Το Ελληνοαυστραλιανό μνημείο του Ρεθύμνου

Το Ελληνοαυστραλιανό μνημείο του Ρεθύμνου

Στο κέντρο του Ρεθύμνου 150 μέτρα ανατολικά από το ΚΤΕΛ, στον κεντρικό δρόμο υπάρχει ένα πάρκο που φιλοξενεί το Ελληνοαυστραλιανό μνημείο του Β παγκοσμίου πολέμου. Αυτό το μνημείο θα σας παρουσιάσουμε σε αυτή τη δημοσίευση, η οποία δεν θα περιοριστεί μόνο στην φωτογραφική απεικόνιση του μνημείου, αλλά κυρίως στην μεταφορά των ιστορικών γεγονότων περιληπτικά, εκμεταλλευόμενοι τα γραπτά κείμενα που υπάρχουν στον χώρο σε δύο γλώσσες, τα Ελληνικά και τα Αγγλικά.   

   Ελλάδα 1941

Δεν μπορούμε να αφήσουμε την Ελλάδα αβοήθητη.
Robert Gordon Menzies.

Πρωθυπουργός wk Αυστραλίας. 1941

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία κήρυξε πόλεμο εναντίον της Ελλάδας. Ο εισβάλλων Ιταλικός στρατός πολύ γρήγορα αποκρούστηκε και η Μεγάλη Βρετανία άρχισε να στέλνει στην Ελλάδα στρατιωτική βοήθεια. Ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Γερμανός ηγέτης, φοβούμενος μήπως τα βομβαρδιστικά αεροπλάνα της Βρετανίας χρησιμοποιήσουν βάσεις στην Ελλάδα για να επιτεθούν κατά των πετρελαιοπηγών στην Ρουμανία που ήταν ζωτικής σημασίας για τις πολεμικές επιχειρήσεις της Γερμανίας, διέταξε εισβολή για την άνοιξη του 1941. Το Φεβρουάριο 1941, η Ελλάδα δέχθηκε την προσφορά ενός βρετανικού εκστρατευτικού σώματος, γνωστού με το όνομα Lustre Force, προκειμένου να αντισταθεί στην επικείμενη γερμανική επίθεση.

Νηοπομπές του Βασιλικού Ναυτικού της Βρετανίας, μεταφέροντας το εκστρατευτικό σώμα από την Αίγυπτο, άρχισαν να φθάνουν στην Ελλάδα κατά τις αρχές του Μαρτίου. Το σώμα απαρτιζόταν κυρίως από την 6η Μεραρχία Αυστραλίας, AIF (Αυτοκρατορικό Σώμα Αυστραλίας), τη 2η Μεραρχία της Νέας Ζηλανδίας και την 1η Ταξιαρχία Τεθωρακισμένων της Βρετανίας. Κατά τα τέλη Μαρτίου, πρόβαλε μια μεγάλη απειλή για τις νηοπομπές όταν μια σημαντική δύναμη του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού εισήλθε στα ελληνικά νερά. Στις 28-29 Μαρτίου, στην ναυμαχία του Ματαπάν, αυτή η δύναμη αποκρούστηκε από το βρετανικό Μεσογειακό Στόλο. Με το βρετανικό στόλο στο Ματαπάν ήταν και τα πολεμικά πλοία της Αυστραλίας HMAS Perth και HMAS Stuart.

   Γερμανική Εισβολή

Το έργο που αντιμετωπίζουμε παρότι δύσκολο
δεν είναι τόσο πολύ απεγνωσμένο όπως εκείνο
που οι πατέρες μας αντιμετώπισαν πριν από
είκοσι έξι χρόνια. Το αντιμετωπίζουμε όλοι μαζί
ατρόμητοι και βέβαιοι για την επιτυχία.

