Το ιστορικό του εξηλεκτρισμού των Αρχανών (1925-1960)

ΝΙΚΟΣ Γ. ΧΡΙΣΤΙΝΙΔΗΣ

Δάσκαλος – Συγγραφέας

Το ιστορικό του εξηλεκτρισμού της κωμόπολης Αρχανών
(1925-1960)

Ανακοίνωση στο Συνέδριο
Αρχάνες – 20ος αιώνας
στις Αρχάνες, 12-5-2001

Αντί προλόγου

0 δημοτικός φωτισμός των δρόμων και των πλατειών της κωμόπολης των Αρχανών είχε απασχολήσει τις δημοτικές της αρχές από τον πρώτο χρόνο του 20^ού αιώνα. Αυτό επετεύχθηκε, αρχικά, με την τοποθέτηση των λεγάμενων «φανάρων» στα κομβικά σημεία της κωμόπολης. Αυτές ήταν τεράστια φανάρια κρεμασμένα, στα πιο επίκαιρα σημεία των δρόμων, από ένα μακρύ σίδερο. Μέσα τους τοποθετούσαν μια μεγάλη λάμπα πετρελαίου, που άναβε με τον ερχομό της νύχτας κι έτσι πετύχαιναν το νυχτερινό φωτισμό των κοινόχρηστων χώρων.

Τη συντήρηση και την αφή των φανάρων αυτών την ανέθετε ο Δήμος, ύστερα από μειοδοτικό διαγωνισμό, σε κάποιο δημότη του. Ήταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, μία «μίσθωση έργου» με διαγωνισμό. Για την επιβεβαίωση όλων αυτών, παραθέτουμε μια απόφαση του Δημάρχου Αρχανών, του 1905, για να αντιληφθούμε καλύτερα περί τίνος ακριβώς πρόκειται:¹

Αρ.πρωτ. 291

Αρ.Διεκπ.159

Διακήρυξις Μειοδοσίας

Ο Δήμαρχος Αρχανών διακηρύττει ότι:

Εκτίθεται εις μειοδοτικήν δημοπρασίαν η συντήρησις και άναψις 55 φανών υπαρχόντων εν τη κωμοπόλη Αρχανών, υπό τους εξής όρους:

1ον) Οι φανοί θα ανάπτονται ημίσειαν ώραν μετά την δύσιν του ήλιου και θα σβύνονται ημίσειαν ώραν προ της ανατολής αυτού.

2ον) Οι φανοί δεν θα ανάπτωνται κατά την πρώτην και δεύτερον νύκταν της πανσελήνου των μηνών Μαΐου, Ιουνίου, Ιουλίου και Αυγούστου.

3ον) Ο ενοικιαστής οφείλει να διατηρή καθαρούς τους φανούς, ν’ ανάπτη αυτούς καλώς και να παραδώση τούτους εις οίαν κατάστασιν θέλει παραλάβει αυτούς.

4ον) Εν η περιπτώσει ο ενοικιαστής παραβή τινά των ανωτέρω όρων, θα υποβάλληται εις αποζημίωσιν μίας δραχμής δι’ έκαστον φανόν, κρατουμένης αμέσως εκ του μισθώματος.

5ον) Πάσα φθορά ή ζημία των φανών, προκύψασα εξ αμελείας του ενοικιαστού, θα επιβαρύνη αυτόν, η δε εξ ανωτέρας δυνάμεως, τον Δήμον.

6ον) Η εκμίσθωσις θα καταβάλληται εις τον ενοικιαστήν εκ του ταμείου του Δήμου εις δώδεκα ίσας μηνιαίας δόσεις, ων εκάστη καταβληθήσεται την τελευταίαν εκάστου μηνός.

7ον) Πας μειοδότης, ίνα γίνει δεκτός, οφείλει να προσαγάγει αξιόχρεων εγγυητήν όστις θα συνυπογράψει το πρακτικόν της μειοδοσίας και το συναφθησόμενον συμβόλαιον και όστις θα ευθύνηται δι ’ απάσας τας υποχρεώσεις του ενοικιαστού άνευ δικαιώματος διαιρέσεως ή διζύσεως. Εν η περιπτώσει ο τελευταίος μειοδότης αρνηθή να υπογράψη το ενοικιαστήριον συμβόλαιον, ο τε μισθωτής και εγγυητής –

Υποσημείωση σελίδας ¹Βλ. Επίσημον Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας, τεύχος τρίτο, αρ. 40, Χανιά, 8 Ιουλίου 1905. Η δημοπρασία αυτή επαναλαμβανόταν πανομοιότυπα κάθε χρόνο. Ως φανοκόροι (φανάπτες ή φανανάπτες), στην περίοδο 1900-1926, αναφέρονται οι Ζαχαρίας Τιτάκης και Ευάγγελος Γαρεφαλάκης.

εισίν απέναντι του Δήμου υπόχρεοι δι’ άπάσαν ζημίαν προκύψασαν εκ νέας μισθώσεως.

8ον) Η ενοικίασις ισχύει επί εν έτος αρχομένη από της 1ης Σεπτεμβρίου 1905 και λήγουσα την 31ην Αυγούστου 1906.

9ον) Η ολική δαπάνη προς συντήρησιν και άναψιν των φανών προϋπελεγίσθη υπό του Δημάρχου εις χιλίας δραχμάς, η δε έκπτωσις γενήσεται εις ακεραίας μονάδας και εις χρυσός δραχμάς.

10ον) Η μειοδοσία γενήσεται την 1η Αυγούστου 1905 ημέραν Κυριακήν και ώραν 10-12 π.μ, ενώπιον επιτροπής αποτελούμενης εκ του Δημάρχου Αρχανών, του Ειρηνοδίκου Αρχανών ή του νομίμου αναπληρωτού αυτού και του Γραμματέως του Δήμου, εντω καταστήματι του Δημαρχείου.

11ον) Η μειοδοσία επαναλαμβάνεται εάν τις εντός τριών ημερών από της χρονολογίας της πρώτης κατακυρώσεως προσφέρη 3% ολιγώτερον του τελευταίου ανακηρυχθέντος μειοδότου.

12ον) Τα κηρύκεια και τα συμβολαιογραφικά δικαιώματα επιβαρύνουσι τον ενοικιαστήν.

13ον) Τα πρακτικά της ενοικιάσεως υπόκεινται εις την έγκρισιν του Δημοτικού Συμβουλίου Αρχανών όπερ δικαιούται να εγκρίνη ή μη αυτά, χωρίς εκ τούτου ν’ αποκτά ο τελευταίος μειοδότης ουδέν δικαίωμα.

Εν Αρχάναις τη 22 Ιουλίου 1905

Ο Γραμματέας

Χαριλ. I. Μαρκοδημητράκης

Ο τρόπος αυτός του φωτισμού των δρόμων και των πλατειών της κωμόπολης των Αρχανών συνεχίστηκε μέχρι και τα μισά της δεκαετίας του 1920-1930, οπότε μπαίνει στη ζωή των κατοίκων της ο ηλεκτρισμός, συγχρόνως με τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης του Ηρακλείου² και του Ρεθύμνου,³ σε μια εποχή που για πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας αυτός αποτελούσε τότε «όνειρον θερινής νυκτός», δεδομένου μάλιστα πως κι αυτή η μεγαλούπολη της Αμερικής, η Νέα Υόρκη, είχε ηλεκτροφωτιστεί μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα.

 Υποσημείωση σελίδας- ²Το εργοστάσιο ηλεκτρισμού του Ηρακλείου κατασκευάστηκε από τη γαλλική κατασκευαστική εταιρεία MAC ALPINE στην τετραετία 1918-1922, για την εξυπηρέτηση αρχικά των λιμενικών έργων κι αργότερα χρησιμοποιήθηκε για τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης. Το 1938 το εξαγόρασε ο Δήμος από το Λιμενικό Ταμείο και μέχρι το 1951 εργάστηκε εντατικά, αφού το 1948 είχε ενισχυθεί με μια μηχανή που αγοράστηκε από την UNRA, με απόδοση 3330 K.W. Το 1950 ενισχύθηκε πάλι με μια άλλη μηχανή που αγοράστηκε από το ΟΔΙΣΥ, απόδοσης 550 K.W. Το 1955 εγκαταστάθηκε εκεί ατμοστρόβιλος απόδοσης 2400 K.W., προερχόμενος από τα εργοστάσια MAN της Γερμανίας, αξίας 11.000.000 δραχμών, ο οποίος πρωτολειτούργησε στο τέλος του 1957. Το υπόγειο και εναέριο δίκτυο του Ηρακλείου πρωτοκατασκευάστηκε το 1927 (προηγουμένως υπήρχαν διάφορα δίκτυα ιδιωτικών εταιρειών) και από τότε επεκτεινόταν ανάλογα με τις ανάγκες της πόλης. (Σχετ. βλ. δημοσιεύματα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ του Ηρακλείου, φ. 3349, με χρονολογία 09-01-1958. Η Δ.Ε.Η. εξαγόρασε τη Δημοτική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού του Ηρακλείου τον Αύγουστο του 1959, αντί των 50 εκατομμυρίων δραχμών (ΠΑΤΡΙΣ, 02- 08-1959). Για την ιστορία, αναφέρουμε ότι τη μελέτη εγκατάστασης του ηλεκτρικού δικτύου στο Ηράκλειο, έκαμε ο ηλεκτρολόγος Βερενίκης, της εταιρείας Πέτσα-Αργυρόπουλος Αθηνών. Η εταιρεία αυτή είχε πάρει μέρος στη μειοδοτική δημοπρασία ανάληψης του έργου, αλλά τελικά το έργο το πήραν οι ντόπιοι: Κατσουλίδης, Δερμιτζάκης, Γρυλλιωνάκης, Χατζηδάκης, από κοινού με την αγγλική εταιρεία κατασκευής λιμενικών έργων MAC ALPINE. Επίσης βλ. Χρυσούλα Τζομπανάκη, Το Ηράκλειο εντός των τειχών, έκδοση Τεχνικού Επιμελητήρίου-Τμήμα Ανατολικής Κρήτης, Ηράκλειο 2000, σ. 189. ³Στο Ρέθυμνο η ανέγερση του εκεί εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος άρχισε το 1923. (Σχετικά βλ. ΝΕΑΕΦΗΜΕΡΙΣ, φύλλο 2337, Ηράκλειο, 14-03-1923).

Ο ΕΞΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΝΩΝ (1925 – I960)⁵

Η αγορά οικοπέδου και η ανέγερση του εργοστασίου

Στο χρονικό διάστημα 1922-1940, ο εξηλεκτρισμός του ελλαδικού χώρου ήταν πολύ περιορισμένος. Συγκεκριμένα, στην περίοδο αυτή, την αποκαλούμενη και ως περίοδο Μεσοπολέμου, υπήρχαν μόνο 340 επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος σε όλη την ελληνική επικράτεια. Τότε, από τα 7.200.000 του ελληνικού πληθυσμού, μόνο το 1.500.000 έκανε χρήση του ηλεκτρισμού. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ελλάδα, προπολεμικά, ανερχόταν σε 298.000.000 ωριαία χιλιοβάτ το χρόνο. Από αυτά, το 65% καταναλώνονταν στην περιοχή Αθηνών -Πειραιά.

Ύστερα από τα παραπάνω, η εγκατάσταση και λειτουργία εργοστασίου παραγωγής θερμικής ηλεκτρικής ενέργειας και η διανομή της σε ολόκληρη την κωμόπολη των Αρχανών, στις αρχές της εικοσαετίας αυτής, θεωρείται ως ένα πολύ πρωτοποριακό γεγονός που αποδεικνύει τη σημασία που αποδιδόταν, από τότε, στην έντονα αναπτυσσόμενη κωμόπολη. Το σχέδιο προέβλεπε, ακόμη, την εγκατάσταση γραμμών μεταφοράς του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος στις οδούς, στις πλατείες και σε όλα τα σπίτια των Αρχανών.

Πρωτεργάτες της σύλληψης και πραγματοποίησης αυτού του μεγαλεπήβολου σχεδίου, υπήρξαν δύο επιχειρηματίες -κάτοικοι τότε του Ηρακλείου- ο Πάνος Ευσταθίου Κοκκέβης⁶ και ο Μιχαήλ Μεμένης οι οποίοι, συνεργαζόμενοι εμπορικά –

Υποσημείωση σελίδας-⁴Το Βερολίνο ηλεκτροφωτίστηκε το 1893 και η Ελβετία το 1900. Επίσης, ο Άγιος Νικόλαος Λασιθίου δημοπράτησε το έργο εξηλεκτρισμού του μόλις το1930. Βλ. εφημερίδα ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ, Ηράκλειο, 03-11- 1930. ⁵Θέτουμε το 1960 ως ορόσημο, γιατί τότε όλες οι ηλεκτροφωτιστικές επιχειρήσεις της Ελλάδας εξαγοράστηκαν από τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (Δ.Ε.Η.), η οποία εφεξής είχε τη μονοπωλιακή διάθεση της ηλεκτρικής ενέργειας σ’ ολόκληρη την επικράτεια. ⁶Ο Πάνος Ευσταθίου Κοκκέβης είχε γεννηθεί στην Κυπαρισσία της Μεσσηνίας. Ο πατέρας του χρημάτισε βουλευτής του Δεληγιάννη, αυτός όμως σπούδασε Γεωπονία στη Γαλλία και, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, διορίστηκε Επιθεωρητής Γεωργίας στο Ηράκλειο της Κρήτης, σε εποχή που μόλις είχε συντελεστεί η ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Από τη θέση του αυτή βοήθησε τους Κρητικούς αγρότες με την εισαγωγή νέων καλλιεργειών και νέων μεθόδων καλλιέργειας. Συνδέθηκε πολύ με το νησί και γι’ αυτό, όταν κάποια στιγμή μετατέθηκε στην Πρέβεζα, αυτός προτίμησε να παραιτηθεί και να ιδιωτεύσει στο Ηράκλειο. Τώρα πλέον τον βλέπουμε να ασχολείται με το εμπόριο και τη βιομηχανία. Εφευρετικός όπως ήταν, χρησιμοποίησε τον σπόρο του χαρουπιού για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και με αυτό κατόρθωσε να ηλεκτροφωτίσει, το 1920, το 1/3 σχεδόν του Ηρακλείου, από την Πλατεία Ελευθερίας-Λιμάνι-Μπεντενάκι-Καλοκαιρινού-Μείντάνι. Την εταιρεία αυτή την είχε ονομάσει «Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Π. Κοκκέβης». Το εργοστάσιό του ήταν ένα παλιό βενετσιάνικο κτίσμα κοντά στο σημερινό ηλεκτρικό εργοστάσιο του Ηρακλείου. Σε διαφήμισή του στις εφημερίδες του Ηρακλείου, το 1922, βλέπουμε να κάνει γνωστό ότι έχει περατώσει τις κεντρικές γραμμές ηλεκτροφωτισμού, με την τοποθέτηση καλωδίων, και καλούσε τους ιδιοκτήτες οικιών και καταστημάτων να προβούν σε εσωτερικές εγκαταστάσεις, προκειμένου να συνδεθούν. Ακόμη έγραφε ότι, αν σε ένα μήνα βρουν συμφερότερη τιμή ηλεκτρικού ρεύματος από το δικό του, μπορούν να ζητήσουν τη διακοπή της σύνδεσης. Από αυτό υποθέτουμε ότι, την εποχή εκείνη, θα υπήρχαν περισσότερες της μίας ιδιωτικές επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Ηράκλειο. Ο Π. Κοκκέβης είχε παντρευτεί στην Αθήνα την Τασία Πεζανού, κρητικής καταγωγής, και είχαν αποκτήσει τρία παιδιά: τον Σισσίνη (1916), αργότερα Διευθυντή Φυτοπαθολογίας Υπουργείου Γεωργίας, και τις κόρες Ολυμπιάδα και Ηλέκτρα. Δυστυχώς η γυναίκα του πέθανε, το 1920, σε μικρή ηλικία. Χαρακτηριστικό είναι δημοσίευμα εφημερίδας, που γράφει ότι στο μνημόσυνο των έξι μηνών της, ο Κοκκέβης παρέθεσε δωρεάν γεύμα σε

με τον Αρχανιώτη Ιωάννη Χή Γ. Λυδάκη, είχαν εγκαίρως διαβλέψει και αναγνωρίσει την αναπτυξιακή πρόοδο των Αρχανών, αλλά και την προοδευτικότητα των κατοίκων τους, και θέλησαν να την εκμεταλλευτούν, ως δαιμόνια εμπορικά πνεύματα που ήσαν.

