Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καρύδι

Ιερά Μητρόπολη
Κυδωνιάς και Αποκορώνου

Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου
Καρύδι

Ιστορία

Ανάμεσα στα χωριά της καστελανίας Αποκορώνου μετά το 1314 αναφέρονται το Καρύδι San Zorzi (Άγιος Γεώργιος) και το Καρύδι Charcomatadho που ανάγονται τουλάχιστον στη β’ βυζαντινή περίοδο. Ο πρώτος οικισμός, ήταν κοντά στη σημερινή μονή, όπου σώζονται τα ερείπια μονόχωρου ναού, μια πολυτελής βενετσιάνικη έπαυλη με ελαιοτριβείο, διάσπαρτα κτίσματα και τάφοι. Ο δεύτερος οικισμός ήταν δυτικότερα κοντά στο ναό της Παναγίας στο Κατωμέρι.

Πληροφορίες για τους οικισμούς βρίσκομε στην έκθεση του ρέκτορα των Χανιών Marcantonio Bernardo (1536), στις «περιγραφές» του Francesco Barozzi (1577), ανωνύμου (1580), στην απογραφή του Pietro Castrofilaca (1583), στην έκθεση του Francesco Basilicata (1629), στην απογραφή του Antonio Trivan (1644) και στην εκκλησιαστική απογραφή του 1637 όταν ο ιερέας Γεωργιλάς Κλαδάς δήλωσε το ναό του Αγίου Γεωργίου και ο ιερέας Γεώργιος Φινοκάλης δήλωσε την εκκλησία της Αγίας Τριάδος.

Ο οικισμός διαλύθηκε το 18° αι. (ίσως μετά το 1770) όταν οι κάτοικοι εξισλαμίσθηκαν. Ο ιερέας του χωριού για να αποφύγει τη μετατροπή της εκκλησίας σε τζαμί, την αφιέρωσε μαζί με την περιουσία της στη μονή της Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων. Με επανειλημμένες αγορές κτημάτων το 19° αι. (1815-1830- 1838-1848-1853-1854-1860), το Καρύδι απέκτησε χιλιάδες ελαιόδεντρα και έγινε το πλουσιότερο και σημαντικότερο μετόχι της μονής με κύρια δραστηριότητα την καλλιέργεια της ελιάς. Η εκμετάλλευση του μετοχιού όμως έγινε εφικτή στα χρόνια της Αιγυπτιοκρατίας, όταν εξασφάλισε άδεια ελαιοτριβείου. Απασχολούσε πολλούς από τους κατοίκους των γύρω χωριών στην καλλιέργεια και τη συγκομιδή του ελαιόκαρπου. Ο Οικονόμος του Καρυδιού ήταν πάντα μια από τις ισχυρές προσωπικότητες της Αγίας Τριάδος.

Ο ηγούμενος Γεράσιμος Στρατηγάκης (1850-1854), ως Οικονόμος του Καρυδιού, υλοποίησε ένα οικοδομικό πρόγραμμα, αποβλέποντας ίσως να το μετατρέψει σε ανεξάρτητο μοναστήρι. Έκτισε τη δεξαμενή και σχεδίασε και ανοικοδόμησε το ελαιοτριβείο, που ολοκληρώθηκε το 1863, σύμφωνα με επιγραφή.

Οι Τούρκοι πυρπόλησαν το Καρύδι στις 10 Οκτωβρίου 1866, λίγο πριν την επίθεση στο Βαφέ όπως και την 1 Ιουλίου 1868 σε αντίποινα για τις επιθέσεις των επαναστατών στον Αποκόρωνα.

Το Καρύδι αποτελούσε μέχρι τα τέλη του 19^ου αι. μια ισχυρή οικονομική μονάδα. Το 1900 εγκαταλείφθηκε και η περιουσία του νοικιάστηκε σε αγρότες. Το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του, δόθηκε στο Εφεδρικό Ταμείο Στρατού το 1923 και μοιράστηκε σε έφεδρους των Βαλκανικών πολέμων και της Μικρασιατικής εκστρατείας. Από τότε ήταν έρημο και μόνο την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου συγκέντρωνε προσκυνητές. Η φθίνουσα πορεία του ανακόπηκε το 1989 όταν άρχισε η αναστύλωσή του από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χανιών. Από το 1995 με απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης χαρακτηρίστηκε και λειτουργεί ως ανεξάρτητη μονή.

Η είσοδος

Η αρχική ορθογώνια είσοδος με λαξευτό περιθύρωμα σε μορφή βεργιού ήταν βορειότερα της σημερινής και οδηγούσε σε ένα χώρο, που επικοινωνούσε με την αυλή μέσω ενός μεγάλου τοξωτού ανοίγματος, που κλείστηκε μεταγενέστερα. Το 19° αι. κατεδαφίστηκε ένα μέρος της δυτικής πτέρυγας απέναντι από την κεντρική είσοδο του ναού και ενσωματώθηκε η νέα είσοδος με τοξωτό, επιμελημένο θύρωμα.

