Το χωριό Θέρισο1905 και τα μνημεία του

 Τα μνημεία του χωριού Θέρισο και η επανάσταση του Βενιζέλου το 1905.

Στο παρόν δημοσίευμα θα διαβάσετε εν συντομία τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σε αυτόν τον οικισμό του Νομού Χανίων το έτος 1905.

Επίσης θα δείτε φωτογραφίες μαζί με πληροφορίες σχετικά με τα μνημεία και τις εκκλησίες του χωριού.

 

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ (1905)

Γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο συνασπίστηκαν όλοι οι δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη αντιπολίτευση. Η κατάστα­ση έφτασε σε κρίσιμο σημείο και η εσωτερική ενότητα της Κρητικής Πολιτείας κλονίστηκε σοβαρά, όταν οι εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης συνέταξαν και υπέγραψαν προκήρυξη (26 Φεβρουάριου 1905), με την οποία ζητούσαν μεταβολή του συν­τάγματος της Κρήτης. Ιδού το επαναστατικό αυτό έγγραφο : ((Oι υπογεγραμμένοι αποτελούντες την ηνωμένην εν Κρήτη αντι­πολίτευσήν, συνελθόντες εν Χανίοις τη 26 Φεβρουάριου 1905, αποσκοπούντες εις την εκπλήρωσιν του Εθνικού Προγράμματος, αποφασίζομεν : α) Πρώτον και κύριον μέλημα ημών έστω η επίτευξις του από αιώνων επιδιωκομένου σκοπού της ενώσεως της Κρήτης μετά της ελευθέρας Ελλάδος, β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου, θέλομεν επιδιώξει την πολιτικήν προσέγγισιν της πατρίδος μας προς την ελευθέραν Ελλάδα, μεταβαλλομένης από διεθνούς απόψεως της σημερινής καταστάσεως. γ) Μη εκπληρουμένου μηδέ του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του ημετέρου συντάγματος κατά το πρότυπον του ελληνικού, όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού. Του προγράμματος τούτου την πραγμάτωσιν θέλομεν επιδιώξει και δι ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων. Εν ταις ενεργείαις ημών δεν θέλομεν επιδιώξει προσωπικήν μεταβολήν, αλλ επελθούσης τοιαύτης θέλομεν αποκρούσει παντί σθένει και διά των όπλων έτι πάντα μη ‘Ελληνα κυβερνήτην)).

Αυτό ήταν το προμήνυμα της επανάστασης, που εκδηλώ­θηκε λίγες ημέρες αργότερα (10 Μαρτίου 1905) και είναι γνω­στή ως επανάσταση του Θερίσου. Ήδη από τις αρχές του έτους εκείνου είχαν προκηρυχθεί εκλογές, στις 20 Μαρτίου, για την ανάδειξη 64 βουλευτών, στους οποίους θα προσετίθεντο 10 ακόμη διοριζόμενοι απευθείας από τον Πρίγκιπα, σύμφωνα με το σύνταγμα. Η αντιπολίτευση αποφάσισε να μην κατέλθει στις εκλογές, κατήγγειλε τα ανελεύθερα μέτρα του Πρίγκιπα και τις μεθόδους εκλογικής βίας, και κάλεσε με προκήρυξη το λαό σε αποχή. Έτσι, οι αντιπολιτευόμενοι αντί να κατέλθουν στην εκλογική μάχη, συγκεντρώθηκαν στο χωριό Θέρισο της ορεινής Κυδωνίας και κήρυξαν ένοπλο αγώνα κατά της Αρμο­στείας. Στην επαναστατική συνέλευση της 11 Μαρτίου κηρύχθηκε η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και υψώθηκε η ελληνική σημαία. Ο Ελ. Βενιζέλος, φυσικός αρχηγός του νέου αυτού επαναστατικού κινήματος, ανέλυσε με σαφήνεια την πο­λιτική κατάσταση της Κρήτης, σε πανηγυρικό λόγο, που εξεφώνησε στα Κεραμειά στις 25 Μαρτίου 1905, με την ευκαιρία της εθνικής επετείου : ((…Ευθύς εξ αρχής ωνόμασαν τον Πρίγκι­πα αντιπρόσωπον της εθνικής ιδέας εν Κρήτη. Κατά του τίτλου τούτου διεμαρτυρήθην και διαμαρτύρομαι. Η Κρήτη δεν έχει ανάγκην αντιπροσώπων της Εθνικής Ιδέας. Τίτλοι αυτής είναι οι αγώνες της. Εδέχθημεν τον Ύπατον Αρμοστήν μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα της ενώσεως της Κρήτης μετά της Ελλάδος. Αλα ο αρραβών διήρκεσε τόσον πολύ, ώστε το στάδιον της μνηστείας κατήντησεν απεχθές, καθ’ όσον δεν επήλθεν η πρόοδος η προσδοκωμένη και συμφυής προς την απόκτησιν της ελευθερίας. Υπό το απεχθές τούτο καθεστώς παρενεβλήθησαν παρεξηγήσεις, αίτινες το κατέστησαν απεχθέστερον. Καθ’ έκα­στον ταξίδιον του Πρίγκιπος επιστεύετο ότι θα γίνη η ένωσις. Παρήλθον ήδη εξ έτη. ‘Ητο φυσικόν ο Κρητικός Λαός να προσφύγη άπαξ έτι εις τα όπλα, όπως καταστήση εναργεστέραν την ανάγκην της εθνικής του αποκαταστάσεως. Υπάρχουν οι φρονούντες ότι το κίνημα τούτο είναι άκαιρον. Δεν έχει, άραγε, αναγνωρισθή ότι η μόνη λύσις του Κρητικού Ζητήματος είναι η ένωσης Κρήτης μετά του Βασιλείου της Ελλάδος; Την ένωσιν, λέγουν, θα την κάμη μόνον όταν θελήση ο υιός του βασιλέως της Ελλάδος ! Διαμαρτύρομαι και κατά της αντιλήψεως αυτής. Δεν
δυνάμεθα να αναθέσωμεν το εθνικόν μας μέλλον εις μίαν οικογένειαν…)).