Έτσι, μέσω του συνεργάτη του Ιωάννη Χή Γ. Λυδάκη, έρχονται σε επαφή με Αρχανιώτες οικοπεδούχους και, στις 26 Απριλίου του 1925, ενώπιον του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντωνίου Χριστινίδη και των μαρτύρων: Νικολάου Εμ. Μαλλιαράκη, δικηγόρου, και Δημητρίου Κων. Κονταξάκη, ξυλουργού, κατοίκων Αρχανών, αγοράζουν από τον Εμμανουήλ Χή Θεοδ. Καλαθάκη και των παιδιών του, Χρυσής, Άννας Ειρήνης, Νικολάου και Ιωάννη, οικόπεδο 600 τ.μ., κείμενο ΝΔ της πλατείας των Αρχανών, προκειμένου να ανεγείρουν σε αυτό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και άλλες συναφείς βιομηχανίες.⁷

Ο Εμμανουήλ Χή Θεοδ. Καλαθάκης και τα παιδιά του είχαν κληρονομήσει το οικόπεδο αυτό από τη σύζυγο και μητέρα τους Ελευθερία Εμμ. Καλαθάκη, το γένος –

Υποσημείωση σελίδας – 200 φτωχούς Ηρακλειώτες. Παράλληλα, ο Κοκκέβης ασχολήθηκε με την αντιπροσωπεία και πώληση επιβατηγών και φορτηγών αυτοκινήτων Ford και Isotta, καθώς και περιστροφικών βενζινοκίνητων αρότρων. Παρέδιδε, μάλιστα, δωρεάν μαθήματα οδήγησης. Επίσης, είχε την εκμετάλλευση των αστικών γραμμών του Ηρακλείου, με επιβατηγό των 4-7 θέσεων, στις γραμμές Κατσαμπά, Μασταμπά, Θέρισσο, Γιόφυρο, Εσταυρωμένο, Ξηροπόταμο, Μπεντεβή, Άγιο Ιωάννη και Κνωσό, με εισιτήριο από 6-25 δραχμές, ανάλογα με τη γραμμή. Τα δε φορτηγά του εκτελούσαν μεταφορές με κόμιστρο. Επίσης, είχε στην εκμετάλλευσή του την υπεραστική γραμμή Ηρακλείου-Κουνάβων-Πεζών-Χουδετσίου. Παράλληλα είχε ανοίξει το, επιγραφόμενο από τον ίδιο, «Γεωργικό Γραφείο Δρ Π. Κοκκέβη-Ηράκλειο», από το οποίο διακινούσε χημικά λιπάσματα «Σταχύς» για τα σιτηρά, «Βουρύς» για τα αμπέλια Αρχανών και Μαλεβυζίου, όπως διαφήμιζε, και «Φλώρα» για τα δέντρα. Το 1917 εξέδιδε την εφημερίδα «Δημοκράτης», με βενιζελικές αρχές. Δημιούργησε και λειτούργησε δύο κινηματογράφους στο Ηράκλειο, τον «Aglae» στην αίθουσα του Μουσικού Συλλόγου «Απόλλων», και τον «Alanibra» στην αίθουσα της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Τα γραφεία των επιχειρήσεών του στεγάζονταν σε ιδιόκτητα κτήρια, απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο της πόλης. Στην περιφέρεια του Κόκκινη Χάνι είχε αγοράσει μεγάλο αγρόκτημα και είχε ανεγείρει ωραία βίλα, όπου διοργάνωνε κοινωνικές εκδηλώσεις παντός είδους. Γενικά, υπήρξε ένας άνθρωπος δημιουργικός και ωφέλιμος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πει γι’ αυτόν: «Ανήρ τολμών και γιγνώσκων τα δέοντα.» Ο ίδιος δε συνήθιζε να επαναλαμβάνει τη ρήση του Βολταίρου: «Να κάνω κάτι το ωφέλιμο πάντοτε» Στους Αρχανιώτες φάνηκε χρήσιμος, όχι μόνο γιατί τους έφερε τον ηλεκτρισμό και τον κινηματογράφο, αλλά και γιατί τους δίδαξε την καλλιέργεια με το σιδερένιο άροτρο, τη συσκευασία των επιτραπέζιων σταφυλιών και, μάλιστα, σε ομαδικές συνάξεις στην πλατεία, από ειδικούς συσκευαστές που είχε φέρει από το Αλγέρι, αλλά και τη χρησιμοποίηση χημικών λιπασμάτων δικών του προσμίξεων. Στον περιβάλλοντα χώρο της έπαυλής του καλλιέργησε καπνά. Εγκατέστησε αλευρόμυλο, αγελαδοτροφείο, πτηνοτροφείο με ellenit. Το σπίτι του ήταν το πρώτο που είχε ζεστό και κρύο νερό και το πρώτο χειροκίνητο τηλέφωνο του Ηρακλείου. Επίσης, στον κήπο του σπιτιού του είχε ανορύξει πηγάδια και αντλούσε το νερό με σιδερένιους ανεμόμυλους. Εφήρμοσε πρώτος την τεχνητή βροχή και το πρώτο θερμοκήπιο με τζάμια στην Κρήτη. Διατηρούσε βιβλιοθήκη 3.000 τόμων βιβλίων. Δυστυχώς όμως, το σπίτι αυτό λεηλατήθηκε κατά την περίοδο 1939- 1945. Σήμερα λειτουργεί εκεί εστιατόριο με την ονομασία «Νίρου Χάνι». Επιστρατεύτηκε το 1921-22 αλλά, λόγω ηλικίας, δεν έφυγε από το Ηράκλειο. Στη συνέχεια, έφερε πρώτος το μπετόν αρμέ με τη συνεργασία του μηχανικού Μαυραγάκη (γιο του γνωστού φωτογράφου του Ηρακλείου). Επίσης έκανε το πρώτο παγοποιείον στην Κρήτη, χάρη στο χαρούπι. Το 1916 ήρθε για πρώτη φορά στις Αρχάνες, με σκοπό την κατάρτιση του Γεωργικού Συνδέσμου. Ο Δήμος τον δεξιώθηκε ξοδεύοντας για την περιποίησή του το ποσόν των 14,80 δραχμών, με υπόλογο τον Γεώργιο Κ. Γενειατάκη, όπως αναφέρεται στο κατάστιχο προϋπολογισμού του Δήμου Αρχανών, των ετών 1911-1926. Σχετικά με τα παραπάνω βλέπε: α)Σισσίνη Π. Κοκκέβη, Κρήτη – Κοκκέβης, Αθήνα 1982, όπου -μεταξύ άλλων- αναφέρεται ότι ο Πάνος Κοκκέβης πέθανε στην Αθήνα το 1952, και β) ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ του Ηρακλείου, με αριθμούς φύλλων 1556/11-08-1920, 1732/14-03-1921, 1889/16-09-1921, 1991/15-01-1922, 2150/22-07-1922 και 2455/01-18-1923.

⁷Βλ. συμβόλαιο του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Χριστινίδη με αρ. 8242/26-04-1925. Πωλητήριο 25.000 δρχ.

Ζαχαρία Κυριακάκη, που είχε αποβιώσει το 1920. Το οικόπεδο βρισκόταν στη θέση «Σώχωρα», περιφέρειας Αρχανών, μέρος ενός αγρού συνολικής εκτάσεως τριών (3) μουζουρίων,⁸ και συνόρευε με τα κτήματα Δημητρίου Λυριτσάκη, Εμμανουήλ Λυριτσάκη, Μιχαήλ Καλοχριστιανάκη, δρόμο και ποταμό.

Οι επιχειρηματίες θα έπαιρναν το ανατολικό μέρος του αγρού αυτού, με σύνορα, ανατολικά, τον ποταμό, βόρεια, με δρόμο πλάτους 3 μέτρων, τον οποίον υποχρεώνεται να ανοίξει ο πωλητής κι από τον οποίο θα έχει δικαίωμα να διέρχεται και ο ίδιος, από τα δυτικά του μεταβιβαζόμενου ακινήτου, στο υπόλοιπο κτήμα. Δυτικά το οικόπεδο συνόρευε με τα κτήματα των Δημητρίου και Εμμανουήλ Λυριτσάκη. Οι δε διαστάσεις του, ανατολικά και δυτικά, θα ήταν 20 μέτρα κάθε μία πλευρά, οι δε υπόλοιπες 30.

Το οικόπεδο αυτό παραδόθηκε ελεύθερο παντός οιουδήποτε βάρους και πάσας απαίτησης τρίτων, η δε αξία του υπολογίστηκε στις 25.000 δραχμές, τις οποίες ο πωλητής έλαβε εξολοκλήρου. Επιπλέον συμφώνησαν όπως ο αγοραστής υποχρεούται να κατασκευάσει γέφυρα για τη διάβαση του ποταμού, απέναντι ακριβώς από την ειδική οδό που θα διανοίξει ο πωλητής και από τη γέφυρα αυτή θα διέρχεται, για το υπόλοιπο κτήμα, τόσον ο αγοραστής όσον και ο πωλητής.

Μια από τις πρώτες ενέργειες των εν λόγω επιχειρηματιών ήταν να καταθέσουν, στις 12 Νοεμβρίου 1925, αναφορά στο Κοινοτικό Συμβούλιο Επάνω Αρχανών και να ζητούν την άδεια ηλεκτροφωτισμού της κωμόπολης, με την εγκατάσταση δικτύου διανομής στο εσωτερικό της. Τα τότε Κοινοτικά Συμβούλια⁹ δέχτηκαν, καταρχήν, να ηλεκτροφωτιστεί η κωμόπολη από το νέο εργοστάσιο, με εξήντα και πλέον λαμπτήρες, με την επιφύλαξη να επανέλθουν στο ίδιο θέμα, όπως συζητήσουν για την αξία των απαιτούμενων υλικών, τους τόπους τοποθέτησης των λαμπτήρων και για τις άλλες τεχνικές λεπτομέρειες, για τις οποίες εξουσιοδοτήθηκε ο Πρόεδρος της Κοινότητας να τις διαπραγματευθεί με τους επιχειρηματίες.

Βλέποντας όμως, αργότερα, οι επιχειρηματίες ότι το έργο που επιχειρούν να πραγματοποιήσουν απαιτεί μεγάλα κεφάλαια και, επιπλέον, ότι τα χρονικά περιθώρια αποπεράτωσής του πιέζουν, παίρνουν την απόφαση να συνεργαστούν με Αρχανιώτες, συστήνοντας συγχρόνως ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών», με έδρα τις Αρχάνες και με αρχικό κεφάλαιο 1.000.000 δραχμές, με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος για τον ηλεκτροφωτισμό της κωμόπολης των Αρχανών.¹ °

Η εταιρεία αυτή νομιμοποιήθηκε με συμβολαιογραφική πράξη του Νικολάου Αντ. Χριστινίδη, στις Αρχάνες, στις 13 Δεκεμβρίου 1926.¹¹ Εκεί, ενώπιον και των –

Υποσημείωση σελίδας – ⁸Το μουζούρι ήταν μονάδα μέτρησης εκτάσεων, ίσον περίπου με ένα (1) στρέμμα.

⁹Βλ. αποφάσεις Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών: α) 28/22-11-1925, με πρόεδρο τον Χαράλαμπο Ουσταμανωλάκη και μέλη τους Ευάγγελο Μ. Ψαλτάκη, Εμμανουήλ Καλυβιανάκη, Μιχαήλ Λυδάκη, Μιχαήλ Μπιμπάκη, Ηλία Γ. Καλπαδάκη, Νικόλαο X. Κανάκη, Ξενοφώντα Γ. Χοχλιδάκη και Χαρίλαο Μαρκοδημητράκη, και β) 25/15-11-1926, με πρόεδρο τον Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκη και συμβούλους τους Νικόλαο Μιχ. Καλυβιανάκη, Ιωάννη Βαρδάκη ή Κοντόχα, Νικόλαο Χαιρέτη, Νικόλαο Γ. Χοχλιδάκη, Χαράλαμπο Ορφανουδάκη, Μιχαήλ Δ. Λυδάκη, Νικόλαο Εμμ. Μαλλιαράκη και Ιωάννη Μιχ. Μαρκομιχελάκη.

¹⁰Η εταιρεία αυτή, όπως και οι υπόλοιπες στο είδος της στον ελλαδικό χώρο, είχε ως πρότυπο την αρχαιότερη, τη λεγάμενη «Ηλεκτρική Ελληνική Εταιρεία» που έδρευε στην Αθήνα και η οποία ασχολιόταν με την παραγωγή και εκμετάλλευση του ηλεκτρικού ρεύματος στην περιοχή Αθηνών- Πειραιά και περιχώρων, αρχικά, και αργότερα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως ήταν τα Ιωάννινα, η Χαλκίδα, η Καλαμάτα, η Τρίπολη, το Λουτράκι, η Ζάκυνθος κ.ά., καθώς και με την ηλεκτροκίνηση του σιδηροδρόμου Αθηνών-Πειραιά.

¹¹Βλ. συμβόλαιο με αρ. 9251/13-12-1926, του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Χριστινίδη, όπου αναλυτικά καταχωρείται το καταστατικό της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών.

μαρτύρων Στυλιανού Γεωργίου Κασσέλου, ειρηνοδίκη Αρχανών τότε, και Γεωργίου Εμμ. Αγογλωσσάκη, γεωργού, εμφανίστηκαν οι Πόνος Ευσταθίου Κοκκέβης, βιομήχανος και κάτοικος Ηρακλείου (ο Μιχαήλ Μεμένης έχει ήδη αποχωρήσει, εκποιώντας τα δικαιώματα του στον Κοκκέβη), Μιχαήλ Εμμ. Μπιμπάκης, καφεπώλης, Ιωάννης Χατζή Γεωργίου Λυδάκης, κτηματίας, παριστάμενος και ενεργώντας στην προκειμένη περίπτωση για τον εαυτό του και για τον γιο του Γεώργιο, έμπορο, κάτοικο Αρχανών, αλλά διαμένοντα στο Ηράκλειο, Ξενοφών Γεωργίου Χοχλιδάκης, κτηματίας, Νικόλαος Γεωργίου Μυκωνιάτης, βαρελοποιός, Δημήτριος Κων. Κονταξάκης, ξυλουργός, Γρηγόριος Νικολάου Επιτροπάκης, κτηματίας, Γεώργιος Βασιλείου Πολυχρονάκης, μάγειρας, Ιωάννης Μιχαήλ Βλαχάκης, γεωργοκτηματίας, Γεώργιος Ιωάννου Σεγρεδάκης, εμποροκτηματίας, κάτοικοι όλοι Επάνω Αρχανών, και ο Αλέξανδρος Αυγούστου Μπικώφ, ηλεκτρολόγος, πρόσφυγας από τη Ρωσία, διαμένοντας στις Επάνω Αρχάνες, και συμφώνησαν τη σύσταση Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας που θα διέπεται από το επόμενο καταστατικό: –

Επωνυμία – Έδρα – Σκοπός – Διάρκεια

Άρθρο 1: Επωνυμία της εταιρείας είναι «Ανώνυμη Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών», με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη.

Άρθρο 2: Η εταιρεία έχει σκοπό την ανάληψη και επιχείρηση του ηλεκτροφωτισμού της κωμόπολης των Αρχανών, καθώς και τη λειτουργία κινηματογράφου και κάθε άλλης συναφούς, προς τον ηλεκτροφωτισμό, επιχείρησης.

Άρθρο 3: Η διάρκεια της εταιρείας ορίζεται σε τριάντα έτη, από την ημέρα δημοσίευσης του εγκριτικού του καταστατικού της διατάγματος.

Άρθρο 4: Το εταιρικό κεφάλαιο ορίζεται σε 1.000.000 δραχμές, διαιρούμενο σε 2.000 μετοχές, των 500 δραχμών η κάθε μία. Στο εν λόγω ποσό του κεφαλαίου τούτου, συμπεριλαμβάνεται και η εισφορά σε είδος του συμβαλλομένου Πάνου Κοκκέβη, δηλαδή όλη η εγκατάσταση ηλεκτροφωτισμού που βρίσκεται στις Επάνω Αρχάνες, μαζί με την παρακείμενη υπό ανέγερση αίθουσα κινηματογράφου στη θέση «Σώχωρα ή Πλατεία», σε οικόπεδο εκτάσεως 600 τ.μ., που συνόρευε με οικόπεδο κληρονόμων Ελευθερίας Καλαθάκη, από δυτικά και από βορρά, και με ποταμό από ανατολικά’ όλες οι ηλεκτροφόρες γραμμές με τους στύλους που στηρίζονται και όλα τα μηχανήματα παραγωγής ρεύματος, τα οποία αποτελούνται από έναν κινητήρα συστήματος Dents, δύναμης 25 ίππων, που συνδέεται απευθείας με ηλεκτρική γεννήτρια Siemens-Shukert, παραγωγής έντεκα χιλιοβάττων, τάσεως 115 βολτ. Για την αποτίμηση της εν λόγω εισφοράς του Πάνου Κοκκέβη, θα εφαρμόζονταν οι διατάξεις του άρθρου 9 του νόμου 2190, «Περί ανωνύμων εταιρειών» και με βάσει αυτή την εκτίμηση, ο Πάνος Κοκκέβης θα έπαιρνε τις μετοχές που του αναλογούσαν και θα μεταβίβαζε το ως άνω οικόπεδο, με τις εντός αυτού οικοδομές, μηχανήματα και εγκαταστάσεις, ηλεκτροφόρες γραμμές, προσωπικό κλπ ελεύθερο κάθε βάρους, στην εταιρεία. Όσες μετοχές περίσσευαν, προκειμένου να συμπληρωθεί το εταιρικό κεφάλαιο, και κατόπιν της αφαίρεσης 2 μετοχών που υποχρεωνόταν να πάρει καθένας από τους προαναφερόμενους συμβαλλόμενους, θα εκθέτονταν σε δημόσια εγγραφή για κάλυψη, αμέσως μετά την έγκριση της εταιρείας.

Άρθρο 5: Με την εγγραφή του στην εταιρεία, κάθε μέτοχος θα έδινε 200 δρχ. για κάθε μετοχή και το υπόλοιπο σε δύο δόσεις, εντός των επόμενων τριών μηνών, με ποσό κάθε δόσης 150 δρχ.

Άρθρο 6: Κάθε μέτοχος δεν ευθύνεται πέραν της καταβολής του.

