Το ξωκκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου Αρχανών

Οι Ασώματοι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ τιμώνται στις 8 Νοεμβρίου.

Η ιστορία του Ναού των Ασωμάτων Αρχαγγέλων των Επ Άρχανών.

Μικρός ναός –μονόκλιτη βασιλική- που βρίσκεται σε απόσταση 3,5 χλμ.νότια των Αρχανών στη γραφική τοποθεσία των «Ασωμάτων»

Υπήρξε ενοριακός ναός του χωρίου «Ασώματος» το οποίο,κατά πάσα πιθανότητα εκκενώθηκε από το Μοροζίνι το 1626 για να πάρει τα νερά των πηγών του και να τα μεταφέρει,μέσω του ομώνυμου υδραγωγείου του, στην πόλη του Ηρακλείου ή να καταστράφηκε στον Τουρκοενετικό πόλεμο του 1669 και τούτο γιατί 1583, το εν λόγω χωριό, φέρεται να κατοικείται από 26 κατοίκους .Προηγουμένως και συγκεκριμένα το 1320 φέρεται ως φέουδο της οικογενείας Μουδάτσου ,όπως μαρτυρεί κατάθεση του ιερέα Βασίλη,το έτος αυτό,που τοποθετήθηκε εφημέριος του χωριού από τον Mudakio.

Ο ΄Ιδιος,ο Μουδάτσος καταθέτει ότι όταν μίσθωσε το χωριό,πριν 17 χρόνια,(δηλ.το 1303) βρήκε παλαιά ερειπωμένη εκκλησία,ανάμεσα στα αμπέλια του χωριού προς τιμή των Ασωμάτων και γι΄αυτό έκτισε,σε άλλο σημείο,άλλη εκκλησία πάλι προς τιμή των Ασωμάτων,χωρίς να πάρει κάποια άδεια από τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο και χωρίς να καταβάλλει εισφορά.(Βλ. «Κατάστιχο εκκλησιών και μοναστηριών του κοινού 1248-1548»).Το που βρισκόταν η αρχική εκκλησία δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί.Ακόμη διαβάζουμε, στο ίδιο κατάστιχο,ότι το χωριό ονομαζόταν και «ΜΙΧΑΝΙΛΣΚΙ»,ασφαλώς από το όνομα του προστάτου του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.

Τοιχογραφήθηκε το 1315 μ.Χ.με δαπάνες του Μιχαήλ Πατσιδιώτου και της γυναίκας του σύμφωνα με τη συνοδευτική επιγραφή στις μορφές των κτητόρων στον δυτικό τοίχο,οι οποίοι φέρονται γονατιστοί να προσφέρουν ομοίωμα του ναού στον αρχάγγελο Μιχαήλ.γράφοντας; «Ο Αρχιστράτηγος του Θεού δέχεται τον Ναόν,από χειρός Μιχαήλ Πατσιδιώτου». Ο κτήτορας είναι ασκεπής,γενειοφόρος,με πράσινο ράσο με μια ζώνη άσπρη στη μέση.Απέναντι του μόλις φαίνεται η σύζυγός του,κάτω από ασβέστες.Το επίθετο Πατσιδιώτης φανερώνει την καταγωγή του κτήτορα,ότι ήταν από το γειτονικό χωριό Πατσίδες.Αλλ΄όμως το επίθετο αυτό φέρεται σε συμβόλαια Αρχανιωτών επί Ενετοκρατίας να κατέχει κάποιος άρχοντας στο Αμπραμοχώρι (Συνοικία των Αρχανών) που είχε στην κατοχή του πολλά κτήματα.

Ο κυρίως ναός φέρει ένα ιδιαίτερο εικονογραφικό πρόγραμμα το οποίο περιλαμβάνει μόνο τρεις σκηνές του χριστολογικού κύκλου.(Ανάσταση,Σταύρωση και Επιτάφιο Θρήνο) και έξι παραστάσεις με θαύματα του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.Συγκεκριμένα,στην κόγχη του ιερού είναι η μορφή του Παντοκράτορα που κρατά ανοικτό το ευαγγέλιο στο αριστερό του χέρι,ενώ με το δεξί ευλογεί.Τη θέση αυτή του Παντοκράτορα κατέχει συνήθως στις άλλες εκκλησίες η Πλατυτέρα και κάτω από την ασπίδα επιγραφή που γράφει: «Ναός του πυριμόρφου Ταξιάρχου των άνω δυνάμεων Αστράρχου Μιχαήλ.Συνδρομής ινδικτώνος έτει ΣΞΚΔ» (1315-1316).

