Οι Κρητικοί στον Μακεδονικό αγώνα

Οι λεβέντες του Νότου με τους λεβέντες του Βορρά διατηρούν πάντοτε αρχαία και αέναη αδελφοποιτή σχέση, καθώς στις αρετές του Κρητικού συγκαταλέγονται η καλοσύνη της καρδιάς, η συμπαρά­σταση στη μάχη και η ικανότητα στην οπλομαχία. Πασίγνωστη η μαντινάδα

«όποιος δεν είναι μερακλής και στ’ άρματα τεχνίτης
δεν πρέπει του να κατοικεί εις το νησί της Κρήτης»

Μεταξύ Κρητών και Μακεδόνων αναπτύσσονται ιδιαίτερα στενές φιλίες και συμπαρα­στάσεις, όπως δεν αναφέρεται στην «Αλεξάν­δρου Ανάβαση» του Αρριανού, το 335 π.Χ., ένα χρόνο μετά την άνοδο του Μ. Αλεξάνδρου στο Μακεδονικό Θρόνο, στην επίθεση κατά των Θηβών ο Κρητικός Ευρώτας συμπολεμά σαν αρχηγός των τοξοτών και στη συνέχεια «πίπτει ο Τοξάρχης και αυτών των τοξοτών ες εβδομήκοντα».

Γνωστός είναι επίσης και ξεχωρίζει στην Κρητομακεδονική συνεργασία ο Αρχιναύαρχος του Μακεδονικού στόλου, στενός παιδι­κός φίλος του Αλέξανδρου, που έκανε τον θρυλικό παράπλου, όπως γράφει ο Βυζάντιος, ο «Νέαρχος ο Ανδροτίμου, Κρης τω Αλεξάνρω τω Μεγάλω συστρατευσαμένων ο διαση- μότατος».

Άλλος Κρητικός ήταν ο «ημεροδρόμος και βηματιστής της Ασίας Φιλωνίδης του Ζώτου», προσωπικός ταχυδρόμος και μετρητής αποστάσεων του Αλεξάνδρου και μετέπειτα Ολυμπιονίκης. Ο Φιλωνίδης καταγόταν από την αρχαία Χερσόνησο, σημερινό Δήμο Χερ­σονήσου από όπου κατάγεται και ο I. Νταφώ- της.

Πεθαίνοντας στη Μέμφιδα ο αρχηγός των τοξοτών του ο Αλέξανδρος «αντί τούτου άρχειν επέστησε τοις τοξόταις Ομβίρωνα Κρήτα».

Ο Πολύβιος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος λό­γω της συμβολής των Κρητών στην εκστρα­τεία και της αφοσίωσή τους στο πρόσωπο του νεαρού βασιλιά, ίδρυσε μια πόλη στην καρδιά της Ασίας, «την καλουμένην Κρητών πόλιν» ή «Κρητόπολιν».

Αλλά και κατά τους μέσους χρόνους παρα­τηρείται, κατά τον Καντακουζηνό, παρουσία Κρητών στη Μακεδονία, χαρακτηριστικό δε είναι ότι «παρά τη Βόλβη λίμνη» έκτισαν κι ένα φρούριο «εν χωρίω τινι των Κρητών προσαγορευομένω ότι στρατιά εκ Κρήτης αυτό κατώκουν δι αιτίαν τινά εκ της νήσου αναστάντες». Καθώς επίσης και οι Κρητικοί αδελφοί Δωρόθεος και Μάρκος Βλατάς που ίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη την ιστορική μονή Βλατάδων.

Το πιο σημαντικό ορόσημο στην αδελφική εθνική αλληλεγγύη των Ακριτών του Νότου με τους Ακρίτες του Βορρά ήταν ο Μακεδονι­κός Αγώνας 1904-1908 ή 1897-1913. Ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης ζητά επίμονα «στείλετε μου πενήντα παλληκάρια, πενήντα Κρητικούς να τους ενώσω με τους δι­κούς μου». Η απάντηση δεν άργησε να έλθει στις 11-6-1903 από τον Παύλο Μελά, που του γράφει «οι ένδεκα Κρήτες ους σας στέλλωμεν είναι τέλειοι τύποι πολεμιστών, γενναίοι, ευ­φυείς, τολμηροί, αποφασιστικοί, φιλόδοξοι και έχοντες αναπτυγμένο το εθνικό αίσθημα είμαι βέβαιος ότι θα ενισχύσωσι καταπληκτι­κός τον αγώνας σας». Ο Β. Λαούρδας προλο­γίζοντας τα απομνημονεύματα του Δικώνυμου Μακρή γράφει «οι Κρητικοί ήταν εκείνοι που μαζί με τους γηγενείς σήκωσαν το μεγαλύτε­ρο βάρος του Αγώνος και που επλήρωσαν με το αίμα τους την υπεράσπιση των δικαίων της Μακεδονίας».