Η επανάσταση εδραιώθηκε και επεκτάθηκε γρήγορα, με την προσχώρηση ισχυρών τοπικών παραγόντων και πολεμι­στών. Ο Ιω. Σφακιανάκης, ο Α. Στεργιάδης και ο Εμμ. Πολυχρονίδης από το Ηράκλειο προσχώρησαν αμέσως στην επα­νάσταση και το ίδιο έκαμαν στο Ρέθυμνο ο επίσκοπος Διονύ­σιος Καστρινογιαννάκης και ο Ιω. Τσουδερός, όπως και στο Λασίθι ο επίσκοπος Πέτρας Τίτος και ο Μ. Σφακιανάκης. Ψη­φίσματα συμπαράστασης έφταναν από όλη την Κρήτη. Ο Πρίγ­κιπας είχε υπό τον έλεγχό του μόνο την εντόπια χωροφυλακή, που κι αυτή δεν ήταν πιστά αφοσιωμένη. Οι Μ. Δυνάμεις τη­ρούσαν στάση επιφυλακτική, με μοναδική εξαίρεση τη Ρωσία, που φανερά υποστήριζε τον Πρίγκιπα. Το ρωσικό πολεμικό «Χάμπρι» με το ναύαρχο Ουρμπάνοβιτς βομβάρδισε επανειλημ­μένους τις θέσεις των επαναστατών. Ο Βενιζέλος είχε σωστά εκτιμήσει τη διεθνή πολιτική και ήταν βέβαιος για την ασυμ­φωνία των Μ. Δυνάμεων, που ευνοούσε τα δικά του σχέδια.

Σε συντομότατο χρονικό διάστημα ο Βενιζέλος οργάνωσε στο Θέρισο την «Προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης», η οποία προέβη αμέσως στην έκδοση γραμματειών για εσωτερικό πα­τριωτικό δάνειο 100.000 δραχμών, οργάνωσε υπηρεσίες (οικο­νομικών, συγκοινωνιών, εσωτερικών), τύπωσε γραμματόσημα και εξέδιδε εφημερίδα «Το Θέρισο».

Η έκρηξη και η στερέωση της επανάστασης καταθορύβησε, όπως ήταν φυσικό, τον Πρίγκιπα και το περιβάλλον του. Οι σύμβουλοί του τον παρέσυραν στη λήψη σπασμωδικών και αψυχολόγητων μέτρων. Έδωσε στους επαναστάτες προθεσμία 36 ωρών, να καταθέσουν τα όπλα. Όταν η προθεσμία αυτή πέ­ρασε, κήρυξε, με την έγκριση των Μ. Δυνάμεων, το στρατιω­τικό νόμο, ενώ η Κρητική Βουλή, που ελεγχόταν από τον ίδιο, ψήφισε το νόμο «Περί ιδρύσεως σώματος δημοφρουρών)). Έτσι τα πράγματα προχωρούσαν προς εμφύλιο πόλεμο, αφού στην Κρήτη υπήρχαν ήδη δύο κυβερνήσεις, του Αρμοστή και των επαναστατών στο Θέρισο. Ευτυχώς, η αναμέτρηση περιορί­στηκε μόνο σε μικροσυμπλοκές στην περιοχή των Χανίων με ελάχιστα θύματα.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: Ιστορία της Κρήτης του Θεοχάρη Δετοράκη 1990.

