Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου 9-11-1866

Μετά τη νίκη του στον Αποκόρωνα, ο Μουσταφάς άφησε στις Βρύσες τον Μεχμέτ πασά και ο ίδιος, με δύναμη 15.000 ανδρών και με ισχυρό πυροβολικό, εισέβαλε στο Ρέθυμνο. Έδρα της επαναστατικής Επιτροπής Ρεθύμνου είχε οριστεί η μονή Αρκαδίου, όπου ο Πάνος Κορωναίος είχε εγκαταστήσει φρού­ραρχο τον ανθυπολοχαγό Ιω. Δημακόπουλο, συνεπικουρούμενο από τον γενναίο ηγούμενο Γαρβιήλ Μαρινάκη. Στις 8 Νοεμβρίου 1866 οι δυνάμεις του Μουσταφά κύκλωσαν το μοναστήρι, ενώ ο Ρεσίτ πασάς του Ηρακλείου είχε εισβάλει στο Μυλοπόταμο, για να απασχολήσει τους Μυλοποταμίτες οπλαρχηγούς. Στο Αρκάδι είχαν καταφύγει 600 περίπου γυναικόπαιδα και 300 οπλοφόροι, Η επίθεση άρχισε, αφού ο Γαβριήλ και ο Δημακόπουλος απέρριψαν τις προτάσεις για παράδοση. Παρά τις δυνάμεις τους οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να πατήσουν το μοναστήρι την ίδια ημέρα. Μόνο με τη μεταφορά ενός γιγαντιαίου πυροβόλου (της μπουμπάρδας κουτσαχείλας) οι Τούρκοι κατέρριψαν τη δυτική πύλη της μονής, από όπου εισόρμησαν εξαγριωμένοι την αυγή της 9ης Νοεμβρίου. Ο ηγούμενος είχε σκοτωθεί πολεμώντας στις επάλξεις, ενώ την κρίσιμη εκείνη ώρα ο Κωστής Γιαμπουδάκης (ή, σύμφωνα με δημοτικό τρα­γούδι, ο Ανωγειανός δάσκαλος Εμμ. Σκουλάς) ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη και η μονή σωριάστηκε σε φλεγόμενα ερείπια. Οι περισσότεροι Έλληνες σκοτώθηκαν και μαζί τους εκατοντάδες Τούρκοι. 3-4 μόνο κατόρθωσαν να γλυτώσουν, ενώ περίπου 100 πιάστηκαν αιχμάλωτοι, ανάμεσα στους οποίους και ο Δημακόπουλος. Δραματικές λεπτομέρειες από τη φρίκη του κρητικού αυτού δράματος διέσωσε ο Αμερικανός πρόξενος στα Χανιά Stillman και συγκέντρωσε από πολλές πηγές ο Τιμόθεος Βενέρης, στο μνημειώδες έργο του «Το Αρκάδι διά των αιώνων» (Αθήνα 1938).

Η ηρωική θυσία της ονομαστής μονής δημιούργησε συγ­κλονιστικές εντυπώσεις σ ολόκληρο τον κόσμο, καθώς ξαναθύμισε το Μεσολόγγι και το Κούγκι. Φιλελεύθεροι άνθρωποι και φιλέλληνες κινήθηκαν υπέρ των Κρητών, με τη συγκρότηση επιτροπών, τη διενέργεια εράνων και με συγκινητικά δημοσιεύ­ματα. Αξίζει να μνημονεύσουμε τη δράση της «Αγγλοελληνικής Επιτροπής» στην Αθήνα, της οποίας ψυχή ήταν ο γηραιός στρατηγός R. Church. Η επιτροπή αυτή περιέθαλψε 4.600 Κρητι­κούς πρόσφυγες στην Αθήνα. Ανάλογη υπήρξε η φιλοκρητική δράση του Αμερικανού φιλέλληνα Σαμουήλ Χάου (Samuel Gridley). Εθελοντές Σέρβοι, Ιταλοί και Ούγγροι ζήτησαν να έλθουν στην Κρήτη, καθώς και δημοσιογράφοι, όπως ο Η. Skinner, ό Εdm. Desmaze, ο J. Ballot κ.ά. Ιδιαίτερη σημασία για την απήχησή τους στην παγκόσμια κοινή γνώμη είχαν οι επιστολές του V. Hugo, που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Κλειώ» της Τεργέστης. Ιδού χαρακτηριστικό απόσπασμα : «Η ηρωική μονή, η δίκην φρουρίου αγωνισαμένη, αποθνήσκει ως ηφαίστειον· Τα Ψαρά δεν είναι επικώτερα, το Μεσολόγγι δεν ίσταται υψηλότερον».

Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο του Θεοχάρη Δετοράκη: Ιστορία της Κρήτης.