Τι είναι ο Οψυγιάς;

Οψυγιάς στην Κρήτη: Παραδοσιακή Μέθοδος Αποξήρανσης Σταφυλιών για την Παραγωγή Σταφίδας

Ο οψυγιάς είναι μια κατασκευή, ή ειδικά διαμορφωμένος χώρος, συνήθως μέσα ή δίπλα στο αμπέλι, που χρησιμοποιείται για την αποξήρανση σταφυλιών με φυσικό τρόπο. Εκεί απλώνονται τα σταφύλια και μέσα σε 20 έως 25 ημέρες μετατρέπονται σε σταφίδα.  

Υπήρχαν δύο τύποι οψυγιάδων: ο χαμωτός οψυγιάς και ο κρεμαστός οψυγιάς. 

Ο κρεμαστός αποτελεί εξέλιξη του χαμωτού, προσφέροντας μεγαλύτερη ασφάλεια και λειτουργικότητα. Ωστόσο, και οι δύο τύποι χρησιμοποιούνταν συχνά συνδυαστικά, ανάλογα με τις ανάγκες του παραγωγού.

Ο Χαμωτός Οψυγιάς

Ο χαμωτός οψυγιάς ήταν μια έκταση 100 έως 200 τ.μ., διαμορφωμένη μέσα στο αμπέλι ή σε γειτονικό ακαλλιέργητο χωράφι, ακόμη και σε λιόφυτο ανάμεσα σε ελιές. Βρισκόταν πάντα σε επικλινές έδαφος για να διευκολύνεται η απομάκρυνση του νερού, ενώ δημιουργούνταν από τον γεωργό αυλάκια απορροής για προστασία από νεροποντές. Ενώ πάντα στον χαμωτό οψυγιά έπρεπε να υπάρχει άπλετη ηλιοφάνεια χωρίς σκιά από δέντρα.

Ο γεωργός καθάριζε σχολαστικά το έδαφος με σκαπέτι, απομακρύνοντας κάθε ίχνος χόρτου. Η διαδικασία ήταν κοπιώδης, καθώς το καλοκαίρι που είχε προηγηθεί, είχε ξεράνει τη γη.

Πώς λειτουργούσε:

• Στο καθαρό χώμα απλωνόταν νάιλον πανί διαστάσεων περίπου 1,5μ x 10μ.
• Τα σταφύλια τοποθετούνταν πάνω στο πανί, κολλητά το ένα με το άλλο.
• Μετά από λίγες ημέρες, γυρίζονταν για ομοιόμορφη αποξήρανση.
• Μεταξύ των πανιών άφηναν διάκενα 30 εκ. για το βάδισμα των εργατών.

Ο Κρεμαστός Οψυγιάς

Ο κρεμαστός οψυγιάς σχεδιάστηκε για μεγαλύτερη λειτουργικότητα και καλύτερη προστασία των σταφυλιών. Αποτελούνταν από μεταλλικούς σκελετούς με σειρές από σύρματα, οργανωμένες σε επίπεδα (6 έως 8 «ορόφους») και διαδρόμους 1,10μ. ανάμεσά τους.

Κύρια χαρακτηριστικά:

• Τα σταφύλια απλώνονται και κρεμιούνται στα σύρματα, χωρίς επαφή με το έδαφος.
• Δεν απαιτείται γύρισμα, μόνο αραιώνονται ελαφρώς μερικές ημέρες μετά.
• Μπορεί να κατασκευαστεί με τσιμεντένια βάση για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και χαμηλότερη συντήρηση.
• Είναι εφικτή η κάλυψη με νάιλον ή πανί για προστασία από ξαφνική βροχή.

Πλεονεκτήματα:

• Μικρότερη κάλυψη χώρου.
• Ασφάλεια από ζωύφια του εδάφους.
• Δυνατότητα πλήρους κάλυψης σε κακοκαιρία.
• Μείωση εργατοωρών λόγω της μη ανάγκης αναποδογυρίσματος.

Σε κάποιες περιοχές του Ηρακλείου, ο κρεμαστός οψυγιάς είναι γνωστός και ως τελάρο, λόγω της μορφής του.

Ο Οψυγιάς στην Κρητική ύπαιθρο

Η παραγωγή σταφίδας στην Κρήτη, και ιδιαίτερα στον Νομό Ηρακλείου, υπήρξε ακμάζουσα για περισσότερα από 80 χρόνια τον 20ό αιώνα. Σχεδόν κάθε αμπέλι διέθετε και έναν οψυγιά, αποτελώντας βασικό εργαλείο για την παραγωγή της σταφίδας.

Κατά τη διάρκεια του τρύγου, οι οψυγιάδες μετατρέπονταν σε χώρους συνεργασίας, κοινωνικής συνεύρεσης και χαράς. Εκεί, κυρίως οι γυναίκες αναλάμβαναν να απλώνουν τα σταφύλια, να μαγειρεύουν, να φροντίζουν τα παιδιά και να περνούν στιγμές ξεκούρασης και κουβέντας.

Συμπέρασμα

Ο οψυγιάς δεν είναι απλώς ένας χώρος, αλλά ένα εργαλείο για τη φυσική αποξήρανση των σταφυλιών, που συνδέεται βαθιά με την παραγωγή σταφίδας στην Κρήτη.