Η αρχαία πόλη Γόρτυνα

Η Γόρτυνα βρίσκεται στην πεδιάδα της Μεσσαράς του νομού Ηρακλείου, και είναι ίσως το πιο εύφορο μέρος της Κρήτης. Όταν πήγαινα στη Μεσσαρά με προορισμό κάποια περιοχή της, έβλεπα τον ερειπωμένο ναό του Απόστολου Τίτου. Είχα ακούσει και διαβάσει μερικά ιστορικά στοιχεία για την αρχαία Γόρτυνα, αλλά ποτέ δεν είχα πάει να περιηγηθώ στον αρχαιολογικό χώρο. Οι εντυπώσεις και τα συναισθήματα που έχει κανείς αγγίζοντας και περπατώντας ανάμεσα από τις αρχαίες κολώνες είναι έντονα, μια γοητεία σε συνεπάρει μαζί με μια σιωπηρή θλίψη, βλέποντας τα απομεινάρια ενός μεγάλου αλλά όχι γνωστού πολιτισμού στο ευρύ κοινό. Η ίδρυση της πόλης χάνεται στο βάθος των αιώνων, ενώ διάφορες παραδόσεις μιλούν για τον ιδρυτή της. Μία από αυτές λέει ότι ιδρυτής της πόλης ήταν ο Μίνωας, γιος του Δία και της Ευρώπης. Ο μύθος λέει ότι ο Δίας έφερε την Ευρώπη από την Φοινίκη και ζευγάρωσε μαζί της κάτω από τον αειθαλή πλάτανο της Γόρτυνας, όπου από αυτήν την ένωση γεννήθηκαν ο Ραδάμανθης και ο Μίνωας. Επισημαίνεται ότι, ο σημερινός αειθαλείς πλάτανος προέρχεται από τον αρχαίο, ο οποίος κάηκε στο παρελθόν. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, στα εύφορα λιβάδια της Γόρτυνας ζευγάρωσε η θεά της γεωργίας Δήμητρα με τον μυθικό Ιασίωνα, και γέννησε τον πλούτο, ο οποίος ίδρυσε την πόλη, ενώ μια μεταγενέστερη παράδοση αναφέρει ως ιδρυτή της πόλης, έναν Γόρτυνα από την Τεγέα της αρκαδικής Γορτυνίας. Τέλος, ακόμα μια παράδοση αναφέρει ως ιδρυτή της πόλης τον Ραδάμανθη, γιο του Γόρτυς. Εκεί στους εύφορους αγρούς της Γόρτυνας ζευγάρωσε η Πασιφάη, γυναίκα του Μίνωα, με τον πανέμορφο ταύρο που είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας στον Μίνωα για να του τον θυσιάσει. Εκείνος όμως λυπήθηκε αυτόν τον ταύρο, και θυσίασε στην θέση του κάποιον άλλο. Τότε ο Ποσειδώνας κυριευμένος από θυμό έστειλε στην Πασιφάη ακατανίκητη έλξη για τον λευκό πανέμορφο ταύρο, όπου από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Μυθικός Μινώταυρος, τον οποίο φυλάκισαν στον λαβύρινθο, ένα σπήλαιο αρχαίο λατομείο της περιοχής, γνωστό ως ο λαβύρινθος της Γόρτυνας. Η πόλη είχε ακρόπολη με τείχη και ογκώδη κτίρια, που τμήματά τους σώζονται ακόμα και σήμερα, κάποια από αυτά στον λόφο του Αϊ Γιάννη. Την πόλη διέσχιζε ο Ληθαίος ποταμός που σήμερα έχει λίγο νερό και μόνο τον χειμώνα. Εδώ στην Γόρτυνα κήρυξε ο Απόστολος Παύλος και όρισε ως πρώτο επίσκοπο Κρήτης το μαθητή του Τίτο, ο οποίος μαρτύρησε λίγο αργότερα κι έτσι έχτισαν προς τιμήν του πεντάκλιτο ναό. Ο περιηγητής του 15ου αιώνα Μπουοντελμόντι αναφέρει ότι ο Τίτος κατάγονταν από την γενιά του μυθικού βασιλιά Μίνωα. Στην Γόρτυνα μαρτύρησαν το 250 μΧ κατά τον διωγμό του αυτοκράτορα Δεκίου οι Άγιοι δέκα. Στη θέση όπου μαρτύρησαν χτίστηκε ναός, ενώ πήρε το όνομα τους ένα κοντινό χωριό. Το 500 πΧ ήταν κιόλας μια από της πέντε μεγαλύτερες πόλης της Κρήτης μαζί με την Κνωσσό, την Λύττο, την Ελεύθενα, και την Κυδωνία. Το 69 π.