδρόμησε ως τραπεζικός υπάλληλος , ο μακαριστός γιος του Κώστας υπήρξε συμμαθητής μου στο Α΄Γυμνάσιο Αρρένων Ηρακλείου,ο Ιωάννης (1908),μαθηματικός καθηγητής κι αυτός,υπήρξε ο μαθηματικός μου στις τρεις ανώτερες τάξεις του Γυμνασίου Αρρένων Ηρακλείου τον οποίο θυμάμαι πάντα με ευγνωμοσύνη,η Ευαγγελία (1910) σύζυγος του Βασιλείου Μαγριπλή,ο Μιχάλης (1915),πολιτικός μηχανικός,κάτοικος Αθηνών και η Μαρία (1918), σύζυγος Νικολάου Κουλιεράκη,πολύ δραστήρια και αξιολάτρευτη οικογενειακή μας φίλη,αλησμόνητη.
Το σπίτι της οικογενείας Κωνσταντίνου Τζανακάκη βρισκόταν επί της οδού ΄Εβανς,λίγο πιο κάτω από το πρώην ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ».
Οι Αρχάνες πρέπει να είναι ευγνώμονες προς την εν λόγω οικογένεια!
Συνεχίζεται
Στη φωτογραφία ο Κωνσταντίνος Τζανακάκης ως Γυμνασιάρχης.
Νίκος Γ.Χριστινίδης

ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΖΑΝΑΚΑΚΗ
ΥΠΑΣΠΙΣΤΟΥ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΠΙΛΕΚΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΝΕΣ
ΤΟ 1897

Γράφει;Ο Νίκος Χριστινίδης

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

Είδαμεν, σε προηγούμενη ανάρτησιν μας, ότι με εντολή του Νταφώτη ο Τζανακάκης μετά του Βλαστού, είχαν μεταβεί στην Αθήνα το Μάρτιο του 1897 για να ζητήσουν όπλα από την Ελληνική Κυβέρνηση για την άμυνα των Α ρ χ α ν ώ ν,αλλά δυστυχώς τούς το αρνήθηκαν.
Σε μια του ανάπαυλα,ο Τζανακάκης,ευρισκόμενος στην Αθήνα, επισκέφθηκε την οικογένεια του Ηλ. Βουτιερίδη και της προσεκόμισε επιστολή του υιού της.Τούτο φαίνεται από την παρακάτω απάντηση της αδελφής του Ανδρονίκης,που στάλθηκε πίσω, πάλι με τον Τζανακάκη:
Αθήνα την 31η Μαρτίου 1897
Αγαπητέ μου αδελφέ Ηλία
Εκ καρδίας σε ασπαζόμεθα.
Ταύτην την στιγμήν ήλθον ο κύριος Τζανακάκης μετά του κ.Βλαστού, και χαράν μεγάλην όπου είδα τους αγαπητούς συντρόφους σου να μας επληροφόρησαν περί της υγείας σου και πώς περνάτε και ησυχάσαμεν … διά τούτο,επειδή φεύγει (για Κρήτην) ο κ.Τζανακάκης και ο κ.Βλαστός σου γράφω εκ δευτέρου δια να ησυχάσεις…
ΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ
Α) Ενώ βρισκόταν στην Αθήνα,ο Τζανακάκης παίρνει την παρακάτω επιστολή από τον Νταφώτη:
Κύριε Υπασπιστά
Σε πληροφορώ,ότι υπό του Αρχηγού των στρατευμάτων της κατοχής κ.Τιμ.Βάσσου εστάλησαν ενταύθα,ίνα πληροφορηθώσι περί της εν γένει καταστάσεως ιδίοις όμμασιν,ο υπολοχαγός του Πυροβολικού κ.Πιεράκος Μαυρομιχάλης και ο ανθυπίλαρχος κ.Κυρ.Βαρδουλάκης, έχοντες και απόδειξιν να παραλάβωμεν παρά της εν Λουτρώ των Σφακίων αποθήκης του υλικού 40 χιλ.φυσιγγίων Γκρά,25 χιλ.Σασεπώ και 4 χιλ.Μαρτίνι.Εστάλη δε και κρυπτογραφικόν τηλεγράφημα εις Αθήνας ίνα γίνη αποστολή ειδική διά τας Αρχάνας τροφών όπλων και πολεμοφοδίων.Υπό του κυρίου Πιερράκου Μαυρομιχάλη στέλλεται επιστολή προς τον υπασπιστήν του Βασιλέως κ.Παπαδιαμαντόπουλον την οποίαν εγχείρησιν ού,όπως παρουσιασθής προ της Α.Μ.όσον τάχιστα.Ενήργησον όπως σου είπον και μη αμελήσης ούτε στιγμήν.Βαδίζομεν λαμπρά.Θάρρος.
Εν Επάνω Αρχάναις τη 5η Μαρτίου 97
Ο Διοικητής του Τάγματος των Επιλέκτων
Κρητών και Φρούραρχος Αρχανών
Κατ΄έντολήν ο Γραμματεύς
Ν.Φουντουλάκης
Ο Ηλίας σε ασπάζεται,ασπασμός τω Βλαστώ.
(Βλ.Ιστορικο Μουσειο Κρητης:Αρχείο Γεωργίου Μητσοτάκη)