Αντιστράτηγος Sir Thomas Blarney,

Αρχηγός του αυστραλιανού στρατού στην Ελλάδα

Η γερμανική εισβολή άρχισε στις 6 Απριλίου 1941. Αφού πέρασαν τα σύνορα από τη Βουλγαρία στην Θράκη, τα εχθρικά άρματα μάχης έφθασαν στην Θεσσαλονίκη μέσα σε λίγες ημέρες, παρά την ελληνική αντίσταση. Άλλες γερμανικές τεθωρακισμένες μονάδες όρμησαν προς τη νότια Γιουγκοσλαβία, έστρεψαν νότια και εισέβαλαν στην Ελλάδα από το βορρά.

Στις 10 Απριλίου οι προελαύνουσες γερμανικές δυνάμεις αντιμετώπισαν τις συνδυασμένες αυστραλιανές, βρετανικές και ελληνικές δυνάμεις στη Βεύη. Σε παγερές συνήθως καιρικές συνθήκες, αυτές οι δυνάμεις αναχαίτισαν την προέλαση του εχθρού ενώ άλλες μονάδες του αυστραλιανού, βρετανικού και νεοζηλανδικού στρατού αποσύρθηκαν σε νέες θέσεις κατά μήκος του Αλιάκμονος Ποταμού. Σ’ αυτό το σημείο, οι μεραρχίες της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας ενώθηκαν (για πρώτη φορά από τότε που πολέμησαν στην Καλλίπολη το 1915) σε ένα συνδυασμένο στρατιωτικό σώμα Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας (Anzac Corps).

Μέχρι τα μέσα Απριλίου, η γερμανική δύναμη τεθωρακισμένων, πεζικού και αεροπορίας πίεζε τις θέσεις στον Αλιάκμονα περαιτέρω που ανάγκασε την οπισθοχώρηση και ανασυγκρότηση των στρατιωτικών δυνάμεων στη Γραμμή των Θερμοπυλών. Ενώ αυτή η κίνηση συνεχιζόταν, οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί εμπόδισαν μια εχθρική διέξοδο από την περιοχή του Όρους Ολύμπου. Κατά την πορεία τους προς τα νότια, τόσο οι στρατιώτες όσο και οι πολίτες υπέστησαν πάρα πολλά δεινά από τα βομβαρδιστικά καθέτου εφόρμησης της γερμανικής αεροπορίας.

Ελλάδα και Αυστραλία

Βρίσκονται σε μια χώρα που μπορούσε να αποτελέσει
ένα κομμάτι της Αυστραλίας ρυμουλκούμενο από τη
μια άκρη στην άλλη άκρη του κόσμου.

Kenneth Slessor, Επίσημος Πολεμικός Ανταποκριτής της
Αυστραλίας, Ελληνική Εκστρατεία

Το Μάρτιο και τον Απρίλιο 1941 η Βρετανία απέστειλε περισσότερους από 58.000 άνδρες και γυναίκες στρατιώτες για την άμυνα της Ελλάδας κι απ’ αυτούς 17.125 ήταν Αυστραλοί της 6ης Μεραρχίας του AIF. Συνολικά αυτός ο στρατός υπέστη απώλειες με περισσότερους από 2.500 νεκρούς, 3.400 τραυματίες και περισσότερους από 25.000 αιχμαλώτους.

Οι απώλειες της Αυστραλίας ήταν 594 νεκροί, 1.001 τραυματίες και 5.132 αιχμάλωτοι πολέμου.

Για την Ελλάδα ο πόλεμος ήταν μια καταστροφή. Υπολογίζεται ότι 540.000 Έλληνες χάθηκαν κατά την περίοδο της κατοχής 1941-44 από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους. Πολλοί πέθαναν από πείνα, άλλοι εκτελέστηκαν ως αντίποινα κατά τη διάρκεια του ανταρτοπολέμου ή, αν ήταν Εβραίοι, πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά στενοί δεσμοί φιλίας έχουν συνδέσει την Ελλάδα και την Αυστραλία. Εκατοντάδες στρατιωτών που δεν εκκενώθηκαν με το κύριο σώμα στρατού έτυχαν βοήθειας από τους Έλληνες, με μεγάλο προσωπικό κίνδυνο, προκειμένου να διαφύγουν από την ηπειρωτική Ελλάδα και από την Κρήτη. Μετά από τον πόλεμο εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην Αυστραλία όπου σήμερα αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες παροικίες ατόμων ελληνικής καταγωγής έξω από την Ελλάδα.