Άοθοο7: Οι μετοχές μπορεί να είναι ονομαστικές ή ανώνυμες.

Άρθρο 8: Η Γενική Συνέλευση θα έχει το δικαίωμα να αυξάνει το εταιρικό κεφάλαιο με την έκδοση νέων μετοχών, η οποία και θα κανονίζει το ποσόν έκδοσης.

Άρθρο 9: Η εταιρεία, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, μπορεί να πάρει δάνειο.

Άρθρο 10: Οι τίτλοι των μετοχών θα αποσπώνται από στέλεχος και θα είναι αριθμημένοι και σφραγισμένοι με τη σφραγίδα της εταιρείας, καθώς και υπογεγραμμένοι από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου.

Άρθρο 11: Οι μετοχές θα είναι αδιαίρετες και ο ιδιοκτήτης κάθε μετοχής ένας και μόνο.

Ακολουθούν άλλα 36 άρθρα (σύνολο 47), με τα οποία ρυθμίζονται διάφορα διαδικαστικά θέματα, όπως: εκλογή και καθήκοντα Διοικητικού Συμβουλίου, αρμοδιότητες Γενικής Συνέλευσης, υποχρεώσεις μετόχων κ.ά. Επίσης, οριζόταν ότι οι αρχαιρεσίες για την εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου θα γίνονταν σε ένα μήνα από την έγκριση του καταστατικού της εταιρείας. Προς το παρόν ορίστηκε προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή αποτελούμενη από τους: Ξενοφώντα Γ. Χοχλιδάκη, Γεώργιο I. Σεγρεδάκη, Ιωάννη Χή Γ. Δυδάκη, Πάνο Κοκκέβη, Δημήτριο Κονταξάκη, Μιχαήλ Μπιμπάκη και Γ ρηγόριο Επιτροπάκη.

Η ενεργοποίηση της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών

Το Κοινοτικό Συμβούλιο Επάνω Αρχανών συζητά ξανά το όλο θέμα του ηλεκτροφωτισμού της κωμόπολης, με τη Διοικούσα Επιτροπή της εταιρείας, αφού δέχεται καταρχήν ότι είναι σκόπιμο να προχωρήσει αυτός ο ηλεκτροφωτισμός. Ως πρώτη ενέργειά του, ήταν η μετάκληση από το Ηράκλειο του ειδικού ηλεκτρολόγου-μηχανικού Νικολάου Αήμνιου, για τη σύνταξη μελέτης με την οποία θα καθοριζόταν ο αριθμός και το μέγεθος των λαμπτήρων του ηλεκτροφωτισμού της κωμόπολης, καθώς και τα σημεία στα οποία θα έπρεπε να τοποθετηθούν αυτοί, το μέγεθος του λαμπτήρα για κάθε σημείο κλπ. Ο μηχανικός πήρε 1.400 δρχ. ως αμοιβή του για τη σύνταξη αυτής της μελέτης.¹²

Στη συνέχεια, ο ίδιος μηχανικός, χωρίς επιπλέον αμοιβή, συνέταξε τον προϋπολογισμό της σχετικής δαπάνης, χωριστά για τον ολονύκτιο φωτισμό, τον φωτισμό μέχρι τις 12 το μεσονύκτιο τον χειμώνα, και μέχρι τις 1 μετά το μεσονύκτιο το καλοκαίρι, ορίζοντας συγχρόνως και τις ώρες αφής και απόσβεσης. Η μελέτη αυτή ήταν απαραίτητη, γιατί με βάση αυτή θα καθόριζε το Κοινοτικό Συμβούλιο την πίστωση που θα διέθετε για τον ηλεκτροφωτισμό των δρόμων και των πλατειών της κωμόπολης.

Έτσι, ως πρώτο έργο του Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών ήταν ο καθορισμός της χειμερινής περιόδου, από 1^η Οκτωβρίου έως 30 Απριλίου, όπως επίσης και της θερινής, από 1^η Μάίου έως 30 Σεπτεμβρίου κάθε έτους. Αποφασίστηκε ακόμη ότι ο ηλεκτροφωτισμός της κωμόπολης θα ήταν μόνο για τις νυκτερινές ώρες και συγκεκριμένα από τη δύση του ηλίου μέχρι τα μεσάνυκτα.

Δεύτερο βήμα της Κοινότητας ήταν η παραχώρηση στην Ανώνυμη Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών 3.000 οκάδων νερού από το εσωτερικό δίκτυο υδραγωγείου της κωμόπολης, στη διάρκεια της νύχτας, για την τροφοδότηση των κινητήρων –

Υποσημείωση σελίδας – ¹²Βλ. αποφάσεις του Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 47/28-10-1928 και 12/31-03-1929.

παραγωγής ρεύματος του εργοστασίου, όπως θα αναφερθούμε λεπτομερώς παρακάτω.¹³

Οι φιλοδοξίες όμως των ιθυνόντων της εταιρείας δεν σταματούν μόνο στην ίδρυση και λειτουργία εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Ήδη έχει αποπερατωθεί, σχεδόν, η στεγασμένη αίθουσα του κινηματοθεάτρου, χωρητικότητας πάνω από 500 ατόμων, με μεγάλη οθόνη και θεωρεία σε σχήμα ημικύκλιου γύρω από την πλατεία της. Η αίθουσα αυτή ονομάστηκε «Απόλλων», προς τιμήν του θεού της μουσικής των αρχαίων Ελλήνων. Στη συνέχεια, οι εταίροι προχωρούν στον σχεδίασμά της κατασκευής ηλεκτροκίνητου ελαιοτριβείου και ηλεκτροκίνητου αλευρόμυλου, πάντα μέσα στα όρια του προαναφερόμενου οικοπέδου.

Δυστυχώς όμως, η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών πάλι δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει, με τη μορφή αυτή, όλα τα προαναφερόμενα μεγαλόπνοα σχέδιά της λόγω οικονομικών εμποδίων που εμφανίστηκαν στην πορεία της. Έτσι, ο Κοκκέβης αναγκάζεται να αναζητήσει νέους συνεργάτες, Αρχανιώτες πάλι, εκτός από αυτούς που αναφέραμε, για να προχωρήσει στην υλοποίηση των τεθέντων στόχων. Όμως, παρά και τις νέες προσπάθειές του, φαίνεται ότι δεν μπόρεσε να προχωρήσει. Έτσι, αναγκάζεται να αποχωρήσει τόσον από την εταιρεία όσον και από τις Αρχάνες, πουλώντας το μερίδιό του στον Αρχανιώτη κτηματία Ιωάννη Κυριακάκη (Κυριακογιάννη), αντί του ποσού των 90.000 δρχ.¹⁴

Το μερίδιο αυτό συνίστατο στο 1/4 του οικοπέδου και του όλου εξοπλισμού της εταιρείας. Η πληρωμή έγινε τοις μετρητοίς και ο φόρος πληρώθηκε επί της ήδη υπερτιμημένης τιμής του ακινήτου, η οποία για το 1/4 ήταν 147.500 δρχ. Η αποχώρηση αυτή του Κοκκέβη φαίνεται ότι φόβισε πολλούς από τους αρχικούς μετόχους, γιατί άρχισαν να πουλούν κι αυτοί τα μερίδιά τους, με αποτέλεσμα η εταιρεία να απομείνει τελικά με τέσσερις κύριους μετόχους, από τους οποίους ο καθένας κατείχε το 1/4 του οικοπέδου και γενικά όλης της επιχείρησης. Οι 4 αυτοί μέτοχοι ήταν οι Αρχανιώτες: Κωνσταντίνος Ν. Καζαντζάκης, υφασματοπώλης, Ιωάννης Κυριακάκης, Γρηγορως Επιτροπάκης, κτηματίες, και τα αδέλφια Μιχαήλ και Ιωάννης Εμμ. Μπιμπάκης που κατείχαν ένα μερίδιο από κοινού.

Όλες οι παραπάνω δυσκολίες ήταν απόλυτα δικαιολογημένες, επειδή τα έργα που σχεδίαζε και πραγματοποιούσε σταδιακά η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών ήταν, πράγματι, πρωτοποριακά και πολύ φιλόδοξα για μια κωμόπολη των 3.160 κατοίκων τότε. Ήταν επίσης ενδεικτικά του πολιτισμού και της κοινωνικής προόδου που κατείχε τους Αρχανιώτες αφού, όχι μόνον η Κοινότητα αλλά και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι των Αρχανών έσπευσαν να κατασκευάσουν εσωτερικές εγκαταστάσεις ηλεκτρικού ρεύματος στα σπίτια τους, για να συνδεθούν με το εξωτερικό δίκτυο διανομής της εταιρείας και να απολαύσουν έτσι τα αγαθά του ηλεκτρισμού, έστω κι αν στη φάση αυτή ήταν ελάχιστα, μιας και περιοριζόταν μόνο στην παροχή φωτισμού και όχι για άλλη χρήση, αφού οι σήμερα χρησιμοποιούμενες ηλεκτρικές –

Υποσημείωση σελίδας ¹³Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 43/30-08-1928. Το Συμβούλιο απαρτιζόταν από τον Πρόεδρο Νικόλαο Γ. Χοχλιδάκη και τους συμβούλους: Νικόλαο Εμμ. Μαλλιαράκη, δικηγόρο, Νικόλαο Μιχ. Καλυβιανάκη, δικηγόρο, Χαράλαμπο Γ. Ορφανουδάκη, Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκη (Ψαλτομιχάλη), Μιχαήλ Δ. Λυδάκη, δικηγόρο, Ιωάννη Μιχ. Μαρκομιχελάκη, κηροπλάστη, Νικόλαο Χαιρέτη, έμπορο, και Ιωάννη Βαρδάκη ή Κοντόχα. Αυτό το Κοινοτικό Συμβούλιο ήταν που παραχώρησε την ποσότητα των 3.000 οκάδων νερού στην εταιρεία, αντί 150 δρχ. τον μήνα, αποκλειστικά και μόνο για την κίνηση της μηχανής παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, με ποινή ανάκλησης για κάθε άλλη χρήση.

¹⁴ Βλ. συμβόλαιο με αρ. 9384/02-05-1927, του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Χριστινίδη, με μάρτυρες τους Γεώργιο Ιωαν. Ανδρουλάκη και Νικόλαο Εμμ. Καλυβιανάκη, δικηγόρους.

συσκευές ήταν άγνωστες τότε, ανεξάρτητα από την ασθενή ισχύ του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος.

Βλέποντας τώρα η εταιρεία την επιθυμία, την προθυμία και τον ζήλο των Αρχανιωτών να γευθούν, μια ώρα γρηγορότερα, το ηλεκτρικό ρεύμα στα σπίτια τους, αναγκάστηκε να επισπεύσει την ολοκλήρωση της κατασκευής του δικτύου διανομής του εργοστασίου της, παρά τις οικονομικές αντιξοότητες που αντιμετώπιζε.

Όλα αυτά τα έργα όμως, δεν αποδεικνύουν μόνο τη δίψα των κατοίκων για κοινωνική και πολιτιστική πρόοδο, αλλά και την οικονομική ευμάρεια που τους κατείχε. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός πως από τότε οι Αρχανιώτες, χωρίς καμιά προηγούμενη εμπειρία, είχαν προβλέψει και κατανοήσει ότι ο ηλεκτρισμός αποτελεί ένα σοβαρό βήμα προόδου και πολιτισμού, που μελλοντικά θα άλλαζε τη ζωή των κατοίκων του πλανήτη μας προς το καλύτερο και ως τέτοιο τον δέχτηκαν και τον καρπώθηκαν.

Αλλά και οι επιχειρηματίες που ήρθαν στις Αρχάνες για να στήσουν μια τόσο πρωτοποριακή και τολμηρή, για την εποχή της, επιχείρηση, ασφαλώς το έκαμαν γιατί γνώριζαν όχι μόνο τον πλούτο των κατοίκων, αλλά και το γεγονός ότι οι Αρχανιώτες φημίζονταν για την αγάπη τους σε έργα προοδευτικά και «σύγχρονα».

Ο Κοκκέβης δωρητής

Στο διάστημα που ο Κοκκέβης διαπραγματευόταν την πώληση του μεριδίου του στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών, είχε επισκεφθεί το Κοινοτικό Συμβούλιο και ανακοίνωσε την απόφασή του αυτή, με την προσθήκη ότι προτίθεται, μετά την αναχώρησή του από τις Αρχάνες, να προσφέρει ως δωρεά όλα τα αναγκαία υλικά για 100 φανούς προς ηλεκτροφωτισμό της κωμόπολης, χάρη στο κοινωνικό καλό, με ηλεκτρικό ρεύμα που προμηθευόταν ήδη από την εταιρεία.

Το Κοινοτικό Συμβούλιο, με απόφασή του,¹⁵ αποδέχεται με ευγνωμοσύνη αυτή τη δωρεά του Πάνου Κοκκέβη, η οποία αναλυτικά συνίστατο σε 100 φανούς με τους κατάλληλους βραχίονες και αμπαζούρ και με την πρόσθετη υποχρέωση του δωρητή να τοποθετήσει αυτούς, με δικά του έξοδα, στην κωμόπολη σε μέρη που θα του υποδείκνυε ο πρόεδρος της Κοινότητας. Έτσι, με τη δωρεά αυτή του Κοκκέβη, επεκτείνονται οι ηλεκτροφόρες γραμμές σε όλα τα σημεία της κωμόπολης, ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα.

Συμφωνήθηκε επίσης ότι η δωρεά αυτή θα πραγματοποιηθεί εντός δύο μηνών και ότι, λόγω αυτής της δωρεάς, το Κοινοτικό Συμβούλιο ανελάμβανε την υποχρέωση να συμβληθεί με την Ανώνυμη Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών και για το πρόσθετο ρεύμα που θα χρειαζότανε για τους επιπλέον φανούς, και μάλιστα με τη μισή τιμή από εκείνη που είχε καθορίσει το αρμόδιο Υπουργείο. Το Κοινοτικό Συμβούλιο όμως κράτησε το δικαίωμα να διακόψει τον φωτισμό σε περίπτωση που το εργοστάσιο δεν θα παρείχε ρεύμα επαρκές και συνεχές, χωρίς καμιά υποχρέωση για αποζημίωση. Στη συμφωνία οριζότανε ακόμη ότι η σύμβαση με την εταιρεία θα καταρτιζόταν, όταν εκπληρωθούν πλήρως οι όροι της δωρεάς των 100 φανών και της τοποθέτησής τους στα κατάλληλα μέρη από τον Κοκκέβη, κατά τα συμφωνηθέντα.¹⁶

Υποσημείωση σελίδας ¹⁵Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 74/17-01-1927. Μέλη του Συμβουλίου ήταν ο Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκης, ως Πρόεδρος, και οι Νικόλαος Καλυβιανάκης, Νικόλαος Μαλλιαράκης, Νικόλαος Χαιρέτης, Ιωάννης Μαρκομιχελάκης, Χαράλαμπος Ορφανουδάκης, Ιωάννης Βαρδάκης ή Κοντόχας και Νικόλαος Γ. Χοχλιδάκης, ως σύμβουλοι.

Η μετέπειτα πορεία της εταιρείας

Τον επόμενο χρόνο (1928) ήταν που η Κοινότητα παραχώρησε από το δίκτυο ύδρευσης της την ποσότητα των 3.000 οκάδων νερού για την τροφοδότηση της κινητήριας μηχανής της εταιρείας, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Τα έξοδα μεταφοράς και σωλήνωσης αυτού του νερού βάρυναν την εταιρεία. Η μεταφορά έγινε από την πλησιέστερη βρύση προς το εργοστάσιο και, αργότερα, με την ολοκλήρωση του δικτύου, η εταιρεία ανέλαβε την υποχρέωση να τοποθετήσει ειδικό μετρητή για να μετρά την ποσότητα του παρεχόμενου νερού, με σκοπό να μην υπερβεί αυτή το όριο των 3.000 οκάδων.