Β) Μόλις πληροφορήθηκε ο Αρχηγός της Πεδιάδος Αντώνης Τρυφίτσος την διάλυση του Τάγματος των Επιλέκτων Κρητών του Νταφώτη και τη λύση των σχέσεων του Νταφώτη με τον Τζανακάκη,το 1896,δηλ.πριν τα γεγονότα των Αρχανών,τον καλεί να πάει κοντά του με την εξής επιστολή του:
Αξιότιμε Φίλε
Καθώς πληροφορούμαι επαύσατε οριστικώς του να είσθε υπό τον κ.Ιωάννην Νταφώτην,Διοικητήν των Επιλέκτων.
Επειδή δ΄ο Γραμμτεύς μου (Εμμ.Γ.Λεβέντης,δικηγόρος από τον Μοχό) έχει ανάγκην ενός καλού βοηθού,σας παρακαλώ να έλθητε,όπως συνεργάζησθε μετ΄αυτού,μεγάλας ούτω υπηρεσίας προσφέροντες εις την Πατρίδα.
Εάν η πληροφορία μου αληθής, θα σας περιμένω.
Καστέλλι τη 14 Αυγούστου 1896
Θα ευχαριστηθώ πολύ αν έλθητε

Διατελώ κλπ.
Αντώνιος Τρυφόπουλος
(βλ.Αρχείο Ι.Μητρόπολις Κρήτης με αριθμ.433)

Σημείωση:Ο Τζανακάκης δεν ανταποκρίθηκε στην εν λόγω πρόσκληση του Τρυφίτσου για άγνωστη σε μας αιτία,αλλά τον επόμενο χρόνο-1897 συνεργάζεται και πάλι με τον Νταφώτη στην Πεδιάδα και στις Αρχάνες.

Γ) Το 1897 και ενώ μαίνονται οι εχθροπραξίες στις Αρχάνες,ο Τζανακάκης με την παρότρυνση του Νταφώτη ζητά πολεμοφόδια από τον Τρυφίτσο ο οποίος του απαντά ως εξής:
Προς τον κ.Κωνστ.Τζανακάκην
Κύριε
Φυσίγγια θα σας στείλω.Επί τούτω πρέπει να έλθει ο κ.Ζαχ.Γιαλιτάκης, (πρόκειται για τον οπλαρχηγό του Καλού χωριού),με εν ζώον να τα παραλάβει.
Οι Τούρκοι, καθ΄ά γράφουσιν ημίν εξ Ηρακλείου, δεν αφήνονται ελεύθεροι να εκστρατεύουσιν.Προχθές δεν ήθελε συμβεί εις Γαλύφαν η ενέδρα των Τούρκων,εάν οι Ευρωοαίοι δεν ήσαν απησχολημένοι εις το να διορθώσουν το υδραγωγείον Ηρακλείου,το οποίον είχον καταστρέψει εξ Αρχανών.
Οπωσδήποτε όμως πρέπει να φρουρείτε καλώς νυχθημερόν.
Εν Επισκοπή μένουν φρουραί
(Τ.Σ) Ο Γεν.Αρχηγός Πεδιάδος
Αντώνιος Τρυφόπουλος
(Τ.Σ.Τάγματος και μονογραφή Νταφώτη)

Αρχείο Ι. Μητρόπολις Κρήτης

Σημείωση:α) Και τα δύο παραπάνω έγγραφα του αρχείου της Ι.Μ.Κρήτης έχουν δημοσιευθεί από τον Κ. Θεοχ.Δετοράκη στο βιβλίο του «ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΤΡΥΦΙΤΣΟΣ»-Καστέλλι 1997,από το οποίο τα έχουμε πάρει.
β) Η καταστροφή του υδραγωγείου που αναγράφεται στην παραπάνω επιστολή έγινε με την ανατίναξη της γέφυρας της Φουντάνας τον Απρίλιο του 1897 από τον καπετάν Πατσιδιανό (Γεώργιο Ζωγραφιστό) με τη βοήθεια επιλέκτων Αποκορωνιωτών,με επικεφαλής τον Δημήτριο Σεργάκη.

Σημείωση: Το 1942 που πεθαίνει ο Κων.Τζανακάκης ο ιστορικός και δημοσιογράφος Ιωάννης Μουρέλλος του δημοαιεύει στον «ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΗΡΥΚΑ» μία εμπεριστατωμένη και πολύ τιμητική νεκρολογία.(23/12).

Για την έρευνα και καταγραφή-παρουσίαση
Νίκος Γ.Χριστινίδης