Χ., μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους, η Γόρτυνα έγινε η πρωτεύουσα της Κρήτης και έμεινε ως την κατάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες Σαρακηνούς κουρσάρους το 824 μΧ. Στην αρχαία Γόρτυνα πολιούχος θεά ήταν η Αθηνά, ενώ ταυτόχρονα λατρεύονταν και πολλοί άλλοι θεοί με πολλούς ναούς αφιερωμένους σε αυτούς. Το 150 πΧ, η Γόρτυνα είχε επεκταθεί κυριεύοντας και υποτάσσοντας κοντινές της πόλεις, καταφέρνοντας να γίνει πραγματικά μια υπερδύναμη γεωγραφικά, αφού η περίμετρος της έφθανε τα 10 χιλιόμετρα και κατείχε όλο τον νότιο νομό Ηρακλείου και μεγάλο τμήμα του νότιου μέρους του νομού Ρεθύμνου. Όμως, και πληθυσμιακά ο αριθμός τον πολιτών της υπολογίζεται στους 35 με 40 χιλιάδες. Επιφανής Γορτύνιος ήταν ο νομοθέτης, καθαρτής και ποιητής, Θαλήτας, που έδρασε στη Σπάρτη τον 7ο αιώνα. Τον 2ο αιώνα, γνωστός Γορτύνιος υμνογράφος ήταν επίσης και ο Πύρρος. Η Γόρτυνα είναι η μοναδική πόλη των Ρωμαϊκών χρόνων στην σημερινή Ελλάδα, στην οποία κατασκευάστηκε μεγάλος ιππόδρομος στο νοτιότερο όριο της πόλης. Επιπλέον, η Γόρτυνα είναι ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος της Κρήτης και εφόσον κάποτε ολοκληρωθούν οι ανασκαφές θα είναι και ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα. Η Γόρτυνα φημίζονταν για τον τεράστιο αριθμό αγαλμάτων που είχε, ενώ στην μεγάλη της ακμή είχε τρεις αγορές. Μεγάλη ακμή και οργασμό έργων γνώρισε η πόλη με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους, με τους οποίους συνθηκολόγησε και την ανακήρυξαν πρωτεύουσα της Κρήτης. Γνωστότερο εύρημα της είναι ο νομοθετικός κώδικας που βρέθηκε και χρονολογείται στο 500 πΧ, σύμφωνα με τον οποίο ρυθμίζονται όλα τα ζητήματα της κοινωνίας και θεωρείται η αρχαιότερη νομοθεσία της Ευρώπης. Η Γόρτυνα ανασκάπτεται εκατό και πλέον χρόνια, από την Ιταλική αρχαιολογική σχολή. Σίγουρα με τους ρυθμούς που γίνετε αυτή η ανασκαφή, θα διαρκέσει ακόμα μερικές εκατοντάδες. Στο ανασκαμμένο μέρος όλα μοιάζουν να έχουν σταματήσει λίγο μετά από έναν μεγάλο σεισμό του 7ου μΧ αιώνα, ενώ στον κάμπο της Μεσσαράς, ανάμεσα σε παμπάλαιες ελιές ξεφυτρώνουν αρχαίες κολόνες που μαρτυρούν την πλούσια ιστορία, αλλά και τον θαυμαστό υπόγειο κόσμο που περιμένει την ανάδειξη του ως μέγιστη εθνική κληρονομιά.

Συγγραφέας – Αφηγητής: Μαρκοδημητράκης Μενέλαος Συντακτική – Ορθογραφική Επιμέλεια: Καλαθάκη Σταυρούλα