Το 1929 το Κοινοτικό Συμβούλιο Επάνω Αρχανών, με νέα απόφασή του,¹⁷ επιβάλλει στις οικοδομές της κωμόπολης τέλος ηλεκτροφωτισμού οδών και πλατειών ως εξής: Για μεν τις ενοικιαζόμενες οικοδομές, το τέλος θα είναι ανάλογο του ενοικίου που καταβάλλεται, για δε τις ιδιοκατοικούμενες, το ετήσιο τεκμαρτό ενοίκιο. Έτσι, στο σύνολο του πραγματικού και τεκμαρτού ενοικίου να καλυφθεί το προϋπολογισθέν έσοδο από τον ηλεκτροφωτισμό, για το τρέχον έτος, των 80.000 δρχ-

Προς τον σκοπό αυτό συστάθηκε επιτροπή από τους κοινοτικούς συμβούλους Ιωάννη Μαρκομιχελάκη και Ιωάννη Βαρδάκη-Κοντόχα, η οποία θα κατάρτιζε τον κατάλογο των υπόχρεων πληρωμής των εν λόγω τελών, οι οποίοι θα ήταν οι ιδιοκτήτες των οικοδομών και το οποίο τέλος θα εισέπραττε το Δημόσιο Ταμείο Ηρακλείου ως έσοδο της Κοινότητας. Επίσης, τα έσοδα από τα δικαιώματα της Κοινότητας για τον ηλεκτροφωτισμό της κωμόπολης ανήλθαν, για καθένα από τα επόμενα έτη: 1930-31, 1931-32, 1932-33 και 1933-34, στο ποσόν των 100.000 δρχ., αντί του ποσού των 80.000 δρχ. που είδαμε ότι ήταν το 1929-30, που ήταν και το πρώτο έτος εφαρμογής αυτού του μέτρου.¹⁸

Το 1932 η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών προμηθεύεται και νέα μηχανή μάρκας Κρουπ, κατασκευής 1928, δυνάμεως 52 ίππων, μεταχειρισμένη, για τις ανάγκες του εργοστασίου της. Η μηχανή αυτή εργάστηκε αποδοτικά για 12 χρόνια, χωρίς να παρουσιάσει την παραμικρή ζημιά. Το 1944 όμως, παρουσιάστηκε ρήγμα στον κύλινδρό της, εξωτερικά και εσωτερικά. Τότε, αναγκαστικά, τη διέλυσαν και η επανασυγκόλλησή της έγινε με ηλεκτροκόλληση. Ακολούθησε το στάδιο της επανασυναρμολόγησης το οποίο ήταν πολύ δύσκολο, αλλά αυτό έγινε χάρη των δεξιοτήτων του μηχανικού της εταιρείας Χρήστου Δ. Παπάζογλου, έναντι αμοιβής 350 οκάδων λαδιού καθαρού, λαμπάντε.¹⁹ Η συμφωνία αυτή επικυρώθηκε με –

Υποσημείωση σελίδας ¹⁶Η δωρεά αυτή του Πάνου Κοκκέβη προς την Κοινότητα, υπό τον όρο της σύμβασης με την εταιρεία, αποδεικνύει την αγάπη που έτρεφε ο δωρητής προς την εταιρεία και την επιθυμία του να ανδρωθεί και να προοδεύσει, άσχετα πως εκείνος αποχωρούσε από αυτήν.

¹⁷Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 11/31-03-1929.

¹⁸ Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 15/06-04-1930. Το εν λόγω Συμβούλιο απαρτιζόταν από τον Πρόεδρο Μιχαήλ Γ. Ψαλτάκη και τους συμβούλους Εμμανουήλ Ζ. Κανάκη, ιατρό, Γεώργιο Α.Αγογλωσσάκη, Ιωάννη Δ. Παπαδάκη, Γεώργιο Γ. Κολομβοτσάκη, Γεώργιο Εμμ. Γριβάκη, Σταύρο Γ. Ορφανουδάκη, Χαράλαμπο Ουσταμανωλάκη και Ιωάννη Χή Νικ. Λυδάκη.

¹⁹Ο Χρήστος Δημητρίου Παπάζογλου (1906-1976), ήταν Έλληνας πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία, πρακτικός μηχανικός μηχανών εσωτερικής καύσης. Το 1928 προσλήφθηκε από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών ως διευθυντής του μηχανοστασίου της και τότε εγκαταστάθηκε στις Αρχάνες οικογενειακά. Αργότερα παντρεύτηκε τη μικρή κόρη του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Μαυρογιάννη, την Ζαχαρένια (1924-1979) και απέκτησε μαζί της μία κόρη, την Περμανθούλα, που παντρεύτηκε τον Αρχανιώτη χημικό Σπύρο I. Χοχλιδάκη (1938) κάνοντας μαζί του δυο γιους, άξια μέλη της κοινωνίας Αρχανών.

ιδιωτικό συμφωνητικό που υπογράφτηκε στις 21 Μαρτίου 1944, το οποίο θα συμπεριληφθεί στα πρακτικά και είναι προσφορά της κόρης του Παπάζογλου, Περμανθούλας, χήρας Σπυρίδωνος Χοχλιδάκη, προς τον γράφοντα.

Βλέποντας τώρα η Κοινοτική Αρχή των Αρχανών την αλματώδη πρόοδο της εταιρείας και το αγκάλιασμα του κόσμου με το αγαθό του ηλεκτρισμού, παίρνει νέα απόφαση με την οποίαν ανανεώνει τη σύμβασή της με την εταιρεία για ό,τι αφορούσε τον ηλεκτροφωτισμό των οδών και των πλατειών της κωμόπολης, το 1934, για πέντε (5) ακόμη χρόνια. Στην ίδια αυτή απόφαση βλέπουμε ότι οι κοινοτικοί λαμπτήρες είναι στο σύνολό τους 162 των 25 βατ ο καθένας, και επιπλέον άλλοι 17 των 60 βατ, με σύνολο ωρών λειτουργίας τους 1.800 το έτος.²⁰

Στην ίδια απόφαση βλέπουμε να πληρώνει για κάθε ΩΧΒ τα 7/10 της τιμής που ίσχυε κάθε φορά για τον ιδιωτικό φωτισμό. Δηλαδή, αν η τιμή του ιδιωτικού φωτισμού ήταν π.χ. 13,40 δρχ. τότε, ανά ΩΧΒ, η τιμή του κοινοτικού φωτισμού θα ήταν ίση με τα 7/10 των 13,40 δρχ., ήτοι 9.38 δρχ. Αυτό το πράγμα δείχνει και την κοινωνική προσφορά της εταιρείας.

Η ίδια απόφαση αφήνει το δικαίωμα ορισμού των ωρών φωτισμού στην Κοινότητα, ανάλογα με την εποχή, επιφυλασσόμενη να ζητά παράταση αυτού του ωραρίου, όποτε αυτή το θεωρούσε αναγκαίο, μέχρι και στις 2 το μεσονύκτιο. Εξυπακούεται ότι, οσάκις παρατεινόταν ο κοινοτικός φωτισμός, θα παρατεινόταν εξίσου και ο ιδιωτικός. Στην περίπτωση αυξήσεως των ωρών παροχής ηλεκτρικού φωτισμού, η πληρωμή θα εξακολουθούσε με τον ίδιον τρόπο, δηλαδή των 7/10 του ιδιωτικού φωτισμού. Από έναν πρόχειρο λογαριασμό που κάναμε, είδαμε ότι με τον τρόπο αυτόν η Κοινότητα πλήρωνε κάθε χρόνο στην εταιρεία περίπου 85.590 δρχ. για τον κοινοτικό φωτισμό. Αυτό το ποσόν ήταν ανταποδοτικό τέλος από τους κατοίκους, από τους οποίους το εισέπραττε με χρηματικούς καταλόγους.²¹

Με νεότερη απόφασή του το ίδιο Κοινοτικό Συμβούλιο, και μετά από αίτημα των επαγγελματιών της κωμόπολης, συμφωνήθηκε με την εταιρεία να παραταθεί η λειτουργία ηλεκτροφώτισης της κωμόπολης μέχρι στις 2 μετά τα μεσάνυκτα, οπότε οι ετήσιες ώρες λειτουργίας των λαμπτήρων του κοινοτικού φωτισμού αυξήθηκαν από 1.800 σε 2.000, όπως και η αποζημίωση στους αναδόχους εταίρους, από 97.830 δρχ. σε 108.700 δρχ. για κάθε χρόνο.²²

Το πρόσθετο αυτό ποσό το εισέπραξε η Κοινότητα επιβάλλοντας φόρο σε όλες τις οικοδομές των Αρχανών, βάσει των παλαιών καταλόγων, για 5 έτη, αλλά με αύξηση 10% για κάθε νέο έτος, ανάλογα του ενοικίου κάθε οικοδομής, πραγματικού ή τεκμαρτού. Τις ιδιοκατοικούμενες, ειδικά, τις χώρισε σε 6 κατηγορίες, ανάλογα με το εμβαδόν και την οικονομική επιφάνεια του ιδιοκτήτη τους. Πολύ αργότερα ψηφίστηκε από το Κοινοτικό Συμβούλιο η οριστική σύμβαση του ηλεκτροφωτισμού των οδών και των πλατειών της κωμόπολης, με βάση τα νέα δεδομένα που είχαν παρουσιαστεί στην πορεία των προηγούμενων συμβάσεων, για 5 ακόμη χρόνια και για 2.000 ώρες. ²³

Υποσημείωση σελίδας ²⁰Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 26/22-05-1934.

²¹Το Κοινοτικό Συμβούλιο Επάνω Αρχανών, το 1934, απαρτιζόταν από τον πρόεδρο Γεώργιο Εμμ. Αρνογιαννάκη και τους συμβούλους Ξενοφώντα Γ. Χοχλιδάκη, Εμμανουήλ Μιχ. Καλυβιανάκη, Νικόλαο Γ. Μαρκομιχελάκη, ιατρό, Εμμανουήλ Ζ. Κυριακάκη, Μενέλαο Λαμπράκη, Εμμανουήλ Χή I. Καλαθάκη και ΕμμανουήλΖ. Κανάκη, ιατρό.

²²Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 40/12-06-1934.

²³Βλ. αποφάσεις Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 43/1934,90/1934,23/1935 και 36/1935.

Ο ηλεκτρικός αλευρόμυλος της εταιρείας

Το 1934, επίσης, μπήκε σε λειτουργία από την εταιρεία ο άρτι κατασκευασθείς ηλεκτροκίνητος αλευρόμυλός της, πράγμα που ανακούφισε τους κατοίκους γιατί, λόγω των μειωμένων βροχοπτώσεων των τελευταίων χρόνων, οι υδρόμυλοι του χειμάρρου των Αρχανών υπολειτουργούσαν και αυτοί ήταν αναγκασμένοι να πηγαίνουν για άλεση των γεννημάτων τους σε κοντινά ή μακρινά χωριά.

Ο νέος όμως αλευρόμυλος της εταιρείας χρησιμοποιούσε περισσότερο νερό κοινοτικό από αυτό που της είχε παραχωρήσει η Κοινότητα και επειδή εκείνο τον χρόνο το υδραγωγείο παρουσίασε μείωση της ποσότητάς του, λόγω και της λειτουργίας των αμβύκων για την απόσταξη της αδιάθετης ποσότητας οινοστάφυλων των κατοίκων, αλλά και του κρασιού που δυσκολευότανε να εξαχθεί, λόγω μειωμένης ζήτησης και χαμηλών τιμών του, το Κοινοτικό Συμβούλιο με νέα του απόφαση²⁴ απείλησε την εταιρεία με διακοπή του παρεχόμενου προς αυτήν νερού, αφού ήδη είχαν παραβιαστεί οι όροι της σύμβασης με τη λειτουργία της μηχανής του αλευρόμυλου και, μάλιστα, όχι μόνο μέχρι της ώρας λειτουργίας του ηλεκτροφωτισμού, αλλά κατά πολύ περισσότερο και πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Προειδοποιητικά ψήφισε τη διακοπή του νερού για 5 ημέρες, με την επιφύλαξη να προχωρήσει σε οριστική διακοπή του, εάν δεν συμμορφωθεί η εταιρεία με τους όρους της σύμβασης.

Οι αποφάσεις αυτές του Κοινοτικού Συμβουλίου αποδεικνύουν ότι η κωμόπολη των Αρχανών δεν είχε επάρκεια νερού ύδρευσης, πράγμα που συνεχίστηκε μέχρι και το 1968, οπότε το πρόβλημα λύθηκε με την εξόρυξη των γεωτρήσεων του Κάμπου, χάρη στη διορατικότητα και την αποτελεσματικότητα που έδειξε ο τότε διορισμένος δήμαρχος Εμμανουήλ Μιχ. Καλοχριστιανάκης για το θέμα αυτό.²⁵

Το 1935, με συμβολαιογραφική πράξη, υπογράφεται η νέα σύμβαση ηλεκτροφωτισμού της Κοινότητας, διάρκειας 5 ετών.²⁶ Ως μάρτυρες υπέγραψαν οι Γεώργιος I. Μηναδάκης, κουρέας, και Νικόλαος Ξεν. Λήμνιος, μηχανικός, κάτοικος Ηρακλείου. Εκ μέρους της Κοινότητας, τη σύμβαση υπέγραψε ο Αντιπρόεδρος αυτής Ξενοφώντας Γ. Χοχλιδάκης, σύμφωνα με την υπ’ αρ. 958/24-01-1935 απόφαση του Νομαρχεύοντος Ηρακλείου Α. Πρωτοπαπαδάκη, επειδή ο τότε Πρόεδρος της Κοινότητας Γεώργιος Αρνογιαννάκης είχε διαφωνήσει με την προτεινόμενη νέα σύμβαση και είχε αρνηθεί να την υπογράψει. Εκ μέρους της εταιρείας, η σύμβαση υπογράφτηκε από το σύνολο των εταίρων.

Υποσημείωση σελίδας ²⁴Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 47/17-07-1934.

²⁵Ο Εμμανουήλ Μιχ. Καλοχριστιανάκης (1890-1988), γεννήθηκε στις Αρχάνες. Σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών και το 1912 κατατάχθηκε στον στρατό ως αξιωματικός και πολέμησε από το 1912-1922. Μετά εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια Αιγύπτου και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Χρημάτισε Πρόεδρος της Κρητικής Αδελφότητας Αλεξάνδρειας από το 1935-1960. Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση Κρήτης και περιέθαλψε αγωνιστές που είχαν καταφύγει στη Αίγυπτο, ενώ συγχρόνως έστελνε διάφορες βοήθειες στις αντάρτικες ομάδες του νησιού. Το 1960 επανέρχεται στις Αρχάνες, όπου ιδρύει Τμήμα της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης, μέσω του οποίου αγόρασε δύο οικόπεδα και τα παρέδωσε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία για ανασκαφές στο κέντρο των Αρχανών, όπου ανακαλύφθηκε το θερινό ανάκτορο των Μινωιτών βασιλέων. Το 1964 έβαλε υποψηφιότητα στις τότε δημοτικές εκλογές και κατέλαβε τη θέση του αρχηγού της μείζονος αντιπολίτευσης του Δήμου Αρχανών. Το 1967-69 διορίζεται δήμαρχος, έχοντας στο ενεργητικό του τη λύση του προβλήματος της ύδρευσης των Αρχανών, την αγορά οικοπέδου για την ανέγερση στέγης του Γυμνασίου και Λυκείου Αρχανών, την ίδρυση Παιδικού Κρατικού Σταθμού κλπ. Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και μετάλλια από την Ακαδημία Αθηνών και από άλλα ιδρύματα και συλλόγους. ²⁶Βλ. συμβόλαιο με αρ. 4239/17-02-1935, του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Μαυρογιάννη, και απόφαση μεαρ. 1/1935 του Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών.

Οι σπουδαιότεροι όροι της νέας σύμβασης ήταν οι εξής: 1) Η εντός μηνός αποπεράτωση και επέκταση των εγκαταστάσεων. 2) Η εγκατάσταση 162 λαμπτήρων των 25 βατ και 17 λαμπτήρων των 60 βατ, που είχαν βέβαια εγκριθεί με προηγούμενη απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου, αλλά τώρα επισημοποιούνται και με τη σύμβαση αυτή. 3) Η τοποθέτηση φανοστατών με βραχίονες με σμαλτωμένα κάτοπτρα μπροστά στους λαμπτήρες, ώστε το φως να κατευθύνεται προς το κατάστρωμα του δρόμου. Οι βραχίονες αυτοί μπορεί να τοποθετούνται σε στύλους ή ακόμη και σε οικοδομές, όπου η στενότητα του δρόμου δεν άφηνε περιθώρια τοποθέτησης στύλου. Επίσης, όταν το φως των λυχνιών κατεβαίνει κάτω του 15% της φωτιστικής τους έντασης, πρέπει να αντικαθίστανται. 4) Όταν υπάρχει σεληνόφως, η αφή των λαμπτήρων να γίνεται αργότερα από την καθορισμένη ώρα. 5) Οι ώρες λειτουργίας του φωτισμού παραμένουν οι ίδιες με την προηγούμενη σύμβαση, καθώς και η τιμή πληρωμής του ρεύματος, αλλά το σύνολο της δαπάνης δεν θα μπορούσε να υπερβαίνει τις 35.000 δρχ. για κάθε χρόνο, αφού τόσες είχε εγκρίνει και το Υπουργείο Συγκοινωνιών με το υπ’ αρ. 45204/1935 έγγραφό του, όταν του ζητήθηκε η άδεια υπογραφής της νέας σύμβασης, σύμφωνα με τα τότε ισχύοντα της ελληνικής νομοθεσίας. 6) Σε έκτακτες περιπτώσεις, εορτές, πανηγύρια και τα παρόμοια, η Κοινότητα μπορούσε να ζητήσει την εγκατάσταση ιδιαίτερων προσωρινών λαμπτήρων, μέχρι το 1/20 του ιδιωτικού και κοινοτικού φωτισμού μαζί, με δαπάνη φυσικά της ίδιας της Κοινότητας. Η συντήρηση των εγκαταστάσεων ανατέθηκε στην εταιρεία η οποία, όταν δεν θα λειτουργούσαν σωστά οι λαμπτήρες, θα πλήρωνε και πρόστιμο στην Κοινότητα. 7) Σε περίπτωση ανάγκης συντήρησης των μηχανών, μπορούσε να γίνει διακοπή περιοδικά, και μόνο για μικρό χρονικό διάστημα, της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος κατά συνοικία, ή και σε ολόκληρη την κωμόπολη, αλλά πάντα με προηγούμενη αναγγελία. 8) Η εταιρεία έπρεπε να καταβάλει εγγύηση 5.000 δρχ. για τη σωστή τήρηση της σύμβασης, ενώ συγχρόνως προβλέφθηκε η ύπαρξη δικαστή ως διαιτητή σε περίπτωση διαφωνιών των συμβαλλομένων. 9) Σε πρώτη φάση συμφωνήθηκε όπως ο χορηγούμενος φωτισμός θα παρέχεται, για τους χειμερινούς μήνες, μέχρι τις 12 το μεσονύκτιο.