Ανάμεσα στις σκηνές του κύκλου των θαυμάτων βλέπουμε τη σπάνια απεικόνιση της καταστροφής των Σοδόμων,τον Αβραάμ και τη Σάρα,τη γυναίκα του Λώτ λευκή σαν στήλη άλατος,τη καταστροφή της Ιεριχούς,την Πάλη του Ιακώβ με τον ΄Αγγελο και την απελευθέρωση του Πέτρου.Ο Ευαγγελικός κύκλος αρχίζει με τον Ευαγγελισμό στα πλάγια της αψίδας.Το κέντρο του μετώπου της κατέχει το ΄Αγιο Μανδήλιο.Βλέπουμε ακόμη παράσταση του Αγ.Τρύφωνα προστάτου των αμπελουργών,ένδειξη ότι η αμπελοκαλλιέργεια ήκμαζε και τότε στην περιοχή και πολλές άλλες.

΄Ολο το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού αξιολογήθηκε και επεξηγήθηκε το 1960 από τον καθηγητή του Ε.Μ.Π,΄Αγγελο Προκοπίου με επιτόπια εξέταση ενός ολόκληρου καλοκαιριού.Τη μελέτη του αυτή δημοσίευσε στην αθηναική εφημερίδα «Καθημερινή» στις 31 Δεκεμβρίου 1961,με τον τίτλο: «΄Ένα ονειρικό εκκλησάκι της Κρήτης».Ο ίδιος δηλώνει στο τέλος ότι «τα παραπάνω αποτελούν μερικές από τις εικονογραφικές,ψυχολογικές και μορφολογικές αξίες της μικρής εκκλησίας του Ασωμάτου που σώζεται στις ΄Ανω Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης.(Σχετικά βλ.:Ν.Γ.Χ ΚΑΙ Μ.Δ.ΜΠ. «ΟΙ ΑΡΧΑΝΕΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ»-έκδοση Μορφωτικού Συλλόγου Αρχανών- 1970 και επανέκδοση από το Δήμο 1997).

ΑΣΏΜΑΤΟΙ ΠΟΊΗΜΑ 

Πανώρια σκέπη ρίχνουνε στην εκκλησιά οι δρυγιάδες

Δίπλα κρυστάλλινα νερά στήν στέρνα κελαρύζουν

Και σ ‘ ένα ξωτικό χορό, με κελαιδίσματα πουλιών,

πιάνουνε οι νεράιδες.

Περιβόλια καταπράσινα, μυρτιές μοσχομυρίζουν,

Καλάμια δίπλα στα νερά, σε κάθε χάδι του Βορριά,

Τη πλάση νανουρίζουν.

Ο ήλιος γέρνει στο βουνό και δειλινό σημώνει,

Θεία γαλήνη απλώνεται, κάλλη παραμυθένια, και κατεβαίνει, γύρω ανάλαφρα – με δροσιά – ποιητική βραδυά παραδεισένια.

Ευάγγελος Λυδάκης, ιατρός

Αλεξάνδρεια 1938

(Το ποίημα δημοσιεύεται με την ευκαιρία του εορτασμού του Ι.Ν.

Μιχαήλ Αρχαγγέλου στη θέση « Ασώματοι» των Αρχανών και δείχνει Τη μορφή που είχε τότε αυτό το μαγευτικό τοπίο).

Ερεύνα, καταγραφή, κείμενο: Νίκος Γ.Χριστινίδης. Αντλήθηκε από το προφίλ στο facebook του Αείμνηστου δασκάλου των Αρχανών. 

Σας παραθέτουμε 4 φωτογραφίες από το εσωτερικό του ναού, οι οποίες τραβήχτηκαν το 2003 και μεταφέρουν απλά μια ενδεικτική εικόνα του εσωτερικού του ναού.