Ρέθυμνο

Πολλοί αλεξιπτωτιστές προσγειώθηκαν στις
θέσεις βολής πυροβόλων και όλοι σκοτώθηκαν.

Οπλίτης Bill Halliday, Αυστραλός πυροβολητής

Στο Ρέθυμνο, οι Γερμανοί Αλεξιπτωτιστές έπεσαν σε μια περιοχή που προστατευόταν κυρίως από Αυστραλούς υποστηριζόμενους από ένα ελληνικό τάγμα και εντόπιους αστυνομικούς. Στην αρχή οι Γερμανοί σημείωσαν κάποια επιτυχία σε μια από τις κύριες αμυντικές θέσεις που έβλεπε προς στο αεροδρόμιο — Λόφος Α. Το πρωί μετά από την προσγείωση, ένα μέρος του 2/1ου Αυστραλιανού Τάγματος Πεζικού ανάγκασε τους Γερμανούς να εγκαταλείψουν το Λόφο Α και να στραφούν προς το χωριό Σταυρωμένος κατά μήκος της παραλίας.

Εδώ κατέλαβαν το τοπικό ελαιουργείο, έως ότου αποκρούστηκαν από ένα συνδυασμό βομβαρδισμού από το 2/3ον Αυστραλιανό Σύνταγμα Επιχειρήσεων και επίθεσης από το 2/1ον Τάγμα.

Η άλλη κύρια προσγείωση αλεξιπτωτιστών έγινε στα δυτικά του αεροδρομίου κοντά στο χωριό Περιβόλια. Εδώ οι Γερμανοί ανασυντάχτηκαν και αντιστάθηκαν στις επίμονες επιθέσεις του 2/11ου Αυστραλιανού Τάγματος Πεζικού. Παρά την κατοχή του χωριού Περιβόλια από τους Γερμανούς, η προσγείωση των αλεξιπτωτιστών ήταν μια αποτυχία και η επιχείρηση απέβη νικηφόρα για τους Αυστραλούς και τους Έλληνες. Δυστυχώς, η διαταγή που δόθηκε για την εκκένωση των Σφακιών δεν μεταβιβάστηκε καθόλου στο Ρέθυμνο και οι εκεί δυνάμεις υποχρεώθηκαν στο τέλος να παραδοθούν. Μερικοί από τους Αυστραλούς κατέφυγαν στα βουνά όπου ο εντόπιος πληθυσμός τους προστάτευσε πριν από τη διαφυγή τους με μικρά πλοία και υποβρύχια από τη νότια ακτή της Κρήτης.

Ηράκλειο

Το Ηράκλειο ήταν μια μεγάλη έκταση γεμάτη
πτώματα σε αποσύνθεση.

Λοχαγός Ρ A Tomlinson, Αυστραλός στρατιωτικός γιατρός

Από τις τρεις προσγειώσεις των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη, αυτή στο Ηράκλειο αποδείχθηκε η πιο δαπανηρή. Πολλά από τα μεταγωγικά αεροπλάνα των Γερμανών καταρρίφθηκαν από την αντιαεροπορική άμυνα που περιλάμβανε την 7η Πυροβολαρχία, το 2/3ον Αυστραλιανό Ελαφρό Αντιαεροπορικό Σύνταγμα. Εκατοντάδες Γερμανοί αλεξιπτωτιστές σκοτώθηκαν είτε πριν από την προσγείωση ή λίγο μετά απ’ αυτή από στρατιώτες του 2/4ου Αυστραλιανού Τάγματος Πεζικού και άλλες βρετανικές και ελληνικές μονάδες.