Το ελαιουργείο της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών

Το 1935 η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών κατασκευάζει και λειτουργεί, στον ίδιο οικοπεδικό χώρο της, το ηλεκτροκίνητο ελαιουργείο της που αποτέλεσε κι αυτό τότε ένα νέο πρωτοποριακό επίτευγμα. Λόγω όμως των επεκτάσεων των δραστηριοτήτων της εταιρείας, χρειάστηκαν χρήματα για τις επενδύσεις της αυτές. Έτσι, το 1938, αναγκάζεται να εγγράφει υποθήκη το οικόπεδό της, για να πάρει δάνειο 400.000 δρχ. από την Εθνική Τράπεζα.²⁷ Η υποθήκη αυτή εξαλείφθηκε μόλις το 1942, άνετα, λόγω της Γερμανικής Κατοχής και του άκρατου πληθωρισμού που επακολούθησε.²⁸

Το 1937, με βάση τη νέα σύμβαση, βλέπουμε η Κοινότητα να πληρώνει για τέλη ηλεκτροφωτισμού στην εταιρεία, για τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο, το ποσό των 14.384 δρχ.²⁹ Επίσης, το Κοινοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του, ανανεώνει –

Υποσημείωση σελίδας ²⁷Βλ. συμβόλαιο με αρ.5238/04/07-1938, του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Αντ. Μαυρογιάννη, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Παράρτημα Ηρακλείου.

²⁸Βλ. συμβόλαιο με αρ. 15657/12-05-1942, του Συμβολαιογράφου Αρχανών Νικόλαου Αντ. Μαυρογιάννη, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Παράρτημα Ηρακλείου.

²⁹ Βλ. απόφαση με αρ. 90/04-10-1937, στο Αρχείο του Δήμου Αρχανών.

τη σύμβαση για άλλα πέντε χρόνια, με τους ίδιους όρους και υποχρεώσεις που αναφέρονταν στην αρχική. Αυτό έγινε το 1939.³⁰

Στο μεταξύ, το Υπουργείο Συγκοινωνιών αποστέλλει νέο σχέδιο τυποποιημένο για νέα σύμβαση, οπότε αναγκαστικά το Κοινοτικό Συμβούλιο με νέα απόφασή του,³¹ κύρωσε από την αρχή τη νέα σύμβαση με την εταιρεία, πάλι για πέντε χρόνια, αλλά με τις εξής διαφορές από την πρώτη: 1) Οι λαμπτήρες των 25 βατ έγιναν 164 από 162, των 60 βατ παρέμειναν 17 και προστέθηκε ακόμη ένας των 300 βατ., όλοι δε αυτοί θα λειτουργούσαν για 2.000 ώρες τον χρόνο. 2) Η νέα σύμβαση τέθηκε σε λειτουργία από την 1^η Ιουνίου 1939, ημερομηνία που έληγε η προηγούμενη. Αργότερα, το ίδιο Κοινοτικό Συμβούλιο εκδίδει νέα απόφαση³² με την οποία ψηφίζει, για δεύτερη φορά, τη νέα ως άνω σύμβαση του Υπουργείου, χωρίς καθόλου να αλλάξει κανένα της άρθρο, απλώς και μόνον επειδή έτσι όριζε τότε το σχετικό άρθρο 127 του Κώδικα «Περί Δήμων και Κοινοτήτων» της νομοθεσίας.

Αυτή ήταν και η τελευταία σύμβαση παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στους κατοίκους των Αρχανών, μεταξύ της Κοινότητας και της Ηλεκτρικής Εταιρείας της κωμόπολης, μέχρι την κήρυξη του Ελληνοίταλικού πολέμου και την Γερμανική Κατοχή που επακολούθησε, μετά την κατάρρευση της ελληνικής άμυνας.

Η εταιρεία στη Γερμανική Κατοχή

Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Κρήτη (1941-44), το εργοστάσιο παροχής ηλεκτροφωτισμού Αρχανών συνέχισε τη λειτουργία του επιταγμένο από τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν πλέον την ευθύνη και της εξοικονόμησης των καυσίμων του. Αυτό έγινε γιατί και οι ίδιοι το είχαν ανάγκη, μιας και έδρευε τότε στην κωμόπολη ολόκληρη η 22^η Μεραρχία τους σε πλήρη ανάπτυξη. Ο μεγαλύτερος καταυλισμός τους ήταν στο παλιό νεοκλασικό κτήριο των δημοτικών σχολείων Αρχανών, οι δε υπόλοιποι χρησιμοποιούσαν ως κοιτώνες τους επιταγμένα σπίτια, ολόκληρα ή δωμάτια αυτών. Μόνο ο Διοικητής-Στρατηγός της διανυκτέρευε στη βίλα Αριάδνη στην Κνωσό, ενώ καθημερινά βρισκόταν στις Αρχάνες όπου είχε το γραφείο του. Στο σημείο αυτό υπενθυμίζουμε την απαγωγή του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε, που έγινε τη νύχτα της 26^ης προς 27^ης Απριλίου 1944 στη διακλάδωση του δρόμου Αρχανών-Ηρακλείου, έναντι του κοιμητηρίου του χωριού Πατσιδών, όταν αυτός πήγαινε για κατάκλιση στην Κνωσό, επιστρέφοντας από την καθημερινή του εργασία στις Αρχάνες.³³

Η λειτουργία του εργοστασίου διακόπηκε για λίγο διάστημα, την Άνοιξη του 1943, όταν τρεις νέοι Αρχανιώτες, ο Νικόλαος Γ. Αυγουστάκης (1922), ο Μιχαήλ Δ. Γαρδελάκης (1922) και ο Γεώργιος Τζωρτζακάκης ή Μεζές (1924), αφαίρεσαν κρυφά τη νύχτα τον ιμάντα κίνησης της γεννήτριας μηχανής του εργοστασίου, οπότε ακινητοποιήθηκε ο κινητήρας και σταμάτησε ο ηλεκτροφωτισμός. Με τον τρόπο αυτό η κωμόπολη έμεινε στο σκοτάδι, για αρκετό καιρό, μέχρις ότου οι ίδιοι –

Υποσημείωση σελίδας Βλ. απόφαση μεαρ. 10/19-03-1939 Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών.

Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 63/10-09-1939, στο Αρχείο Δήμου Αρχανών.

Βλ. απόφαση Κοινοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών μεαρ. 69/05-10-1939.

³³Βλ. 1) Γεώργιος Χαροκόπος, Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, βέκδοση Αθήνα 1975 και 2) Ηλίας Αθανασάκης, Η τύχη των Αρχανών και η μοίρα της Δαμάστας, έκδοση Δήμου Αρχανών 2003, με εισαγωγή και σχόλια του υποφαινόμενου. Το γεγονός της απαγωγής του Γερμανού αυτού Στρατηγού έχει χαρακτηριστεί παγκοσμίως ως το τολμηρότερο εγχείρημα στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

οι Γερμανοί αποκατέστησαν τη βλάβη και το εργοστάσιο συνέχισε τη λειτουργία του όπως και πρώτα. Οι «δράστες» συνελήφθησαν σε σύντομο χρόνο και, μετά από φριχτά βασανιστήρια, ομολόγησαν την πράξη τους υποδεικνύοντας την τάφρο κτήματος στη θέση Μυριστής περιφέρειας Αρχανών, όπου είχαν κρύψει τον ιμάντα τεμαχισμένο, προφανώς για να τον πουλήσουν εν καιρώ ως σόλες παπουτσιών. Στη συνέχεια, τους έστειλαν στη Γερμανία και τους κλείσανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από αυτούς, μόνον ο Νικόλαος Αυγουστάκης επέζησε κατά τρόπο μυστηριώδη και μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου σήμερα περνά την υπόλοιπη ζωή του. Η τύχη των άλλων δύο αγνοείται ακόμα, γιατί ουδεμία πληροφορία υπάρχει έκτοτε γι’ αυτούς.³⁴

Η εταιρεία μετά την Απελευθέρωση

Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Γερμανούς, η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών επαναδραστηριοποιείται σε όλους τους τομείς. Τότε τη βλέπουμε, με τον νεοσύστατο Δήμο Αρχανών,³⁵ να υπογράφει εκ περιτροπής διάφορες νέες συμβάσεις όπως, λ.χ., το 1948 το Δημοτικό Συμβούλιο να ψηφίζει πίστωση 2.621.054 δρχ. για την πληρωμή του ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώθηκε τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο του έτους αυτού.³⁶ Το 1950, επίσης, το νέο Δημοτικό Συμβούλιο, με απόφασή του, ψηφίζει πίστωση 1.315.490 δρχ. για την πληρωμή των τελών ηλεκτροφωτισμού των οδών και πλατειών της κωμόπολης, ενός και μόνο μηνός. Το ποσόν αυτό μπορεί να φαίνεται υπερβολικό, αλλά είχαμε τότε υψηλές πληθωριστικές τάσεις.³⁷

Το 1951 το νέο πάλι Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του, ψηφίζει πίστωση 1.767.000 δρχ. για τα τέλη ηλεκτροφωτισμού ενός πάλι μήνα.³⁸Το 1952 έχουμε την κατάρτιση νέας σύμβασης (η πρώτη μεταπολεμικά), που κυρώθηκε με ξεχωριστή απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου.³⁹ Η σύμβαση αυτή όριζε ότι στο εξής ο –

^{Υποσημείωση σελίδας 34}Ο ίδιος ο Αυγουστάκης διηγήθηκε αργότερα στη Γερμανία, στον Νίκο I. Γενετζάκη, ότι σώθηκε χάρη στη φιλία που είχε συνάψει με τον αξιωματικό φρουρό του στρατοπέδου του, λόγω και του γεγονότος ότι γνώριζε άριστα τη γερμανική γλώσσα. Αυτός ο αξιωματικός, βλέποντας ότι καταρρέει η Γερμανία, φρόντισε να κρύψει τον φίλο του την ώρα που τους πήγαιναν για ομαδική εκτέλεση. Αργότερα, ο Αυγουστάκης παντρεύτηκε με Γερμανίδα και έτσι επιβίωσε για πολλά χρόνια στη χώρα αυτή.

³⁵Η μετατροπή της Κοινότητας των Επάνω Αρχανών σε Δήμο έγινε με την υπ’ αρ. 1/03-08-1947 απόφαση της Διοικούσας Κοινοτικής Επιτροπής (Πρόεδρος ο Εμμανουήλ Μιχ. Καλυβιανάκης και μέλη οι Εμμανουήλ Γ. Σκαρβελάκης και Ιωάννης Ν. Καλοχριστιανάκης, γραμματέας δε ο Γεώργιος Ν. Χριστινίδης, πατέρας του γράφοντος), η οποία εγκρίθηκε με το από 22-01-1948 Β.Δ. που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ΦΕΚ 26/02-02-1948, τεύχος Α’. Η μετατροπή σε Δήμο έγινε, κυρίως, για ιστορικούς λόγους και δευτερευόντως ως αγροτικό κέντρο. Για την ιστορία, κάνουμε γνωστό ότι τότε είχε ψηφιστεί νόμος που όριζε ότι Κοινότητες, ανεξαρτήτως του αριθμού των κατοίκων τους, που είναι πρωτεύουσες νομών, επαρχιών, ιστορικά και αγροτικά κέντρα, μπορούν να αναβαθμιστούν σε Δήμους, εφόσον το θελήσουν. Με τον τρόπο αυτόν, στην Κρήτη, έγιναν τότε Δήμοι ο Άγιος Νικόλαος, η Σητεία, η Ιεράπετρα και η Νεάπολη στο νομό Λασιθίου, οι Αρχάνες και οι Μοίρες στο νομό Ηρακλείου, τα Ανώγεια στο νομό Ρεθύμνου και το Καστέλι Κισσάμου στο νομό Χανίων, αν και δεν είχαν τότε τον πληθυσμό των 10.000 κατοίκων, που όριζε ο νόμος, για να χαρακτηριστεί κάποιος οικισμός ως Δήμος. ³⁶Βλ. απόφαση Διοικούσας Δημοτικής Επιτροπής Αρχανών με αρ. 37/24-08-1948.

³⁷ Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Αρχανών με αρ. 56/26-10-1950. Χρέη Δημάρχου εκτελούσετότε ο Ειρηνοδίκης Αρχανών Ιωάννης Τζερμιάς.

³⁸Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Αρχανών με αρ. 55/20-08-1951. Είναι το πρώτο αιρετό Συμβούλιο του Δήμου Αρχανών, που προέκυψε από τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του 1951, με Δήμαρχο τον ιατρό Νικόλαο Γ. Μαρκομιχελάκη.

³⁹ Βλ. αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου Αρχανών με αρ. 107/23-10-1952, 112/21-11-1952 και 26/1955. Τη νέα σύμβαση, μετά τον θάνατο των μετόχων της εταιρείας Κωνσταντίνου Καζαντζάκη, Ιωάννη Κυριακάκη και Ιωάννη Μπιμπάκη, την υπογράφουν τώρα οι κληρονόμοι τους μαζί με τους άλλους δύο –

δημοτικός ηλεκτροφωτισμός της κωμόπολης θα εξυπηρετείται με 190 λαμπτήρες των 25 βατ, με σύνολο 2.000 ωρών τον χρόνο.

Το 1954 το ίδιο Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του,⁴⁰ επιβάλλει τέλος φωτισμού σε όλες τις οικοδομές της κωμόπολης, από 30.000 έως 50.000 δρχ. τον χρόνο, ανάλογα με τη χρήση τους, τον όγκο τους, τη θέση, το επάγγελμα που ασκείται σε αυτές κλπ., για να καλυφθεί το κόστος του δημοτικού φωτισμού, που είχε ανέλθει στα 36.000.000 δρχ.

Τον επόμενο χρόνο (1955) το Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του, αυξάνει⁴¹ κατά 20 ακόμη τους λαμπτήρες του δημοτικού φωτισμού των 25 βατ, ο αριθμός των οποίων ανέρχεται τώρα σε 310. Τον ίδιο χρόνο το Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του,⁴² ψηφίζει πίστωση 38.885 δρχ. για να καλυφθεί η δαπάνη κατανάλωσης δημοτικού φωτισμού οικονομικού έτους 1955-56.⁴³

Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών υποβάλει πρόταση στο Δημοτικό Συμβούλιο να παραταθεί η αρχική σύμβαση για 20 ακόμα χρόνια (η αρχική είχε υπογράφει το 1925 για 30 χρόνια, όπως έχουμε διεξοδικά καταγράψει στα αρχικά κεφάλαια του παρόντος). Το Δημοτικό Συμβούλιο, με απόφασή του,⁴⁴ απορρίπτει το αίτημα της εταιρείας, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη διαπραγματευόταν με τη Δημοτική Ηλεκτρική Εταιρεία Ηρακλείου την υπογραφή σύμβασης επέκτασης του δικτύου της υψηλής τάσης και στις Αρχάνες, με βάση σχετική μελέτη που είχε συνταχθεί μετά από προκήρυξη σχετικού μειοδοτικού διαγωνισμού.⁴⁵

Το 1956 το Δημοτικό Συμβούλιο, με απόφασή του,⁴⁶ αποδέχεται αίτημα της διεύθυνσης του χορευτικού κέντρου «Φαντάζια» που λειτουργούσε τότε κατά τους θερινούς μήνες στην κωμόπολη, για την παράταση του θερινού δημοτικού φωτισμού μέχρι και τις 1 μετά τα μεσάνυκτα.⁴⁷

Το 1956 επίσης, το Δημοτικό Συμβούλιο ψηφίζει πίστωση 3.860 δρχ. για την πληρωμή του μηχανικού Γεώργιου X. Παπαματθαιάκη, για την εργασία αποτύπωσης του δικτύου ηλεκτροφωτισμού Αρχανών που είχε ενεργήσει βάσει του διαγωνισμού που προαναφέρθηκε.⁴⁸ Συγχρόνως δε, με άλλη του απόφαση,⁴⁹ διακόπτει τις διαπραγματεύσεις του Δήμου με τη Δημοτική Ηλεκτρική Επιχείρηση Ηρακλείου, επειδή είχε προηγηθεί η λήψη της υπ’ αρ. 54919/10982/06-09-1956 –

Υποσημείωση σελίδας επιζώντες αρχικούς μετόχους. Ήτοι, η Αργυρώ χήρα Ιωάννη Κυριακάκη, η Μαρία χήρα Πέτρου Αγκριθαράκη, η Ευθαλίαχήρα Κωνσταντίνου Καζαντζάκη, τα παιδιά του Ιωάννη Μπιμπάκη, Ευάγγελος, Λεωνίδας και Σταυρωτή I. Μαυρογιαννάκη, και οι Γρηγόριος Επιτροπάκης και Μιχαήλ Μπιμπάκης, ο τελευταίος συμμετείχε με το 1/8 της επιχείρησης.

⁴⁰Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 25/08-004-1954.

⁴¹ Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 26/16-02-1955, σε συνδυασμό με τις προγενέστερες αποφάσεις του με αρ. 107/1952 και 112/1952, που έχουν ήδη μνημονευθεί.

⁴²Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 85/11-08-1955.

⁴³Βλ. αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 12/1955 και 4/1957. Έχει ήδη προηγηθεί η οικονομική μεταρρύθμιση της Κυβέρνησης Αλέξανδρου Παπάγου, με Υπουργό Συντονισμού τον Σπύρο Μαρκεζίνη, ο οποίος «έκοψε» τα τρία μηδενικά στο ελληνικό νόμισμα και ανέβασε το δολάριο στις 30 δρχ. από τις 15 που ήταν.