Στο πάνω μέρος του χωριού Θέρισο, υπάρχει ο δίκλιτος Ναός της Παναγία και της Αγία Αικατερίνης, Στη νοτιοδυτική  γωνία του υπάρχουν οι τάφοι των Χάληδων, μαζί με μία βρύση και λίγο πιο πέρα ένας χιλιόχρονος πλάτανος. 

Αυτά γράφουν οι επιγραφές στο σημείο αυτό: 

Στεφάνι δάφνης έπλεξε,

η δόξα η μεγάλη, 

στο Γιάννη και στο Στεφανή και στο Βασίλη Χάλη.

Ενθάδε κείται ο εκ Θερίσσου Στέφανος Δ. Χάλης οπλαρχηγός πεσών ηρωικός μαχόμενος παρά την θέσιν Αλιακές την 19 Αυγούστου 1821

Στση Παναγιάς την αυλή,

στση δόξας την αγκάλη,

κείτεται ο γιος της λευτεριάς,

ο Στέφανος ο Χάλης.

 

Ιωάννης Κ. Πούλακας

Αρχηγός Σώματος Εθελοντών
(62 θερισιανών & άλλων
διαφορετικής καταγωγής)
Στόν Μακεδονικό Αγώνα. 1903-1908.

 

Τα παρακάτω  γράφουν οι δύο πλάκες στον ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου στο χωριό Θέρισο

Εκεί στα βράχια η τύχη σ΄΄΄ απλωσε,

με δάφνη η δόξα σου σε στεφάνωσε,

κι έγινες Θέρισο ένα στολίδι,

διαμάντι στης Κρήτης το δαχτυλίδι.

                                              Κ. Παλαμάς.

Εσείς είστε δύο τρεις από κάθε τόπο,

αν το κίνημα χαθεί ο Πρίγκιπας θα κάψει το χωριό,

μα η γη θα μείνει,

εμείς λοιπόν λέμε ένωση η θάνατος.

                                                              Πρόεδ. Θερίσου 1905 Ε. Λαθουράκης.

 

Ο εκ Θερίσου Κρης στρατάρχης Βασίλειος Χάλης 1824 1830 1841

 

 

Εξωτερικά το Μουσείο-Στρατηγίο της Επανάστασης του Θερίσου το 1905

 

Στο κάτω μέρος του χωριού συναντάμε την δίκλιτη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Χαραλάμπους Θερίσου.

 

Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Θερίσου

Στο Θέρισο υπάρχει ένα μνημείο για να μας θυμίζει τις θηριωδίες των τούρκων στην Κρήτη. Πρόκειται για την μυλόπετρα που ΄σκότωσαν με οδυνηρό τρόπο οι τούρκοι την έφηβη κοπέλα Χρυσή Τσεπέτη.

Αυτά γράφουν οι επιγραφές:

ΣΤΗ ΧΡΥΣΗ ΤΣΕΠΕΤΉ ΠΟΥ ΑΛΕΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ.

Χειμώνας 1821

Ελάχιστος φόρος τιμής στη Χρυσή Τσεπέτη.

Αντρός φιλί δεν γνώρισα κι ούτε χάδι της μάνας είδα. Πολέμαγα μερόνυχτα για λεύτερη πατρίδα. Και ζωντανή μ΄ αλέσανε σε τούτη τη σκαφίδα. Γιατί δεν ατιμώθηκα γιατί ήμουν Ελληνίδα.

                                              Κ. Πούλακας. Θέρισο 24-7-2004.

Το χωριό Θέρισο βρίσκετε σε υψόμετρο 570 μέτρα. Σήμερα αποτελεί χώρο εκδρομής-αναψυχής και καλού φαγητού. Όλες οι ταβέρνες στο Θέρισο είναι καλές. Στην παραδοσιακή ταβέρνα ψησταριά (Του βοσκού) απόλαυσα γευστικό φαγητό που μου έφερνε στο νου παλιές μνήμες.