Η αρχαιότητα στο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου

Η έκθεση οργανώνεται από τον Δήμο Ηρακλείου στη βασιλική του Αγίου Μάρκου 9/9 έως 6-10-2019

Η ανάδειξη των δεσμών που συνδέουν τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο με την αρχαιότητα βρίσκεται στον πυρήνα της Έκθεσης αυτής. Ο καλλιτέχνης ήταν υπερήφανος που είχε τις ρίζες του σε έναν πανάρχαιο πολιτισμό και ακόμα περισσότερο υπερήφανος για την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη, το νησί όπου σύμφωνα με τον μύθο είχε γεννηθεί ο Δίας.

Στόχος της Έκθεσης είναι, λοιπόν, να αναδείξει μοτίβα της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας που ο ζωγράφος προσέλαβε άμεσα, μέσα από την επαφή του με αρχαιότητες, ή έμμεσα, μέσα από πίνακες, χαρακτικά, σχέδια κλπ. άλλων καλλιτεχνών. Στη Βενετία, αλλά κυρίως στη Ρώμη όπου φιλοξενή­θηκε για δύο χρόνια στο μέγαρο του καρδινάλιου Alessandro Farnese, ο Θεοτοκόπουλος συνδέθηκε με κύκλους αρχαιογνωστών και λογίων, παρακολούθησε συζητήσεις που διεύρυναν τους πνευματικούς του ορίζοντες, ενώ παράλληλα είχε πρόσβαση σε βιβλιοθήκες όπου οι κλασικοί συγγραφείς είχαν περίοπτη θέση. Μέσα από τις παραπάνω διασυνδέσεις είχε, άλλωστε, τη δυνατότητα να μελετήσει από κοντά όχι μόνο φημισμένες ιδιωτικές συλλογές με αρχαία, γλυπτά, ανάγλυφα, νομίσματα και τέχνεργα, αλλά πιθανότατα να έχει πρόσβα­ση στον τεράστιο καλλιτεχνικό πλούτο που είχε συγκεντρωθεί στο Βατικανό.

Από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, η Ρώμη είχε γίνει εξάλλου το κατεξοχήν κέντρο για τη μελέτη της αρχαιότητας, κατάλοιπα της οποίας παρέμεναν επί αιώνες εκτεθειμένα ή θαμμένα στο έδαφος. Η σημαντικότερη απόδειξη της επιρροής που άσκησαν στον Δομήνικο οι αρχαιότητες της Ρώμης, καθώς και το υψηλό διανοητικό και αρχαιογνωστικό περιβάλλον που κυριαρ­χούσε στο μέγαρο του καρδιναλίου Farnese, είναι η εμφανής ενσωμάτωση έργων αρχαίας γλυπτικής στους πίνακες των ρωμαϊκών του χρόνων. Την περίοδο αυτή μάλιστα φαίνεται ότι συμπεριέλαβε στις καλλιτεχνικές του αποσκευές αρχαία μοτίβα, στάσεις, κινήσεις, εκφράσεις, χειρονομίες, που μετά από επεξερ­γασία και επαναδιατύπωση στο δικό του ιδιοσυγκρασιακό ιδίωμα, εμπλούτισαν μορφολογικά, αλλά και νοηματικά, την εικαστική παραγωγή του στην Ισπανία.

Αξιοποιώντας μέσα σύγχρονης τεχνολογίας, στην Έκθεση παρουσιάζο­νται έργα του Θεοτοκόπουλου και δίπλα σε αυτά απεικονίσεις αρχαίων γλυπτών, αναγλύφων, νομισμάτων κλπ. που συνδέονται με αυτά και αποκαλύπτουν πόσο ευέλικτες και ανθεκτικές στο χρόνο είναι οι αρχαίες φόρμες. Στην περίπτωση πάλι που η επιρροή που δέχθηκε  ο Δομήνικος ήταν έμμεση, δηλαδή προσέλαβε αρχαία μοτίβα ενσωματωμένα σε έργα ομοτέχνων του, εμφανίζονται απεικονί­σεις τους δίπλα στα συνδεόμενα με αυτά έργα του Θεοτοκόπουλου.