⁴⁴ Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 102/09-09-1955.

⁴⁵Βλ. αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών 135/23-11-1955, 4/10-01-1956 και 47/18-07- 1956, στο Αρχείο του Δήμου Αρχανών.

⁴⁶Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών μεαρ. 57/21-07-1956.

⁴⁷Το κέντρο «Φαντάζια» λειτουργούσε στη θέση του σημερινού κέντρου «Η άμπελος» (πρώην κέντρο «Οι ροδακινιές»), έναντι των γραφείων του Αγροτικού Συνεταιρισμού Αρχανών, αλλά μόνον κατά τους θερινούς μήνες. Διευθυντής του ήταν ο Δημήτριος I. Παπαδάκης (Σκαλανιώτης).

⁴⁸ Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 68/11 -07-1956.

⁴⁹Βλ. απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 35/28-04-1957.

εγκυκλίου του Υπουργείου Βιομηχανίας, με την οποία γνώριζε ότι επίκειται η μελέτη εξηλεκτρισμού ολόκληρης της Κρήτης σε νέες βάσεις.

Το 1957 το Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα του απόφαση,⁵⁰ καθορίζει τις ώρες λειτουργίας του δημοτικού φωτισμού ως εξής: Ο φωτισμός αυτός θα αρχίζει καθημερινά από τον ερχομό του σκότους μέχρι τις 12 τα μεσάνυκτα, και μόνο τα Σάββατα και τις ημέρες των εορτών θα παρατείνεται μέχρι την 1 μετά τα μεσάνυκτα. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου και όλον τον Οκτώβριο, θα παρέχεται πρωινός φωτισμός 1 /2 ώρας την αυγή, και όλο τον χρόνο 4ωρος πρωινός φωτισμός, από 10 π.μ. μέχρι 2 μ.μ. καθημερινά.⁵¹

Το 1959 το Δημοτικό Συμβούλιο, με νέα απόφασή του,⁵² παρατείνει προσωρινά τη σύμβαση του Δήμου με την εταιρεία μέχρι την εξαγορά της από τη Δ. Ε. Η.

Βεβαιωτικός Κατάλογος Τελών Καθαριότητας και Φωτισμού
Οικοδομών Δήμου Αρχανών, Περιόδου 1955 -1959

Οι οικοδομές διαιρέθηκαν σε κλάσεις ως εξής:

Α’ΟΙΚΙΕΣ

1^η κλάση δρχ. 45

2^η κλάση δρχ. 35

3^η κλάση δρχ. 27

Β’ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΑΠΟΘΗΚΕΣ

1η κλάση δρχ. 35

2^η κλάση δρχ. 27

Γ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ

1η κλάση δρχ. 54

2η κλάση δρχ. 35

Δ’ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΑ δρχ. 27

Ε’ ΦΟΥΡΝΟΙ δρχ. 39

ΣΤ ΛΕΜΟΝΑΔΟΠΟΙΕΙΑ δρχ. 39

Ζ’ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΩΣ

1η κλάση δρχ. 46

2η κλάση δρχ. 39

3η κλάση δρχ. 31

Η’ ΙΑΤΡΕΙΑ δρχ. 31

Θ’ ΓΡΑΦΕΙΑ ΓΕΝΙΚΩΣ δρχ. 31

I’ ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΟ δογ. 54

ΙΑ’ ΚΕΝΤΡΑ ΑΝΑΨΥΧΗΣ δρχ. 39

IB‘ ΓΚΑΡΑΖ δρχ. 46

Υποσημείωση σελίδας ⁵⁰ Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 4/14-03-1957.

⁵¹Η καθιέρωση ημερήσιου φωτισμού τότε εξυπηρετούσε τους αγρότες την περίοδο του τρυγητού, αλλά και τις νοικοκυρές στο μαγείρεμα με τις πρωτοεμφανιζόμενες τότε ηλεκτρικές κουζίνες.

⁵²Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ.76/10-06-1959.

Από τους καταλόγους αυτούς έπρεπε να εισπράττει ο Δήμος, κάθε χρόνο, το ποσό των 43.000 δρχ. συνολικά. Από αυτές, 33.000 δρχ. για τέλη καθαριότητας και 10.000 δρχ. για τέλη φωτισμού. Όρισε ακόμη ότι ο βεβαιωτικός αυτός κατάλογος που θα ίσχυε και για τα επόμενα χρόνια, έπρεπε να αναθεωρείται στην αρχή του πρώτου εξαμήνου κάθε νέου έτους, προκειμένου να συμπεριλαμβάνονται και οι μεταβολές που, αναγκαστικά, θα προέκυπταν μετά την εξέταση των τυχόν αντιρρήσεων των φορολογουμένων.

Η εταιρεία εξαγοράζεται από τη Δ.Ε.Η.

Το 1960 έχει επέλθει ήδη η εξαγορά της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, όσον αφορά το σκέλος του ηλεκτρικού εργοστασίου της, η οποία στέλνει μετά στον Δήμο έτοιμο σχέδιο σύμβασης προς υπογραφή, χωρίς να γίνουν μεταβολές στους υπάρχοντες λαμπτήρες του δημοτικού φωτισμού.⁵³

Το ιστορικό της εξαγοράς

Στις 12 Δεκεμβρίου 1959, στο συμβολαιογραφείο Αρχανών με τον τότε Ειρηνοδίκη Αρχανών Νικόλαο Σταύρου Μαυροφόρο να εκτελεί χρέη συμβολαιογράφου, υπογράφεται η εξαγορά της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών από τη Δ.Ε.Η.⁵⁴ Μάρτυρες ήταν ο Ιωάννης Εμμ. Καστρινάκης, αρτοποιός, και ο Ελευθέριος Ηρ. Ουσταμανωλάκης, οικοδόμος, κάτοικοι Επάνω Αρχανών. Από μέρους της Δ.Ε.Η. υπέγραψε ο Κίμων Γεωργίου Κρεμαζόπουλος, κάτοικος Αθηνών, Διευθυντής τότε Περιφέρειας Νήσων της Δ.Ε.Η., που η έδρα της ήταν στην οδό Χαλκοκονδύλη 30 στην Αθήνα, σύμφωνα και με την υπ’ αρ. 361/1959 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Δ.Ε.Η.

Από δε την εταιρεία, το συμβόλαιο υπέγραψαν οι εταίροι της: ο Γρηγόριος Επιτροπάκης, ο Μιχαήλ Εμμ. Μπιμπάκης, η Μαρία χήρα Πέτρου Αγκριθαράκη, το γένος Γεωργίου Κυριακάκη, ο Λεωνίδας I. Μπιμπάκης, καφεπώλης, ο Ελευθέριος I. Μπιμπάκης, γεωργοκτηματίας (ενεργούσε δε συγχρόνως και ως πληρεξούσιος του αδελφού του Ευαγγέλου I. Μπιμπάκη, εμπόρου, δυνάμει του υπ’ αρ. 2956/09-12- 1959 πληρεξουσίου του συμβολαιογράφου Ηρακλείου Μιχαήλ Ν. Καλυβιανάκη), η Σταυρούλα σύζυγος Ιωάννη Μαυρογιαννάκη, το γένος Ιωάννη Μπιμπάκη, ο Γεώργιος Ιωάννη Καλπαδάκης, κτηματίας (ενεργώντας ως πληρεξούσιος του γιου του Ευαγγέλου Γ. Καλπαδάκη, καρδιολόγου ιατρού και κατοίκου Αθηνών, δυνάμει του υπ’ αρ. 8698/21-08-1959 πληρεξουσίου εγγράφου του συμβολαιογράφου Ηρακλείου Ιωάννη Ν. Πετρομιχελάκη), ο Νικόλαος Κων. Καζαντζάκης, κτηματίας (ενεργώντας και ως πληρεξούσιος του αδελφού του Γεωργίου Κ. Καζαντζάκη, υπολοχαγού, κατοίκου Αθηνών, σύμφωνα με το υπ’ αρ. 1769/08-09-1959 πληρεξούσιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Χρήστου Κ. Κωνσταντίνου), η Ειρήνη σύζυγος Μιχαήλ Χοχλιδάκη, το γένος Κωνσταντίνου Καζαντζάκη, η Ευθαλία χήρα Κωνσταντίνου Καζαντζάκη, το γένος Κωνσταντίνου Κρασανάκη, και η Αργυρή χήρα Ιωάννη Κυριακάκη, το γένος Δημητρίου Ψαραδάκη, κάτοικοι όλοι τους Αρχανών, – 

Υποσημείωση σελίδας ⁵³Βλ. απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Επάνω Αρχανών με αρ. 108/09-09-1960.

⁵⁴Βλ. συμβόλαιο μεαρ. 427/12-12-1959.

πληντης Μαρίας χήρας Π. Αγκριθαράκη, κατοίκου Ηρακλείου.

Τα πράγματα που πουλήθηκαν με το προαναφερόμενο συμβόλαιο στη Δ.Ε.Η ήταν.

• Εγκαταστάσεις παραγωγής δηλαδή:

α) ηλεκτροπαραγωγός ομάδας Krupp ΑΕ 936 kw, πετρελαιομηχανή Krupp No 3411, κατακόρυφος, δικύλινδρος 52 hp, 300 στρ/1′, εζευγμένη απευθείας με τη γεννήτρια ΑΕ9 Σ.Ρ. No 2063635, 23^ου, 36 kw, 300 στρ/1′.

β) ηλεκτροπαραγωγός ομάδας Dektz 100 hp, Siemens 52 kw. Πετρελαιομηχανή Dektz No 132328/29, κατακόρυφος, δικύλινδρος, 100 hp, 300 στρ./Γ, μετά των ανταλλακτικών, εζευγμένη μέσω ιμάντα μετά της γεννήτριας Siemens Σ.Ρ. No 489191,2ΙΙΙ5Υ, 52 kw, 880 στρ./Γ.

γ) ηλεκτροπαραγωγός ομάδας Baksheb 24 hp, Johannes Boyck 18 kw. Πετρελαιομηχανή Baksher No 60 Ugo, κατακόρυφος, δικύλινδρος, 24 hp, 1500 στρ./Γ, εζευγμένη απευθείας με τη γεννήτρια Johannes Boyck, Σ.Ρ. No 1142, 22^ου, 18kw, 1450 στρ./Γ.

Οι παραπάνω ηλεκτροπαραγωγικές ομάδες συνοδεύονταν από εγκαταστάσεις τροφοδοτήσεως πετρελαίου, νερού ψύξης (αντλητικές εγκαταστάσεις), εκκίνησης ρύθμισης των πινάκων ελέγχου παραγωγής διανομής, των καλωδίων σύνδεσης με αυτές, των εργαλείων συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης των πετρελαιο­μηχανών, καθώς καιτωνπαρελκομένωντους.

Διάφορα εργαλεία και σκεύη μηχανοστασίου, δηλαδή: Συσκευή ελέγχου ψεκαστήρων (μπεκ) μετά μανομέτρου, 1 τεμάχιο, ηλεκτροδράπανο ΑΣ, 1 τεμάχιο, συνδήκτωρας, 1 τεμάχιο, εξωλκέας τροχαλιών, 1 τεμάχιο, καμίνι σιδηρουργού με χειροκίνητο φυσητήρα, 1 τεμάχιο, συνδετική μηχανή ιμάντων, 1 τεμάχιο, βιδολόγος σωλήνων 2,1 τεμάχιο, βαριοπούλα41 γρ., 1 τεμάχιο, τανυτήρας ιμάντων ξύλινος, 1 τεμάχιο, πυροσβεστήρας αφρού 10 λίτρων, 1 τεμάχιο, ερμάριο καρφωτό με ράφια, διαστάσεων 1,20 X 1,90 X 0,40,2τεμάχια, τράπεζες εργασίας, 2τεμάχια.

• Εγκαταστάσεις διανρρρς – δίισυαχαρςλύζ- τάσεως

Εναέριοι γυμνοί αγωγοί χαλκού 3.481 χλγ., ξύλινοι στύλοι εμποτισμένοι, 6 μέτρων, 2 τεμάχια, ξύλινοι στύλοι εμποτισμένοι, 7 μέτρων, 2 τεμάχια, ξύλινοι στύλοι εμποτισμένοι, 8 μέτρων, 7 τεμάχια, ξύλινοι στύλοι εμποτισμένοι, 9 μέτρων, 6 τεμάχια, ξύλινοι στύλοι καστανιάς, 9 μέτρων, 1 τεμάχιο, ξύλινοι στύλοι καστανιάς αντικαταστέοι διάφοροι, 7 τεμάχια, σίδηροί εξαρτισμοί 2.346 χλγ., σιδηραί πακτώσεις 1.096 χλγ., μονωτήρες μετά στελέχους κουδουνιού ή μανιτάρια No 1,72 τεμάχια, μονωτήρες με στέλεχος κουδουνιού ή μανιτάρια No 2, 413 τεμάχια, μονωτήρες με στέλεχος κουδουνιού ή μανιτάρια No 3, 653 τεμάχια, μονωτήρες αντικαταστέοι διάφοροι, 204 τεμάχια, ασφάλειες siemens 25 A, 6 τεμάχια, ακρασφάλειες No 3, 3 τεμάχια, αλεξικέραυνα πορσελάνης, 5 τεμάχια, μονωτήρες- αποζεύκτες Χ.Τ. 200 Α, 36 τεμάχια, γειώσεις, 2 τεμάχια, αξονικοί φανοί δημοτικού φωτισμού, 1 τεμάχιο.

• Παροχές

Παροχές φωτισμού, 696 τεμάχια, παροχές κίνησης, 2 τεμάχια, στυλίσκοι παροχών (504 χλγ.), 47 τεμάχια.

• Εργαλεία – όργανα διανομής.

Πέδιλα εναερίτου, 1 ζεύγος, ζώνη κάνναβης, 1 τεμάχιο, φτυάρι μικρό, 1 τεμάχιο, σκαπάνη, 1 τεμάχιο, παλαγκόμονο με σχοινί καιπιάστρα, 1 τεμάχιο.

Άπαντα τα ανταλλακτικά που αναφέρονται εδώ και ευρίσκονται στην αποθήκη των πωλητών μεταβιβάζονται επίσης, με το ίδιο συμβόλαιο, μαζί μετά δικαιώματα, ώστε η αγοράστρια να καθίσταται κυρία, νομέας και κάτοχος όλων αυτών στην κατάσταση που ευρίσκονται την ώρα της πώλησης.

Το συνολικό τίμημα όλων των παραπάνω πώλούμενών πραγμάτων καθορίστηκε, με κοινή συμφωνία, σε τετρακόσιες δεκατέσσερις χιλιάδες και πεντακόσιες δρχ. (414.500). Στο ποσόν αυτό περιλαμβανόταν, αφενός η απόδοση από τη Δ.Ε.Η. στους πωλητές του ποσού των 29.845 δρχ. που διέθεσαν οι πωλητές για την επισκευή της μηχανής Krupp, αφετέρου η ολοσχερής αποζημίωση των πωλητών για την πρόωρη λήξη της άδειας λειτουργίας των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, ως και για το τυχόν δικαίωμα ή απαίτηση τούτων από τη Δ.Ε.Η., του Ελληνικού Δημοσίου ή του Δήμου Αρχανών.

Από το παραπάνω τίμημα αφαιρούνται: α) 3.682,25 δρχ., που αποτελούν οφειλή των πωλητών στον Χρήστο Παπάζογλου για καθυστερημένες αποδοχές, β) 1.384 δρχ., που αποτελούν οφειλή των πωλητών στον Ιωάννη Νικολουδάκη για καθυστερημένες αποδοχές, γ) 10.000,50 δρχ., ως οφειλή στον Νικόλαο Επιτροπάκη από καθυστερημένες αποδοχές, δ), 18.000,38 δρχ., ως οφειλή των πωλητών στον Μιχαήλ Επιτροπάκη από καθυστερημένες αποδοχές, ε) 5.050 δρχ., ως οφειλή των πωλητών στον Ιωάννη Μαυρογιαννάκη από καθυστερημένες αποδοχές, στ) 39.913,50 δρχ., ως οφειλή των πωλητών στον Αριστείδη Κων. Κουφάκη, και ζ) 3.000 δρχ., ως οφειλή των πωλητών στον δικηγόρο Μιχαήλ Λυδάκη για αμοιβές του στη δίκη κατά του Χρήστου Παπάζογλου, πρωτόδικα και κατ’ έφεση. Όλες αυτές τις οφειλές ανέλαβε να τις εξοφλήσει η Δ.Ε.Η στα ποσά που αναφέρονται παραπάνω.

Οι πωλητές εδήλωσαν ότι, από το 1945 και εφεξής, δεν εισέπραξαν κανένα ποσό από τον Δήμο Αρχανών ή από άλλους καταναλωτές, για τη δαπάνη επέκτασης γραμμών. Επίσης δήλωσαν ότι, εκτός από τις παραπάνω οφειλές, ουδεμία άλλη οφειλή έχουν προς το Ελληνικό Δημόσιο, τράπεζες, οργανισμούς κλπ.