Κατά τον Άγγλο ιστορικό και συγγραφέα Douglas Dakin τέσσερις πόλεμοι συνέτειναν στην ολοκληρωμένη συγκρότηση του νέου Ελληνικού Κράτους: η επανάσταση του 1821, οι εξεγέρσεις των Κρητών επί ένα αιώνα, ο Μακεδονικός Αγώνας (1870-1912) οι Βαλκα­νικοί Πόλεμοι και ο αγώνας για τη Θράκη και τη Μικρά Ασία.

Η Πανελλήνια κινητοποίηση κράτους ιδιω­τών και στρατιωτικών στη διάρκεια της ένο­πλης σύρραξης του Μακεδονικού αγώνα 1904-08 απότρεψε την αυτονόμηση της Μα­κεδονίας και την απειλούμενη προσάρτησή της στη Βουλγαρία και μετά τον τερματισμό των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων και της Οθωμανικής κυριαρχίας το Ελληνικό κράτος διεκδίκησε και κατέλαβε τα ιστορικά ελληνι­κά Μακεδονικά εδάφη.

Η αθρόα συγκέντρωση των Κρητών είχε απήχηση στο πανελλήνιο τόσο κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, όσο και μετά, στις μάχες της Ηπείρου, ο Γεώργιος Σουρής σ’ ένα ποίημά του χαιρετίζει αργότερα:

Τάμαθες Αρετούσα μου
τα ηρωικά μαντάτα
πάλι της Κρήτης πολεμούν
γεράματα και νιάτα.

Από τους 6.000 εθελοντές οι 3.000 ήταν Κρητικοί.

Από τους 2.000 που έχασαν τη ζωή τους, οι 700 ήταν Κρητικοί.

Από τους 82 Αρχηγούς οι 19 ήσαν Κρητι­κοί (και από τους 19 ιδιώτες Αρχηγούς οι 14 ήταν Κρητικοί).

Η Κρήτη είχε αποκτήσει την Ανεξαρτησία της μετά από μακρόχρονους και σκληρούς αγώνες, αλλά ο εθνικισμός έβραζε. Οι Κρήτες αισθάνονταν σα δίκιά τους υπόθεση την Ελευθερία των άλλων υποδούλων αδελφών.

Ας σημειωθεί ότι οι Μακεδόνες είχαν συνδράμει τους Κρητικούς σε δικές τους Επαναστάσεις, πράγμα που συναδέλφωσε τους Κρη­τικούς με τους Μακεδόνες, μέσα από τους σκληρούς απελευθερωτικούς αγώνες.

Έτσι ανταποκρίθηκαν άμεσα στο προσκλητήριο που μεταδόθηκε μέσω Κρητικών αξιω­ματικών του Ελληνικού Στρατού, όπως τον Γ. Τσόντον (Βάρδα) και Γ. Κατεχάκη (Ρούβα).

Παραθέτουμε πίνακα των Κρητικών καπεταναίων που έλαβαν μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα 1093-1908.

α/α Ονοματεπώνυμο                        αρ. ανδρών

• Γεώργιος Τσόντος – Βάρδας 168
• Γεώργιος Κατεχάκης – Ρούβας 160
• Ευθύμιος Καούδης 150
• Γεώργιος Βολάνης 175
• Ιωάννη Πούλακας 98
• Παύλος Γύπαρης 110
• Ιωάννης Καραβίτης 132
• Θεόδωρος Κουκουλάκης 108
• Εμμανουήλ Σκουντρής 148
• Εμμανουήλ Νικολούδης 120
• Νικόλαος Αδριανάκης 82
• Ευάγγελος Φραγγεδάκης- Γαλλιανός 84
• Ιωάννης Δοξάκης – Δοξογιάννης 98
• Ηλίας Δεληγιαννάκκης 13 5
• Νικόστρατος Καλομενόπουλος 105
• Γεώργιος Δικώνυμος – Μακρής 120
• Εμμανουήλ Κατσίγαρης 75
• Λεωνίδας Παπαμαλέκος 63
• Γρηγόρης Παπαδάκης 50
• Ιωάννης Νταφώτης 108
• Αριστείδης Κιτράκης – Νύσταρης 8
• Λαμπρινός Βρανάς 18
• Ανδρέας Δικώνυμος 24
• Γεώργιος Μηναδάκης – Λιάπης 6
• Πέτρος Μάνος – Βέργας 47
• Ευάγγελος Νικολούδης 45