Με αφορμή την Έκθεση κυκλοφορεί δίγλωσσος συλλογικός τόμος με άρθρα των διαπρεπών Καθηγητών, Fernando Marias, Αγγελικής Λυμπεροπούλου, Jose Riello, Jeongho Park, που έχουν ασχοληθεί ενδελεχώς με το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Την έκθεση και τον συλλογικό τόμο επιμελείται η Δρ. Ιάνθη Ασημακοπούλου.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από το φυλλάδιο που διανέμεται στην έκθεση.

ΚΡΗΤΗ

1541: Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλους γεννιέται στον Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο, την πρωτεύουσα πόλη της Κρήτης, η οποία ήταν βενετική κτήση από το 1204.

1566: Στις 6 Ιουνίου ο Δομήνικος υπογράφει σε πωλητήριο συμβόλαιο σπιτιού ως μαΐστρος Μένεγος Θεοτοκόπουλος σγουράφος.

ΒΕΝΕΤΙΑ

1567: Την άνοιξη ή το καλοκαίρι ο Δομήνικος ταξιδεύει για τη Βενετία. 1569: Ο Θεοτοκόπουλος ζωγραφίζει το Τρίπτυχο της Μόδενας με αποδέκτη πιθανώς τον Patriarca d’Aquileia Giovanni Grimani.

ΡΩΜΗ

1570: Ο Θεοτοκόπουλος ταξιδεύει προς Ρώμη, πιθανώς μέσω Padova, Verona, Mantova, Parma, Bologna, Φλωρεντία και Siena. Τον Νοέμβριο φτάνει στη Ρώμη και με τη μεσολάβηση του μικρογράφου Giulio Clovio, ο οποίος με επιστολή του προς τον καρδινάλιο Alessandro Farnese παρουσιάζει τον Δομήνικο ως μαθητή του Τισιανού, εξασφαλίζει προσωρινή διαμονή στο Palazzo Farnese.

1572: Κατά το έτος αυτό ή λίγο νωρίτερα φιλοτεχνήθηκαν ο πίνακας Θεραπεία του Τυφλού (Galleria Nazionale di Parma) πιθανώς για τον καρδινάλιο Alessandro Farnese, καθώς και η πρώτη εκδοχή της Εκδίωξης των εμπόρων από το ναό (Washington, National Gallery of Art).

Στις 18 Σεπτεμβρίου ο Δομήνικος εγγράφεται στη Συντεχνία του Αγίου Αουκά με το όνομα Domenico Greco και αποκτά δικό του εργαστήριο.

ΜΑΔΡΙΤΗ

1576: Τον Οκτώβριο ο Θεοτοκόπουλος φτάνει στην ισπανική πρωτεύουσα.

ΤΟΛΕΔΟ

1577: Τον Ιούνιο ο Θεοτοκόπουλος μεταβαίνει στο Τολέδο, όπου το συμβούλιο του καθεδρικού ναού τού αναθέτει να φιλοτεχνήσει τον Διαμέρισμά των ιματιών (El Espolio).

Στις 8 Αυγούστου, ο Δομήνικος υπογράφει με τον αρχιμανδρίτη Diego de Castilla συμβόλαιο για οκτώ πίνακες που προορίζονται για την νέα εκκλησία του Santo Domingo el Antiguo.

1579· Ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β’ παραγγέλλει στον ζωγράφο να φιλοτεχνήσει πίνακα με θέμα το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου για το βασιλικό μοναστήρι του San Lorenzo de El Escorial.

1582: Στις 18 Μαρτίου ο Δομήνικος δέχεται παραγγελία να φιλοτεχνήσει τον πίνακα Η Ταφή του κόμη Orgaz για την ενοριακή εκκλησία του Santo Tome.

1596: Στις 17 και 21 Δεκεμβρίου υπογράφει συμβόλαια με το Βασιλικό Συμβούλιο της Καστίλης για έξι πίνακες -ανάμεσα στους οποίους η Ανάσταση (Μαδρίτη, Museo del Prado)- για τον ναό του colegio de Dona Maria de Aragon στη Μαδρίτη.

1607: Στις 11 Δεκεμβρίου ο Δομήνικος κλήθηκε να διακοσμήσει το παρεκκλήσιο Ovalle στην εκκλησία του San Vicente Martir στο Τολέδο με τέσσερις πίνακες συμπεριλαμβανομένης και της Επίσκεψης.

1614: Στις 7 Απριλίου ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος φεύγει από τη ζωή.