Η οριστική παραλαβή της εταιρείας θα γινόταν εντός τριμήνου, με σχετικό πρωτόκολλο από σήμερα, αλλά οι εγκαταστάσεις έπαψαν να λειτουργούν από την ώρα της υπογραφής του συμβολαίου. Στο συμφωνηθέν τίμημα δεν συμπεριλήφθηκαν οι ανεξόφλητες απαιτήσεις των πωλητών κατά του Δημοσίου ή Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, για αντίτιμο καταναλώσεως ηλεκτρικής ενέργειας από αυτούς μέχρι τις 30-11-1959. Τούτο θα το αναλάμβανε η αγοράστρια εταιρεία μετά από έλεγχο. Οι πωλητές, επίσης, παραιτήθηκαν από το δικαίωμα χρήσεως γηπέδων ή κτισμάτων του Δήμου Αρχανών ή τρίτων, ενώ συγχρόνως νοικιάζουν στη Δ.Ε.Η. -αντί 1.000 δρχ. τον μήνα- τον χώρο του μηχανοστασίου τους στις Αρχάνες, για όσο χρόνο αυτή το χρειάζεται, μαζί με το απαιτούμενο για ψύξη νερό από το πηγάδι των πωλητών. Επειδή η άδειά τους είχε λήξει από την 1^η Ιουλίου 1957, δεν είχαν πλέον κανένα σχετικό δικαίωμα ή αξίωση.

Η Δ.Ε.Η ανέλαβε να διατηρήσει στην υπηρεσία το προσωπικό της εταιρείας,⁵⁵ με τις ίδιες αποδοχές, και επιφυλάσσεται να το χρησιμοποιήσει αργότερα όπου αυτή κρίνει σκόπιμο, ή να καταγγείλει οποτεδήποτε τη σχετική σύμβαση εργασίας, με την καταβολή ανάλογης αποζημίωσης, χωρίς οι πωλητές να φέρουν καμιά –

Υποσημείωση σελίδας ⁵⁵Το προσωπικό που διατηρούσε η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών κατά τον χρόνο εξαγοράς της από τη Δ.Ε.Η. ήταν οι παρακάτω: Ο μηχανικός Χρήστος Παπάζογλου, ηλικίας τότε 53 ετών, ο λογιστής Ιωάννης Νικολουδάκης, ηλικίας τότε 45 ετών, ο ηλεκτρολόγος Νικόλαος Επιτροπάκης, ηλικίας τότε 42 ετών, ο ηλεκτροτεχνίτης Μιχαήλ Επιτροπάκης, ηλικίας τότε 35 ετών, ο διαχειριστής Ιωάννης Μαυρογιαννάκης, ηλικίας τότε 45 ετών, και ο εισπράκτορας Νικόλαος Καζαντζάκης, ηλικίας τότε 30 ετών. Αναλυτικό πίνακα όλων των παραπάνω, με τα χρόνια υπηρεσίας και τις αποδοχές τους, καταχωρούμε στο μέρος των εγγράφων.

ευθύνη σε αυτές τις περιπτώσεις. Επικυρωμένο πίνακα του προσωπικού με τις αποδοχές και το είδος εργασίας τους παρέδωσαν οι πωλητές στη Δ.Ε.Η. Επίσης οι πωλητές παρέδωσαν και το αρχείο των πελατών τους στη Δ.Ε.Η., όπως και κάθε άλλο στοιχείο σχετικά χρήσιμο. Η δε Δ.Ε.Η. θα έκοβε το ρεύμα όσων πελατών δυστροπούσαν στην καταβολή των οφειλών τους. Τα έξοδα του συμβολαίου, 4.245 δρχ., κατεβλήθησαν από κοινού από τους συμβαλλομένους.

Δ.Ε.Η.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ

Ανακοινούται ότι επίκειται η συνωμολόγησις συμβάσεως, δι’ ης η Δημόσια Επιχείρησις Ηλεκτρισμού θέλει προβή εις εξαγοράν εγκαταστάσεων παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, κειμένων εν Αρχάναις Νομού Ηρακλείου, ιδιοκτησίας της ενΑρχάναιςεδρευούσης Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών.

Μετά παρέλευσις μηνάς από της δημοσιεύσεως της παρούσης ανακοινώσεως, συμφώνως προς τας διατάξεις της παραγράφου 5 του άρθρου 11 του υπ’ αρ.3523/1956 Ν.Δ. «Περί οργανώσεως της διανομής ηλεκτρικής ενεργείας», η Δημόσια Επιχείρησις Ηλεκτρισμού απαλλάσσεται πάσης ευθύνης έναντι των πιστωτών της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, απορρεούσης εκ του άρθρου 479 του Αστικού Κώδικος.

Εν Αθήναις τη 3¹ Δεκεμβρίου 1959

Εκ της Δ.Ε.Η.

Η παραπάνω ανακοίνωση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πατρίς του Ηρακλείου, στο φύλλο 3936/10-12-1959.

Επίλογος

Η πρόοδος της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, με τις πολυσχιδείς της δραστηριότητες, δηλαδή: Εργοστάσιο παραγωγής και παροχής ηλεκτρικού ρεύματος σε όλη την κωμόπολη, ηλεκτροκίνητο ελαιουργείο, ηλεκτροκίνητος αλευρόμυλος και λειτουργία κινηματοθεατρικής αίθουσας, χωρητικότητας 600 περίπου ατόμων, δεν οφειλόταν μόνο στην οξυδέρκεια και τη δραστηριότητα των μετόχων της, αλλά και στη σωστή επιλογή του κατάλληλου προσωπικού, που είχε κάνει από την πρώτη κιόλας ημέρα της λειτουργίας της.

Έτσι, η εταιρεία είχε την τύχη να της προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους αρχικά, ο ηλεκτρολόγος Αλέξανδρος Μπικώφ και ο Γεώργιος Κουρμουλής (1865), οι οποίοι -αν και μη Αρχανιώτες- εγκαταστάθηκαν αμέσως, από τη δεκαετία του 1920-30, στις Αρχάνες οικογενειακώς, αγάπησαν την κωμόπολη και τους κατοίκους της, παρέμειναν μέχρι τη συνταξιοδότησή τους και προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στον τόπο.

Στη συνέχεια, προσέφεραν υπηρεσίες τα αδέλφια Χρήστος και Γεώργιος Δημητρίου Παπάζογλου, επίσης πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, παντρεύτηκαν Αρχανιωτοπούλες και κατοίκησαν στην κωμόπολη. Και άλλοι, παράλληλα, αξιόλογοι Αρχανιώτες, για τους οποίους ήδη έχουμε κάνει λόγο στη σημείωση 55 του παρόντος, αλλά και σε ειδικό πίνακα που παραθέτουμε στο μέρος των εγγράφων, προσέφεραν τις υπηρεσίες τους.

Όλο αυτό το προσωπικό, εκτός του Εμμανουήλ Ν. Καζαντζάκη, προσελήφθη από τη Δ.Ε.Η. στο τέλος του 1959, μετά την εξαγορά της εταιρείας, οπότε η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σε όλους τους Έλληνες έγινε μονοπωλιακό προνόμιο εκ μέρους της. Από αυτήν, αργότερα, συνταξιοδοτήθηκαν όλοι, πλην των αδελφών Νικολάου και Μιχαήλ Επιτροπάκη που αποχώρησαν νωρίτερα, για διαφορετικούς προσωπικούς λόγους ο καθένας τους.

Πρέπει όμως να τονιστεί, ιδιαίτερα, ότι όλες αυτές οι βιοτεχνικές μονάδες της εταιρείας που αναφέραμε παραπάνω, δεν είχαν βρει εξαρχής την καθολική αποδοχή των κατοίκων της κωμόπολης. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να τις χρησιμοποιούν ανεπιφύλακτα. Συγκεκριμένα, απέφευγαν το ελαιουργείο ισχυριζόμενοι ότι η «Φάμπρικα» τους απέδιδε καλύτερης ποιότητας λάδι. Την ίδια συμπεριφορά είχαν και απέναντι στον ηλεκτροκίνητο αλευρόμυλο, λέγοντας ότι ο «Μύλος», εννοώντας τους υδρόμυλους του χειμάρρου, τους έδινε καλύτερο και πιο εύγευστο αλεύρι. Αυτές τις επιφυλάξεις τις εξέφραζαν ακόμα και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1950-60.

Θυμάμαι, επίσης, ότι ανάλογη ήταν και η συμπεριφορά του κόσμου ως προς την καταλληλότητα ή μη του πόσιμου νερού των γεωτρήσεων. Το 1968, συγκεκριμένα, που για πρώτη φορά χρειάστηκε να πλουτιστεί το υδραγωγείο της κωμόπολης με το νερό της γεώτρησης του Κάμπου, στη θέση Τριορούκουνο, υπήρξε έντονη και ομαδική η αντίδραση πολλών Αρχανιωτών ότι, δήθεν, το νερό αυτό τους προκαλεί πεπτικές διαταραχές, αλλεργίες και δερματοπάθειες. Χρειάστηκε τότε να μετακληθεί στις Αρχάνες ο Νομίατρος Ηρακλείου,⁵⁶ ο οποίος σε πολυπληθή συγκέντρωση στον θερινό κινηματογράφο της κωμόπολης, προσπάθησε με δυσκολία να τους πείσει ότι πρέπει άφοβα να πίνουν το νερό των γεωτρήσεων και ότι, συγκριτικά με το νερό των επιφανειακών πηγών, τούτο τουλάχιστον δεν μολύνεται.

Το κινηματοθέατρο της εταιρείας

Θα ήταν ουσιώδης παράλειψη, αν δεν αφιερώναμε μερικές αράδες στο κινηματοθέατρο της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, η λειτουργία του οποίου επί δεκαετίες ψυχαγώγησε και επιμόρφωσε τους Αρχανιώτες, αρχικά σε στεγασμένο χώρο, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, όπου έβλεπαν ταινίες βουβού κινηματογράφου από το 1927, και αργότερα στον ίδιο χώρο λειτουργούσε χειμερινός κινηματογράφος, ενώ το καλοκαίρι λειτουργούσε υπαίθριος θερινός κινηματογράφος στον χώρο που προαναφέραμε στη σημείωση ⁵⁷.

Η χειμερινή αυτή αίθουσα του κινηματοθεάτρου ήταν καλαίσθητη και ευρύχωρη, όμοια της οποίας το Ηράκλειο δεν διέθετε εκείνη την εποχή, αλλά πιστεύουμε ότι και από άλλες ανάλογες κινηματοθεατρικές αίθουσες των μεγάλων αστικών κέντρων της Ελλάδας, εκείνης της περιόδου, δεν θα ήταν κατώτερη.

Αυτή η αίθουσα, κατά την περίοδο των Αποκριών μετατρεπόταν σε χορευτικό κέντρο, με τη μετάκληση στην κωμόπολη πολυπρόσωπων μουσικών συγκροτημάτων, πανελλήνιας εμβέλειας, που πλαισιώνονταν από ονομαστούς και φημισμένους τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Κάθε χρόνο, η περίοδος αυτή για –

Υποσημείωση σελίδας ⁵⁶Νομίατρος Ηρακλείου τότε ήταν ο υγειονολόγος ιατρός Εμμανουήλ Χαραλαμπάκης, με Αρχανιώτικη καταγωγή από τον πατέρα του. Ο γιατρός αυτός αργότερα παραιτήθηκε, πήρε την ειδικότητα του μικροβιολόγου και άνοιξε ιδιωτικό ιατρείο στο Ηράκλειο.

⁵⁷Το θερινό κινηματοθέατρο των Αρχανών, τότε, είχε εγκατασταθεί σε οικόπεδο ιδιοκτησίας Μιχαήλ Συκιανάκη, στη θέση Τουρκογειτονιά, με επιχειρηματία τον Νικόλαο Γ ρηγορίου Επιτροπάκη.

τις Αρχάνες, τόσο προπολεμικά όσο και μεταπολεμικά – μέχρι και το 1970, παρέμεινε ονομαστή. Πολλοί Ηρακλειώτες έρχονταν τότε στην κωμόπολη για να διασκεδάσουν.

Χαρακτηρίσαμε την αίθουσα αυτή ως κινηματοθέατρο και τούτο γιατί διέθετε και ευρύχωρη θεατρική σκηνή, με τα ανάλογα καμαρίνια, κι έτσι κάθε θίασος που ερχόταν από την Αθήνα στο Ηράκλειο για παραστάσεις, όσο πολυπρόσωπος και ακριβός κι αν ήταν, μετακαλείτο από τους επιχειρηματίες και στις Αρχάνες, όπου έδινε από 1-4 -καμιά φορά και περισσότερες- παραστάσεις με κατάμεστη την αίθουσα από κόσμο.

Τρανταχτά ονόματα του ελληνικού θεατρικού στερεώματος και του κινηματογράφου πέρασαν από το κινηματοθέατρο «Απόλλων» των Αρχανών, την εποχή εκείνη, όπως η Καλή Καλό, η Σοφία Βέμπο με την αδελφή της Αλίκη και τον Μίμη Τράίφόρο, ο Μάνος Κατράκης, ο Μίμης Φωτόπουλος, ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Ανδρέας Μπάρκουλης, η Κατερίνα Ανδρεάδη, οι αδελφές Καλουτά, οι αδελφοί Μαλούχοι, η Σπεράντζα Βρανά και άλλοι εκλεκτοί ηθοποιοί.

Κάθε βράδυ σχεδόν, ιδιαίτερα τα Σαββατοκύριακα, ουρά ήταν ο κόσμος στο ταμείο του κινηματοθεάτρου, ακόμη και σε όλο το μήκος της ξύλινης γέφυρας που συνέδεε τότε την αίθουσα με τον απέναντι δρόμο, σε αναμονή να κόψει εισιτήρια για να μπει μέσα στην αίθουσα και να απολαύσει την προβαλόμενη ταινία ή τη θεατρική παράσταση. Την ημέρα της Κυριακής οι παραστάσεις έφθαναν μέχρι και τρεις τον αριθμό. Η ίδια κοσμοσυρροή παρατηρείτο και στη διάρκεια των Απόκρεων. Ιδιαίτερα δε τα βράδια που γίνονταν επίσημοι χοροί από τα τοπικά σωματεία, ή διαγωνισμοί χορού από τη Διεύθυνση του κέντρου, με καλαίσθητες ενδυμασίες τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών.

Επίσης, η αίθουσα αυτή χρησιμοποιείτο για διαλέξεις και Γενικές Συνελεύσεις του Αγροτικού Συνεταιρισμού και των άλλων τοπικών σωματείων. Ιδιαίτερα στη δεκαετία 1930-40, οι εφημερίδες του Ηρακλείου κάνουν συχνές αναφορές για τέτοιου είδους εκδηλώσεις στο κινηματοθέατρο «Απόλλων» των Αρχανών. Γενικά, αυτό το κινηματοθέατρο έδινε στην Αρχανιώτικη κοινωνία πολλές πολιτιστικές διεξόδους, αναπτύσσοντας με τον τρόπο αυτό την κοινωνικότητα μεταξύ των κατοίκων και, συγχρόνως, τους έδινε ευχάριστες ευκαιρίες για να ξεχνούν τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Ωραίοι χρόνοι που, στη μνήμη όσων τους πρόλαβαν και τους έζησαν, παραμένουν ανεξίτηλοι.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ (1906-1976)

Μηχανικός της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, κύριος μοχλός ανάπτυξής της.

Ο Χρήστος Παπάζογλου του Δημητρίου και της Περμανθούλας ήταν Έλληνας πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία, πρακτικός μηχανικός μηχανών εσωτερικής καύσης. Όταν, το 1928, προσελήφθη από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών ως διευθυντής του μηχανοστασίου της, εγκαταστάθηκε στις Αρχάνες -μαζί με την πατρική του οικογένεια- σε μισθωμένη οικία του Γεωργίου Ρεθεμιωτάκη, δυτικά του εργοστασίου της εταιρείας.

Η πατρική του οικογένεια αποτελείτο από τους δύο ηλικιωμένους γονείς του, τον Δημήτριο και την Περμανθούλα, και τα μικρότερα σε ηλικία αδέλφια του: α) Μαρία (1908), που παντρεύτηκε μεταπολεμικά στη Θεσσαλονίκη και έκτοτε έζησε και πέθανε εκεί, β) Ερμιόνη (1910), που και αυτή παντρεύτηκε και έζησε στη Θεσσαλονίκη, λίγο πιο αργά από την αδελφή της, και γ) Γεώργιος (1915), που και αυτός δούλεψε αρχικά στην ίδια εταιρεία, κι όταν αυτή εξαγοράστηκε από τη Δ.Ε.Η., δούλεψε στα ηλεκτρικά εργοστάσια της επιχείρησης στο Τυμπάκι, στα Ανώγεια και στο Ηράκλειο. Παντρεύτηκε την Αρχανιωτοπούλα Καλλιόπη Μαρκομιχελάκη (1923), έχτισε σπίτι στο Ηράκλειο -στην οδό Πατελλάρου στον Μασταμπά- και έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του εκεί.

Ο Χρήστος Παπάζογλου ήταν άνθρωπος οξυδερκής, δημιουργικός, εφευρετικός, εργατικός και ευσυνείδητος. Οι Αρχανιώτες, για πολλές δεκαετίες, τον είχαν ταυτίσει με το ηλεκτρικό εργοστάσιό τους, του οποίου θεωρείτο η ψυχή και ο φύλακας άγγελός του. Είχε ταυτιστεί, ιδιαίτερα, με το άναμα και σβήσιμο των φώτων και όταν, λίγο πριν τα μεσάνυκτα, το εργοστάσιο προειδοποιούσε τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, με 2-3 ανοιγοκλεισίματα των φώτων, για την επικείμενη διακοπή της ηλεκτροδότησης, όλοι γνώριζαν ότι ο Χρήστος δεν μπορούσε να παρεκκλίνει από τα καθιερωμένα.