Η πόλη του Ηρακλείου καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από το γερμανικό βομβαρδισμό λόγω της επίμονης αντίστασης της τοπικής ελληνικής φρουράς. Τελικά, ο εντόπιος πληθυσμός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη.

Παρά την αρχική ήττα της προσγείωσης, οι Γερμανοί μπόρεσαν να μεταφέρουν αεροπορικώς ενισχύσεις στα δυτικά του Ηρακλείου. Η γερμανική ισχύς αυξανόταν και ετοιμάζονταν για μια σημαντική επίθεση κατά των υπερασπιστών. Στις 28 Μαΐου πολεμικά πλοία του Βρετανικού Μεσογειακού Στόλου εκκένωσαν τις βρετανικές δυνάμεις, περισσότερους από 4.000 άνδρες. Κατά τα χαράματα της 29 Μαΐου, ενώ η νηοπομπή διάσωσης έπλεε προς την Αίγυπτο, υπέστη βομβαρδισμό καθέτου εφόρμησης κατ’ επανάληψη. Περισσότεροι από 800 άνδρες σκοτώθηκαν.

Νηοπομπές και Βομβαρδιστικά Καθέτου
Εφόρμησης

Για μια φορά ακόμα το Αυτοκρατορικό Σώμα Αυστραλίας λέγει από τα βάθη της καρδιάς του δόξα σοι ο Θεός για το Ναυτικό που μας έσωσε τη ζωή δυο φορές και φρόντισε για την ασφάλεια μας.

Αυστραλός στρατιώτης

Οι βρετανικές επιχειρήσεις το 1941 στην Ελλάδα και την Κρήτη εξαρτώνταν από τους ναύτες, πολεμικά και βοηθητικά μεταγωγικά πλοία του Βρετανικού Μεσογειακού Στόλου με βάση την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τα πολεμικά πλοία της Αυστραλίας που έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτές τις επιχειρήσεις ήταν το ελαφρό καταδρομικό, HMAS Perth, και τα αντιτορπιλικά HMAS Stuart, Napier, Nizam, Vendetta, Voyager και Waterhen. Ο κύριος ρόλος του στόλου ήταν η ασφαλής μεταφορά προς και από την Ελλάδα του επίλεκτου εκστρατευτικού σώματος, Lustre Force, και η φρούρηση των θαλασσίων προσβάσεων από εχθρικές ναυτικές επιθέσεις. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στην Κρήτη ο στόλος εμπόδισε επίσης ενισχύσεις δια θαλάσσης από το να φθάσουν προς τη δύναμη των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη νήσο.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλούσε τα πολεμικά πλοία ήταν επιθέσεις από βομβαρδιστικά καθέτου εφόρμησης. Στις 30 Μαΐου, έντεκα άνδρες σκοτώθηκαν όταν μια βόμβα κτύπησε το HMAS Perth ενώ εκκένωνε περισσότερους από 1.000 στρατιώτες από τα Σφακιά. Κατά την περίοδο των επιχειρήσεων στην Κρήτη, ο Βρετανικός Μεσογειακός Στόλος έχασε τρία καταδρομικά και έξι αντιτορπιλικά και ορισμένα άλλα πλοία υπέστησαν ζημιά. Περισσότεροι από 2.000 ναύτες σκοτώθηκαν.

Αποχώρηση από την Ελλάδα

Εγκαταλελειμμένα καμιόνια από τη μια άκρη
στην άλλη — το τρομερό αίσθημα της
τέλειας καταστροφής παντού.

Sister Sylvia Duke, Αυστραλέζα νοσοκόμα

Ακόμα κι όταν οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί άρχιζαν να σκάβουν χαρακώματα στις Θερμοπύλες, λήφθηκε η απόφαση να εκκενώσουν την Ελλάδα. Η αυτοπεποίθηση των Ελλήνων εξασθένιζε και όλα έδειχναν ό, τι τίποτε δεν θα μπορούσε να σταματήσει την πλήρη κατοχή της χώρας από τους Γερμανούς. Στις 24 Απριλίου 1941, η ελληνική κυβέρνηση έφυγε από την Αθήνα για την Κρήτη και είχαν ήδη ληφθεί μέτρα για την απομάκρυνση του επίλεκτου εκστρατευτικού σώματος, Lustre Force, από την ηπειρωτική Ελλάδα.