 

 

Το Καθολικό

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, το καθολικό του μετοχιού, είναι κτισμένος περίπου το 1850, στο κέντρο της στρωμένης από χοντρά βότσαλα αυλής. Είναι απλός, μονόχωρος, καμαροσκέπαστος, καλοκτισμένο και στέρεο κτίσμα, με οξυκόρυφη καμάρα και δίλοβο κωδωνοστάσιο.

Η μορφή του θυρώματος και οι πεσσοί στις γωνίες από λαξευτό πωρόλιθο, αποτελούν στοιχεία της παράδοσης, που είχε επικρατήσει στον Αποκόρωνα από την εποχή της βενετοκρατίας. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι απλό με καλές εικόνες, αφιερώματα των μοναχών της Αγίας Τριάδος, έργα του ζωγράφου Ξενοφώντα Παπαδάκη, που αξιοποιεί εικονογραφικά πρότυπα της όψιμης Κρητικής Σχολής. Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου με σκηνές από το βίο του, είναι καλυμμένη με ασημένια επένδυση.

 

 

Τα κελιά

Τα πρώτα κτίρια του μετοχιού (18^ος αι.) είναι μια σειρά από επιμήκη δωμάτια, στη δυτική και βόρεια πτέρυγα, που αρχικά ήταν σκεπασμένα με επίπεδο δώμα, το οποίο αντικαταστάθηκε από μονόριχτη στέγη με κεραμίδια στα τέλη του 19^ου αι.

Το διώροφο κτίριο την ανατολική πτέρυγα κτίστηκε στις αρχές του 20^ου αι. από ενοικιαστές του μετοχιού. Τα παλιότερα κτίσματα που υπήρχαν ενσωματώθηκαν στο ελαιοτριβείο και τα κτίσματα του 19^ου αι. και έτσι το συγκρότημα απέκτησε ενότητα και διαμορφώθηκε σε ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό σύνολο, χαρακτηριστικό της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής με καταβολές στην παράδοση της όψιμης Βενετοκρατίας.

 

Το ελαιοτριβείο

To ελαιοτριβείο, που διατηρεί την αρχιτεκτονική παράδοση της βενετοκρατίας, ολοκληρώθηκε το 1863. Είναι ένα εντυπωσιακό επίμηκες κτίσμα στη νότια πλευρά του συγκροτήματος, η στέγη του οποίου στηριζόταν σε δεκατρία ημικυκλικά τόξα (καμάρες). Με τον τρόπο αυτό τα δοκάρια μεταξύ των τόξων θα ήταν μικρότερα και το δώμα πιο ανθεκτικό. Στο εσωτερικό είχε τέσσερις ελαιόμυλους που ο καθένας είχε τέσσερις μυλόπετρες (σήμερα σώζονται μόνο οι βάσεις και μερικές μυλόπετρες).

Στο μέσον της ανατολικής πλευράς υπάρχει η εστία για τη θέρμανση του νερού και του χώρου, που επικοινωνεί με ένα τόξο με τον κυρίως χώρο και επίσης στα ανατολικά δυο πόρτες οδηγούν σε αποθήκες λαδιού. Στο ελαιοτριβείο ενσωματώθηκε ένα παλιό διώροφο κτίσμα με πολεμίστρες, ενώ στη βόρεια πλευρά του κατασκευάστηκαν τρία ισόγεια δωμάτια και ένα τοξωτό διαβατικό, που οδηγεί στην κυρίως αυλή του μετοχιού. Δεξιά του διαβατικού ήταν ο παλιός χώρος και αριστερά μια αίθουσα με τρία μεγάλα τόξα που προσκολλήθηκε στο ελαιοτριβείο. Η ισχυρή κατασκευή του ελαιοτριβείου και η μνημειακή λίθινη κλίμακα προς το δώμα, δείχνουν την πρόθεση για κατασκευή στον όροφο μεγαλοπρεπούς ηγουμενείου, που ίσως εμποδίστηκε από την μονή. Το ελαιοτριβείο είναι μοναδικό στην Κρήτη και, μαζί με τις αποθήκες, τα κελιά και τους άλλους χώρους, μαρτυρεί πολύ μεγάλη παραγωγή λαδιού. Μετά το 1860 νοικιάστηκαν τα κτήματα του μετοχιού προς 142.000 γρόσια για μια τετραετία και αγοράστηκαν σπίτια, μια δεξαμενή και άλλα 556 ελαιόδεντρα.

 

 

Η μεγάλη στέρνα

Στην ανατολική αυλή, έξω από το ελαιοτριβείο κατασκευάστηκε μια μεγάλη στέρνα με λιθόστρωτη επιφάνεια, που συγκέντρωνε τα νερά από τις στέγες και την αυλή. Η στέρνα έχει δυο στόμια, στο ένα από τα οποία στεγάζεται με μικρό θολωτό κτίσμα, ένα ξύλινο μαγκάνι για την άντληση του νερού.