α/α Ονοματεπώνυμο

• Γεώργιος Καμηλάκης
• Γεώργιος Σπυριδογιάννης
• Γεώργιος Λιαπάκης
• Ιωάννης Μαυρογένης
• Γεώργιος Σκαλίδης
• Στυλιανός Κλειδής
• Παναγιώτης Γερογιάννης
• Στυλιανός Κοκκινάκης
• Εμμανουήλ Μπενής
• Ιωάννης Καλογεράκης
• Εμμανουήλ Λυκοβαρδής
• Ευστράτιος Βολάνης
• Παναγιώτης Φιωτάκης Σύνολο Ανδρών

Ο πίνακας είναι ενδεικτικός. Υπάρχουν καταγεγραμμένοι πολύ περισσότεροι.

Ήδη όπως προαναφέρθηκε από το 1902 ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης (στην αρχή του αγώνα 1902) γράφει στον Πρωθυπουργόν τότε Ζαίμη, «στείλε μου 50 άνδρες, 50 Κρητικούς να ενωθούν με τους δικούς μου, για να συνδράμουν στους Μακεδόνες στον αγώνα τους».

Στις 11 Απριλίου 1903 φθάνουν στη Θεσσαλονίκη 4 ριψοκίνδυνοι Κρητικοί. Αποτελούσαν την πρώτη διερευνητική αποστολή από την ελεύθερη Ελλάδα. Ο Γεώργιος Πέρρος, Ο μόνος που κατάφερε να διαφύγει την τουρκική επιτήρηση, έφθασε στην Καστοριά και στο Μοναστήρι. Εκεί ολοκληρώνει με επι­τυχία την αποστολή του. Επιστρέφει στην Αθήνα με ενθαρρυντικές πληροφορίες για το φρόνημα και τη μέχρι τότε δράση του μακε­δονικού Ελληνισμού.

Τον Ιούνιο του 1903 φθάνει το πρώτο ένο­πλο σώμα από την Ελλάδα στη Μακεδονία. Το αποτελούν 10 Κρητικοί: Ευθύμιος Καούδης, Γεώργιος Πέρρος, Γεώργιος Μακρής, Λαμπρινός Βρανάς, Γεώργιος Ζουρίδης, Γε­ώργιος Στρατινάκης, Ευστράτιος Μπονάτος, Εμμανουήλ Καντουνάτος, Νικόλαος Λουκάκης και Γεώργιος Σεϊμένης, που ήταν και ο πρώτος Κρητικός που έπεσε στον αγώνα.

Την Μεγάλη Παρασκευή του 1905 φθάνει από τη Βουλιαγμένη ο καπετάν Γιάννης Νταφώτης, από το Αβδού Πεδιάδας Ηρακλείου Κρήτης, με περισσότερους από 100 άνδρες και μετά πολλές οδοιπορικές περιπέτειες δίνει τη θρυλική μάχη στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας στη Χαλκιδική (βλ. Νίκου Πασχαλίδη, «Ο Μακεδονομάχος Καπετάν Γιάν­νης Νταφώτης», εκδ. Ηράκλειο 2006).

Χαρακτηριστικά για τη συμβολή των Κρητών στον Μακεδονικό Αγώνα είναι τα απο­σπασματικά προστιθέμενα απανθίσματα των ιστορικών, που ενδελεχώς απασχολήθηκαν σχετικά.

Γεώργιος Μόδης (Μακεδονομάχος)

«Εζητούντο άνδρες να παλέψουν, ν’ αγωνισθουν και να παίξουν την ζωή τους, δια την σωτηρία των αδελφών μας Μακεδόνων και ολόκληρος η Κρήτη είχε μεταβληθεί εις στρατόπεδο του Μακεδονικού αγώνος».

Στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης:

«Οι Κρήτες είχαν το μάχεσθαι ως κύριον έργον με περιφρόνηση προς τον θάνατον και εν τη μάχη απαράμιλλοι…Χαρακτηρίζει μά­λιστα ανυπόφορον την γενναιότητά των».

Νικόλαος Βλάχος:

«Οι απαρτίζοντες τα αντάρτικα σώματα ήσαν από την Κρήτη, η οποία συνεισέφερε μαχητάς δοκιμασθέντες κατά τας ποικίλας πε­ριπέτειας δια των οποίων διήλθεν η ηρωική Μεγαλόνησος αγωνιζόμενη τον απελευθερω­τικόν της αγώνα».