Μεταξύ της νύχτας της 24ης και 29ης Απριλίου, πλοία από το Βρετανικό Μεσογειακό Στόλο έφθασαν σε διάφορες τοποθεσίες ανατολικά και δυτικά της Αθήνας, και σε τρεις παραλίες της Πελοποννήσου. Απ’ εκεί οπλιταγωγά και πολεμικά πλοία — μεταξύ των οποίων και τα HMAS Perth, Stuart, Vendetta, Voyager και Waterhen — επιβίβασαν περισσότερους από 50.000 στρατιώτες. Τους μετέφεραν, συχνά κάτω από εχθρικές αεροπορικές επιθέσεις, στην Κρήτη ή στην Αίγυπτο. Κατά την εκκένωση δράσεις οπισθοφυλακής από τα αυστραλιανά, βρετανικά και νεοζηλανδικά στρατεύματα καθυστέρησαν την προέλαση του εχθρού στα Στενά του Μπράλου, τις Θερμοπύλες, τις Ερυθρές, Κόρινθο και άλλες τοποθεσίες. Στις 27 και 28 Απριλίου, τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα και προς το τέλος του μήνα ολόκληρη η ηπειρωτική Ελλάδα περιήλθε στην κατοχή τους.

Μάλεμε

Ένας από τους στρατιώτες σηκώθηκε όρθιος μέσα
από τα χαρακώματα και είπε Ό χώρος είναι
γεμάτος από αλεξιπτωτιστές”.

Υποδεκανέας Lindsay Negus, Αυστραλός στρατιώτης

Μετά την εκκένωση της ηπειρωτικής Ελλάδας, οι Βρετανοί αποφάσισαν ότι έπρεπε να υπερασπίσουν την Κρήτη. Οι Γερμανοί σχεδίαζαν μια εναέρια εισβολή αλεξιπτωτιστών και η άμυνα της Κρήτης στηριζόταν στην αποτροπή της αποβίβασης στα αεροδρόμια του Μάλεμε, Ρέθυμνου και Ηρακλείου. Αν ένα απ’αυτά. έπεφτε οι Γερμανοί θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις θέσεις τους γρήγορα με εναέριες μεταφορές. Η άμυνα των αεροδρομίων ήταν στα χέρια τριών ξεχωριστών δυνάμεων συγκροτουμένων από Βρετανούς, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς και Έλληνες στρατιώτες.

Στις 20 Μαΐου 1941, οι Γερμανοί έριξαν αλεξιπτωτιστές μέσα και γύρω σε όλα τα τρία αεροδρόμια. Στο Μάλεμε, πολλοί απ’ αυτούς σκοτώθηκαν πριν ακόμα προσγειωθούν αλλά οι αλεξιπτωτιστές κατέλαβαν το δυτικό άκρο του αεροδρομίου. Μετά από εφτά μέρες σκληρής μάχης, κατά την οποία Γερμανοί σταθεροποίησαν τις θέσεις τους, οι Βρετανοί αποκρούστηκαν.

Οι βρετανικές δυνάμεις προχώρησαν τώρα πάνω από τα βουνά προς τα Σφακιά προκειμένου να εκκενώσουν τους Αυστραλούς (το 2/7ον και 2/8ον Αυστραλιανό Τάγμα Πεζικού, το 2/3ον Σύνταγμα Πυροβολικού και το 2/1 ον Τάγμα Πολυβόλων), οι Νεοζηλανδοί και οι Βρετανοί Πεζοναύτες κάλυπταν την οπισθοχώρηση. Μεταξύ 28 Μαΐου και 1 Ιουνίου, ο Βρετανικός Μεσογειακός Στόλος επιβίβασε περισσότερους από 10.700 στρατιώτες.