Η Βενετσιάνικη έπαυλη

Χωριστή ενότητα από το μετόχι αποτελεί η βενετσιάνικη έπαυλη (τέλη 16^ου αι. – α’ μισό 1 7^ου αι.). Είναι μια ενιαία κατασκευή με το συνεχόμενο ελαιοτριβείο. Η έπαυλη ανήκε στην οικογένεια των βενετών ευγενών Vizzamano. Το εντυπωσιακό κτίσμα χρησιμοποιήθηκε στην επεξεργασία μεταξιού και ήταν γνωστό με το όνομα «Μεταξαριό». Το ισόγειο της διώροφης έπαυλης, εσωτερικά διαιρείται σε τρία μέρη από δυο τοξοστοιχίες με δυο τόξα η κάθε μια, για τον περιορισμό του πλάτους και τη διευκόλυνση της στέγασης του δώματος.

Το ελαιοτριβείο είναι μονόχωρο με επίπεδη στέγη με δυο διπλές ημικυκλικές τοξοστοιχίες. Στην ανατολική πλευρά υπήρχε μια μεγάλη εστία για τη θέρμανση του νερού και του χώρου. Το συγκρότημα κλείνει με ένα ψηλό τοίχο, που ορίζει μια κλειστή αυλή με κάποιους βοηθητικούς χώρους.

Βόρεια της έπαυλης υπάρχουν τα ερείπια μικρού ναού σε ύψος περίπου 1 μ. και πολλοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν μετά από μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων. Τα ερειπωμένα κτίσματα βορειοδυτικά του συγκροτήματος, ανήκαν στο παλιό χωριό.

Το Καρύδι είναι η μοναδική Μονή του Αποκόρωνα.

Η φθίνουσα πορεία του μετοχιού ανακόπηκε με επέμβαση της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χανιών και έτσι διασώθηκε το σπουδαίο αυτό δείγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής της Κρήτης. Από το 1996 έχουν αναστηλωθεί αρκετά κτίσματα (μια σειρά κελιών, το Ηγουμενείο, η έπαυλη του Ενετού άρχοντα και το Ενετικό ελαιουργείο).

Με τη συμβολή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανιών και ιδίως του πρώην προϊσταμένου της Μιχάλη Ανδριανάκη, της Μητρόπολης, των ιερέων της επαρχίας, του Δήμου και άλλων φορέων καθώς και των μοναχών Δωροθέου και Ιερεμία, η ανάδειξη του σημαντικού αυτού μνημείου είναι σήμερα πραγματικότητα.

Φιλοδοξούμε και ποθούμε η Μονή:

• Να διακονήσει με σεβασμό, κοινωνικά και πνευματικά, τους κατοίκους της περιοχής.
• Να αναδείξει παραδοσιακά ήθη και έθιμα του τόπου, εκκλησιαστικά και μη.
• Να περισώσει και διαφυλάξει θησαυρούς, λατρευτικά αντικείμενα, κειμήλια και κάθε είδους πολιτιστική κληρονομιά, να αποκαταστήσει στην αρχική τους μορφή και τα υπόλοιπα ερειπωμένα κτίσματα.
• Να συμβάλλει στη διάθεση των προϊόντων της περιοχής και την ανάδειξη νέων αγροτικών καλλιεργειών, που απαιτεί ο σύγχρονος καταναλωτής και είναι εύκολα διαθέσιμα στην αγορά, να διατηρήσει και να αναδείξει την τοπική κουζίνα και ζαχαροπλαστική.
• Να επαναφέρει την οικοτεχνία των παραδοσιακών προϊόντων (καλαθοπλεκτική, υφαντική, κοπανέλι κλπ.),

να δημιουργήσει παραγωγικούς τομείς (κηροπλαστείο, αγιογραφείο και εργαστήριο συντήρησης χάρτου και υφασμάτων), και

• να φιλοξενήσει ένα φυσικό μουσείο ελιάς.

Ευελπιστούμε με την ολοκλήρωση των εργασιών του ελαιοτριβείου να αναγνωριστεί η Μονή ως μοναδικό και Παγκόσμιας ακτινοβολίας μνημείο.

Πιστεύουμε ότι όλα αυτά θα συμβάλουν στην αύξηση των προσκυνητών και των επισκεπτών της Μονής, για την Δόξα του Χριστού και προς όφελος των ανθρώπων.

Επεξεργασία κειμένου – επιμέλεια: Βλαβογιλάκης Μιχαήλ Α., θεολόγος- ιστορικός ερευνητής.

Ανδριανάκης Μιχάλης Γ., Η μονή του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι,

Έρεισμα, περ β. τχ. 42 (3). Χανιά Άνοιξη 2018, σελ. 52-78.

Χετζογιαννάκη Νεκταρία, Ενετική έπαυλη, ενετικό ελαιοτριβείο, Καρύδι Βάμου Χανιών, έκδοση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανιών.

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από φυλλάδιο που διανέμεται από το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Καρύδι.