Παντρεύτηκε στις Αρχάνες τη μικρή κόρη του συμβολαιογράφου της κωμόπολης Νικολάου Αντ. Μαυρογιάννη, τη Ζαχαρένια (1924-1979) και απέκτησε μια κόρη, την Περμανθούλα (1947), η οποία αργότερα παντρεύτηκε τον επίσης Αρχανιώτη χημικό Σπύρο Ιωάννη Χοχλιδάκη, μακαρίτη σήμερα.

Ο Χρήστος Παπάζογλου, ως μηχανικός της εταιρείας, τη βοήθησε να ορθοποδήσει και να επιτελέσει πολύπλευρο και δημιουργικό έργο, ωφέλιμο στους εταίρους της αλλά και στην κοινωνία των Αρχανών. Το 1928, που προσελήφθη, η εταιρεία είχε μόνο το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος – και αυτό όχι πλήρες. Με τη δική του βοήθεια και εργατικότητα η εταιρεία απέκτησε έκτοτε, σταδιακά, την αίθουσα του κινηματοθεάτρου, το ηλεκτροκίνητο ελαιοτριβείο και τον ηλεκτροκίνητο αλευρόμυλο. Δηλαδή, μέχρι το 1940 που ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, είχε δημιουργηθεί στις Αρχάνες ένα πλήρες βιομηχανικό συγκρότημα.

Ο Χρήστος Παπάζογλου, ως ανήσυχο πνεύμα που ήταν, δεν περιοριζόταν μόνο στην επαγγελματική του προσφορά και εργασία. Στο σπίτι του, παράλληλα, ασχολιόταν και με ιδιωτικές εργασίες σύμφωνες με τις γνώσεις και τις εμπειρίες του. Επισκεύαζε παντός είδους ιδιωτικές μηχανές, ρολόγια, γραφομηχανές, αυτοκίνητα κλπ. Πολλές φορές συναρμολογούσε ο ίδιος τα επιμέρους εξαρτήματα και κατασκεύαζε έτσι ένα νέο αυτοκίνητο ή μηχάνημα. Τα μηχανήματα αυτά, άλλα πουλούσε και άλλα τα χρησιμοποιούσε ο ίδιος.

Έτσι, το 1939, με συμβολαιογραφική πράξη του Ιωσήφ Ευστρατίου Τζαρδή, γραμματέα του Ειρηνοδικείου Αρχανών, ο οποίος -μη υπάρχοντος τότε Ειρηνοδίκη- αναπλήρωνε τον συμβολαιογράφο Αρχανών Νικόλαο Μαυρογιάννη, παρουσία και των μαρτύρων Γεωργίου Νικολάου Χριστινίδη, κοινοτικού γραμματέα, και Νικολάου Γεωργίου Μαστοράκη, καφεπώλη, ο Χρήστος Παπάζογλου πουλά στον Εμμανουήλ Παπαδάκη, πρακτικό μηχανικό, κάτοικο Κουνάβων Πεδιάδας, ένα αυτοκίνητο ποδήλατο τύπου «Τριόμφ», χωρίς καλάθι, 4 ίππων, ελαστικά πνευστά, 18 χρόνων, με αριθμό πλαισίου 1353 Μ.Σ., αριθμό μοτέρ 40545, ιδιωτικής χρήσης, το οποίο είχε αγοράσει με το υπ’ αρ. 1020/06-03-1936 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Ηρακλείου Νικόλαου Μιχαήλ Καλυβιανάκη, και το με αριθμό 9/30-03-1938 πιστοποιητικό κυριότητας του Προέδρου της Κοινότητας Επάνω Αρχανών, αντί του ποσού των πέντε χιλιάδων πεντακοσίων (5.500) δρχ.⁵⁸

Τον Αύγουστο του 1941, ο Χρήστος Παπάζογλου συνάπτει με τους εργοδότες του μια παράλληλη εταιρική σχέση,⁵⁹ η οποία συνίστατο στα εξής: Μία ατμομηχανή που κινιόταν με στερεά καύσιμη ύλη, την οποία κατείχε από αγορά, την καθιστά κοινή μεταξύ αυτού και των εταίρων της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών,⁶⁰ ούτως ώστε η μηχανή αυτή να ανήκει κατά πλήρη κυριότητα και κατοχή κατά το μισό σε αυτόν και κατά το άλλο μισό στους άλλους συμβαλλομένους, με τον όρο να πάρει ο Παπάζογλου 60.000 δρχ. αμέσως από τις πρώτες εισπράξεις της επιχείρησης. Τη μηχανή αυτή θα την εγκαταστήσει ο ίδιος με τη φροντίδα του, χωρίς ιδιαίτερη αμοιβή, στο μισθωμένο από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών⁶¹ εργοστάσιο Κανετάκη,⁶²του οποίου η χρήση μετά, μαζί με την προαναφερόμενη ατμομηχανή, θα καταστεί επίσης κοινή μεταξύ του Παπάζογλου και της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών.

Η διάρκεια της μίσθωσης του εργοστασίου θα είναι διετής, από 1^ης Σεπτεμβρίου 1941 μέχρι 31^ης Αυγούστου 1943, με ετήσιο μίσθωμα 42.000 δρχ. ή 1.400 οκάδες λάδι. Το μίσθωμα αυτό θα βάρυνε εξίσου τους συμβαλλομένους. Εάν η μίσθωση παρατεινόταν, το μίσθωμα θα υπολογιζόταν μόνο σε δραχμές. Η νέα αυτή εταιρική επιχείρηση είχε σκοπό την αλευροποίηση δημητριακών και την έκθλιψη ελαιοκάρπου μέχρι την 1^η Νοεμβρίου 1943, οπότε η ατμομηχανή θα μετακομιστεί προσωρινά στις αποθήκες της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, χωρίς ενοίκιο, και η χρήση για τον υπόλοιπο μίσθιο χρόνο του εργοστασίου Κανετάκη θα περιέλθει τότε εξολοκλήρου στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών.

Η επίβλεψη και η διαχείριση των τεχνικών εργασιών που θα απαιτούνταν για την εν λόγω επιχείρηση, ανήκαν στην αρμοδιότητα του Παπάζογλου, ως ειδικός της μηχανικός που θα παρείχε αυτές τις εργασίες χωρίς αποζημίωση, όπως και οι –

Υποσημείωση σελίδας ⁵⁸Βλ. συμβόλαιο με αρ. 6209/09-08-1939 του συμβολαιογράφου Αρχανών Νικολάου Μαυρογιάννη, αναπληρού μενού από τον τότε γραμματέα του Ειρηνοδικείου Αρχανών Ιωσήφ Τζαρδή.

⁵⁹Βλ. το ιδιωτικό εταιρικό συμφωνητικό με ημερομηνία 14-08-1941, στο αρχείο της οικογένειας.

⁶⁰Η συντομογραφία Η.Ε.Α. ερμηνεύεται ως Ηλεκτρική Εταιρία Αρχανών. Οι μέτοχοί της ήταν: ο Ιωάννης Κυριακάκης, ο Γρηγόριος Επιτροπάκης, ο Κωνσταντίνος Καζαντζάκης, ο Μιχαήλ Μπιμπάκης και τα παιδιά του Ιωάννη Μπιμπάκη. Σχετικά βλ. το προηγούμενο κεφάλαιο του παρόντος.

⁶¹Η Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών ιδρύθηκε το 1925 με σκοπό τον ηλεκτροφωτισμό των οδών, πλατειών, οικιών και καταστημάτων της κωμόπολης επί πληρωμή. Μια εταιρεία φιλόδοξη και πρωτοποριακή, που – για δεκαετίες- πρόσφερε πολλά στην πολιτιστική αναβάθμιση των Αρχανών.

⁶²Το εργοστάσιο Κανετάκη λειτούργησε ως ιδιωτικό ελαιοτριβείο. Ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Κανετάκη, γαμπρό του Χή Νικολάου Λυδάκη, σε οικόπεδο της συζύγου του Ευριδίκης, στην όχθη του χειμάρρου που περνά από τη μέση περίπου της κωμόπολης και κοντά στην ομώνυμη γέφυρα. Σήμερα είναι ιδιοκτησία του Δήμου Αρχανών, ο οποίος το κατεδάφισε πρόσφατα.

υπηρεσίες των λοιπών συνεταίρων. Παρά ταύτα, ο Παπάζογλου μπορούσε να προσλαμβάνει βοηθό με μισθό σε βάρος της επιχείρησης. Ο ίδιος θα εξακολουθούσε να είναι μισθωτός υπάλληλος της Ηλεκτρικής Εταιρίας Αρχανών, ως ειδικός μηχανικός της, απολαμβάνοντας όλες τις νόμιμες αποδοχές, ανεξάρτητα των κερδών ή μη της νέας επιχείρησης.

Τα έξοδα της μεταφοράς της ατμομηχανής από Ηράκλειο στις Αρχάνες, της εγκατάστασής της, της επισκευής της, της τυχόν μετατροπής της, καθώς και η δαπάνη της αγοράς των απαιτούμενων 150 περίπου ελαιοπάνων (ντουρβάδων), θα καταβάλλονταν αμέσως και απροφάσιστα από τα μέλη της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών, χωρίς τη συνεισφορά του Χρήστου Παπάζογλου, αλλά θα βάρυναν την προκειμένη επιχείρηση και θα αποδίδονταν στους καταβάλλοντες από τις ενεργούμενες εισπράξεις. Κάθε άλλη δαπάνη για την κανονική λειτουργία και την πιο σκόπιμη εκμετάλλευση της επιχείρησης, θα βάρυνε αυτήν. Τα κέρδη και οι ζημίες θα εκκαθαρίζονταν κάθε μήνα και θα κατανέμονταν μεταξύ των συνεταίρων ανάλογα των μετοχών τους. Δηλαδή, στον Χρήστο Παπάζογλου τα μισά, και τα άλλα μισά σε όλους τους άλλους. Μετά τη λήξη της επιχείρησης, η ατμομηχανή -με όσες βελτιώσεις της είχαν γίνει και τα εξαρτήματά της- θα ανήκαν εξίσου και στα δύο μέρη κατά τη συμμετοχή τους. Κάθε διαφωνία που θα προέκυπτε μεταξύ των εταίρων, θα λυνόταν, υποχρεωτικά, με διαιτησία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Ηρακλείου.

Το 1944, τα μέλη της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αρχανών υπογράφουν με τον Χρήστο Παπάζογλου ένα άλλο συμφωνητικό,⁶³ με το οποίο αναθέτουν στον δεύτερο τη συναρμολόγηση μιας μηχανής μάρκας Κρουπ, κατασκευής 1928, δυνάμεως 52 ίππων, μεταχειρισμένης, που είχε χρησιμοποιηθεί στο ηλεκτρικό εργοστάσιο, για 12 χρόνια, και είχε υποστεί ρήγμα εσωτερικό και εξωτερικό του κυλίνδρου της, το οποίο επισκεύασαν με ηλεκτροκόλληση. Στον Παπάζογλου έβαλαν όρους, όπως η συναρμολόγηση περατωθεί μέχρι 01-07-1944, τα έξοδα εργατών, βοηθών, τόρνου κλπ. και τα εξαρτήματα και υλικά θα βάρυναν τους εργοδότες. Ως αμοιβή του Παπάζογλου ορίστηκε η ποσότητα 350 οκάδων καθαρού λαδιού, λαμπάντε, απάτην οποία του παραδόθηκαν αμέσως οι 150, ενώ οι υπόλοιπες 200 οκάδες θα του παραδίδονταν μέχρι 31-12-1944. Διευκρινιζόταν ότι, εάν μετά την επαναλειτουργία αυτής της μηχανής, υποστεί ξανά βλάβη στο παλιό – επισκευασμένο με ηλεκτροσυγκόλληση- ρήγμα της ή σε άλλο τμήμα, ουδεμία ευθύνη θα έχει ο Παπάζογλου, καθόσον σε αυτόν ανατέθηκε μονάχα η συναρμολόγησή της.

Στις 29-03-1949 ο Χρήστος Παπάζογλου, με συμβολαιογραφική πράξη,⁶⁴ αγοράζει από τον Γεώργιο Χατζηεμμανουήλ, εργοστασιάρχη, κάτοικο Πλατάνου Καινούριου, μια πετρελαιομηχανή Ντόιτσε, δίχρονη, 15 ίππων, αντί 3.000.000 δρχ. Αυτήν τη μηχανή ο Χατζηεμμανουήλ την είχε αγοράσει το 1940, με συμβόλαιο,⁶⁵ από τον Θωμά Στεφάνου Πολίτη, έμπορο, κάτοικο Ηρακλείου, αντί 50.000 δρχ. Κατά την πώληση, ο πωλητής εδήλωσε ότι δεν θα ευθυνόταν για τυχόν ελάττωμά της, εκτός από ρήγμα στο εσωτερικό της. Και επειδή κατά τη λύση της μηχανής διαπιστώθηκε ρήγμα, ο αγοραστής ζήτησε την αναστροφή της πώλησης ή, –

Υποσημείωση σελίδας ⁶³Βλ. ιδιωτικό συμφωνητικό με ημερομηνία 21-05-1944, στο αρχείο της οικογένειας.

⁶⁴Βλ. συμβόλαιο με αρ. 6360/29-03-1949, του συμβολαιογράφου Ηρακλείου Νικολάου Μιχαήλ Καλυβιανάκη. Η μηχανή αυτή ήταν Ντίζελ Ντόιτς ΜΤΟΡΕΝ ΓΚΕΖΕΛΣΑΦΤ, Μ.Β.Χ., τύπου Β.Μ.Ζ., με αριθμό 162582/3.

⁶⁵Βλ. συμβόλαιο με αρ. 14948/02-07-1940, του συμβολαιογράφου Ηρακλείου Ευστρατίου Θεοδώρου Γαρεφαλάκη.

τουλάχιστον, τη μείωση του συμφωνηθέντος τιμήματος. Ο πωλητής, μετά από αυτήν τη διαπίστωση, πείσθηκε και χάρισε στον αγοραστή 700.000 δρχ. για το ρήγμα που διαπιστώθηκε και, για απόδειξη αυτής της νέας συμφωνίας, υπογράφτηκε μεταξύ τους ιδιωτικό συμφωνητικό, με το οποίο οι συμβαλλόμενοι παραιτήθηκαν αμοιβαία από κάθε άλλη απαίτηση.⁶⁶

Αυτήν τη μηχανή ο Παπάζογλου, αφού την επισκεύασε και τη συμπλήρωσε, τη χρησιμοποίησε στην εγκατάσταση ενός δικού του πλέον ελαιοτριβείου, το οποίο στέγασε και λειτούργησε σε ιδιόκτητο οίκημα στο χωριό των Κάτω Αρχανών, ενώ παράλληλα εξακολουθούσε να εργάζεται στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών μέχρι και το 1959.

Το 1959 η Δ.Ε.Η. εξαγοράζει την Ηλεκτρική Εταιρεία Αρχανών, με την υποχρέωση να μετατάξει και το προσωπικό της στις τάξεις της. Έτσι, ο Χρήστος Παπάζογλου μετατάσσεται, ως μηχανικός και πάλι, στη Δ.Ε.Η. Τοποθετείται ως υπεύθυνος λειτουργίας του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Τυμπάκι Πυργιώτισσας Ηρακλείου. Σύμφωνα με την πράξη της μετάταξής του, ο νέος του μισθός ήταν 2.100 δρχ., επιπλέον δε 393 δρχ. ως οικογενειακό επίδομα, όπως και άλλες 525 δρχ. ως επίδομα πολυετίας. Εκεί συμπλήρωσε τα χρόνια της υπηρεσίας και αργότερα έγινε συνταξιούχος της Δ.Ε.Η. Την ίδια περίπου πορεία ακολούθησε και ο αδελφός του Γεώργιος, με τη διαφορά ότι αυτός -από το 1959 και μετά-εργάστηκε στο εργοστάσιο της Δ.Ε.Η. στο Ηράκλειο.

Αργότερα, ο Χρήστος Παπάζογλου πάντρεψε την κόρη του Περμανθούλα με τον Αρχανιώτη χημικό Σπύρο Ιωάννου Χοχλιδάκη, έναν αξιόλογο επιστήμονα, δραστήριο και δημιουργικό άνθρωπο. Δυστυχώς όμως, το νήμα της ζωής του κόπηκε πρόωρα απάτην επάρατη ασθένεια της εποχής μας. Πρόλαβε όμως και από τον γάμο αυτόν γεννήθηκαν δύο αξιόλογα αγόρια, ο Ιωάννης και ο Χρήστος, τα οποία βαδίζουν στα χνάρια του παππού τους και του πατέρα τους. Ο Χρήστος Παπάζογλου πέθανε στο ιδιόκτητο σπίτι του στις Αρχάνες, στην οδό Ηλία Βουτιερίδη,το 1976.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: Μορφωτικός Σύλλογος Αρχανών. Οι Αρχάνες στον 20ο αιώνα. Όψεις και Απόψεις. Επετειακή έκδοση για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του.

Αρχάνες Σεπτέμβριος 2008. Επιμέλεια έκδοση Βαγγέλης Ψαραδάκης.

Ευχαριστώ θερμά τον κύριο Νίκο Γ. Χριστινίκη ο οποίος είχε την ευγενή καλοσύνη να μου χαρίσει μεταξύ πολλών βιβλίων και αυτό εδώ.