Καθηγητής Λαούρδας:

«Ο Μακεδονικός αγών αποτελεί ένα μεγά­λο μάθημα που πρέπει να το διατηρήσουμε πάντοτε θερμό και να το μεταδίδουμε από γε­νεά σε γενεά ως ιερή παρακαταθήκη, όπως εί­ναι η παρακαταθήκη της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Αλλά και στην προσφορά του αίματος η Κρήτη έχει τη μερίδα του λέοντος. Οι Κρητικοί ήσαν εκείνοι που σήκωσαν το μεγαλύτερο μέρος του αγώνος και που πλή­ρωσαν με το αίμα τους την υπεράσπισιν των δικαίων της Μακεδονίας».

Στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος:

«Όπως πάντοτε, η αθάνατη Κρήτη προηγήθη εις τον αγώνα αυτόν και προσέφερε την πρώτην και μεγίστην αναλογίαν του πολυτί­μου αίματος των τέκνων της. Ενθυμούμαι με συγκίνηση τον άκρατον ενθουσιασμόν των νεαρών παιδιών του Ψηλορείτη και την Λευ­κών Ορέων, όταν με την γραφικήν όσον και τιμωμένη βρακούλα των απεβιβάζοντο εις Πειραιά, δια να σπεύσουν προς εκδίκηση και σωτηρία των υπό των Βουλγάρων σφαζομένων αδελφών Μακεδόνων. Εντός ολίγου χρό­νου, ο Κατεχάκης, οΤσόντος, ο Γύπαρης, ο Καούδης, ο Πούλακας, ο Νταφώτης, ο Κλειδής, ο Σκουντρής, ο Βολάνης, ο Νικολούδης, ο Καλογεράκης, ο Παπαδάκης και τόσοι άλ­λοι ηρωικοί καπεταναίοι ετσάκισαν κυριολετικώς τας συμμορίας των δολοφόνων».

Η ζωή του ανθρώπου είναι μοναδική αλλά η ιστορία τους συνεχής και ενιαία, καθώς ο πολιτισμός ενός λαού είναι η ιστορία και οι παραδόσεις του. Ο Μακεδονικός Αγώνας συνεχίζεται. Αλλά τα δίκαια περιέρχονται στους επαγρυπνούντες. Οι υπερδυνάμεις δεν έχουν φίλους. Έχουν μόνο συμφέροντα. Αυτό που ο Υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολι­τειών Έντουαρντ Στεττίνιους διεκήρυσσε, έστειλε δε το 1944 εγκυκλίους σε όλες τις πρεσβείες των ΗΠΑ στον κόσμο τους πως

«…η κυβέρνηση των ΗΠΑ θεωρεί κάθε ισχυρισμό για Μακεδονικό Έθνος προπαγάν­δα ασύστατη, που δεν στηρίζεται σε καμιά πο­λιτική ή ιστορική πραγματικότητα, αποτελεί δε πιθανή πρόφαση για επιθετική ενέργεια κα­τά της Ελλάδος… Η κυβέρνησή μας θα θεω­ρήσει υπεύθυνη όποια χώρα ή κυβέρνηση θα ενθαρρύνει πράξεις δήθεν Μακεδονικών δυ­νάμεων κατά της Ελλάδος…» ελησμονήθη από τις Υπερδυνάμεις.

Ας επαγρυπνούμε, διότι διαπιστώνουμε το παράλογο ιστορικά και πολιτικά στη σύγχρο­νη εποχή, από τη μια να επιβάλλεται παγκοσμιοποίηση και από την άλλη να υποδαυλίζε­ται έκρηξη εθνοτήτων με σκοπό την επέμβα­ση, την παρέμβαση, τη διαίρεση και την πολι­τική επικυριαρχία.

Ας επαγρυπνούμε, ενθυμούμενοι τον Θουκυδίδη που προσεκτικά κατέγραψε «μάλλον πεφοβήμαι τα οικείας ημών αμαρτίας ή τας των εναντίων διανοίας». Προσοχή λοιπόν μη ότι κερδίσαμε με το σπαθί, το χάσουμε με το μελάνι.

Γράφτηκε από τον Νίκο Πασχαλίδη. Επίτ. Δικηγόρος – συγγραφέας. Το παρόν κείμενο αντλήθηκε από το έντυπο Καστελλιανές Αθιβολές Οκτώβρης 2008. Περιοδική έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Καστελλίου Πεδιάδος.