Η ιστορία του Ναού της Ανάληψης Ηρακλείου

Η οικοδόμηση του ιερού ναού της Ανάληψης στο Ηράκλειο.

 Ποιά γεγονότα ώθησαν τούς κατοίκους τής ’Άκ Τάμπιας νά αποφασίσουν νά χτίσουν ένα Ναό, ποιοι πρωτοστάτη­σαν στήν ανοικοδόμησή του, πώς καί γιατί κατεδαφίστηκε τό τουρκικό τζαμί, καί μέ πόσους κόπους καί προσπάθειες έγινε ή ανέγερση τοΰ Ναού τής Άναλήψεως, τά γράφει πολύ απλά καί σύντομα ένα χειρόγραφο, πού βρέθηκε μέσα σ’ ένα ταχυδρομικό φάκελο, άνάμεσα στά παλιότερα έγγραφα τοΰ Ναού.

Τό χειρόγραφο έχει πολλά ορθογραφικά λάθη καί δέν έχει σχεδόν καθόλου σημεία στίξης. Τό νόημα του δέν βγαίνει κα­θαρά καί εύκολα. Αναγκάστηκα λοιπόν νά τό διορθώσω καί νά αποδώσω τίς έννοιες μέ κάποιο χωρισμό προτάσεων καί παραγράφων. Γράφει λοιπόν, ό-ή άγνωστος πού συνέταξε τό κείμενο, πού μέσα στήν απλότητά του είναι πολύ διαφωτιστικό γιά τά γεγονότα καί τά πρόσωπα έκείνης τής έποχής³⁸:

36. Σύμφωνα με τή μαρτυρία τής κ. Φωτεινής Άλεξάκη τό κείμενο έχει γράψει ή μητέρα της Ευαγγελία, σύζυγος Μάρκου Πεδιαδιτάκη.

«Γϋρω στά 1900 ώς τά 1910 ή περιφέρεια εδώ ήταν τούρκικος συνοικισμός μέ τό τζαμί στη μέση. ΟΙ Χριστιανοί ησαν πολύ λίγοι καί εκκλησιάζονταν στην Παναγία Χρυσοπηγή, γιατί τούς χώριζε πολύ βαθύς χάνδακας από τό Ηράκλειο. Κατά παράκληση τών ολίγων κατοίκων έρχόταν κάθε Μεγάλη Παρασκευή στη λιτανεία ό Επιτάφιος.

-Για νά μερώνει ό τόπος, έλεγαν οί χριστιανοί.

Τέλος όμως τό άρνήθηκαν οί Χρυσοπηγιώτες καί στα­μάτησαν. Οί Χριστιανοί λυπημένοι γύρισαν στά σπίτια τους. Εκείνη την νύχτα ή Χρυσώ Κατσελάκη βλέπει στόν ύπνο της, ότι ήλθε ό Επιτάφιος, έκανε ένα κύκλο στην πλατεία καί τόν σταμάτησαν άκριβώς εκεί πού είναι τώρα τό ‘Ιερό τής Εκκλησίας μας. Την ώρα πού έβαζαν τό θεμέλιο λίθο στην Εκκλησία μας ήλθε ή κυρά Χρυσώ, γριά πιά καί μάς διηγόταν τό όνειρό της.

-Στερημένη είναι ή περιφέρειά μας από Εκκλησία, λέει ό πρωταίτιος³⁹ στούς γύρω κατοίκους, καί είναι ντροπή μας νά μήν έχουμε εδώ ’Εκκλησία.

Συμφώνησαν όλοι καί άρχισαν τή δράση τους. ’Από τούς παλαιούς ό Γεώργιος Μαυράκης, κάτοικος τής περιφέρειας, τούς έλεγε:

-’Εσείς θά κάμετε εδώ ’Εκκλησία; ’Εσείς; Έμεϊς είχαμε βγαλμένα καί τά θεμέλια, άλλά μάς σταμάτησαν.

Κι όμως άξιώθηκε νά ιδεϊ τά παιδιά του συνεργάτες τού έργου. Καί ό γαμπρός του Ριτσόπουλος έγινε καί μεγάλος δωρητής. Έπήγαν στόν αλευρόμυλο τού Καστρινάκη. Συμ­φώνησε κι εκείνος. Παραχωρεί τήνπρώτη δωρεά: τόάλεύρι γιά νά κάμουν τά άρτίδια γιά τόν πρώτο έρανο. ’Έκαμαν κι ένα –

Υποσημείωση

37. Ποιος ήταν ό Πρωταίτιος; Κατά τήν κ. Φωτεινή Άλεξάκη ήταν ό Μάρ­κος Πεδιαδιτάκης. ‘Όμως άλλοι που ρωτήθηκαν θεωρούν «πρωταίτιον» κάποιον δικό τους που πρωτοστάτησε στήν ανέγερση του Ναού.
38. μεγάλο άρτο, τόν πήγαν στό Σεβασμιώτατο, νά τον άνακοινώσουν τήν άπόφασή τονς. Ή άπάντηση όμως ήταν αρνητική⁴⁰.

-Σάς συγχαίρω παιδιά μου, άλλά χρειάζονται διατυ­πώσεις. Νά κάμετε μιά αίτηση, νά σάς την εγκρίνω καί τότε θά αρχίσετε τό έργο σας.

Τότε τοϋ δίνουν τόν άρτο καί τοϋ λένε:

-Είμεθα έτοιμοι καθ’ όλα καί θά γίνει χωρίς άδεια κι άς μπούμε καί φυλακή.

Έστησαν ένα είκονοστάσιο. Μιά παράκληση στόν τότε Νομομηχανικό κ. Κυριάκό διατάσσει:

– Τό τζαμί τής ^νΑκ Τάμπιας νά χαλαστεί εντός 24 ωρών, διότι είναι έτοιμόρροπο. Πράγματι τήν έπομένη χαλούσαν τό τζαμί.

Βγάζει ή Τράπεζα τών άνταλλαξίμων τίς πέτρες στή μειοδοσία⁴¹ καί δίνει ό τότε κάτοικος τής περιοχής κ. Βαρούχας, Στρατολόγος, 1000 δρχ. Γιά τό οικόπεδο ζητούσε ή Τράπεζα ένα μεγάλο ποσό. Τούς τό άχρηστενουν όμως καί παίρνουν τό μισό. Τό άλλο μισό έμεινε πλατεία. Τέλος στή μέση τού κτηρίου στήνεται μιά παράγκα προσωρινά. Καλούν τό Σεβασμιώτατο νά κάμει τόν ‘Αγιασμό καί πολύ συγκινημένος μέ δάκρυα τούς λέγει:

-Σάς συγχαίρω παιδιά μου καί εύχομαι νά σάς δώσει ό Θεός δύναμη νά τήν τελειώσετε. Κι όσο κι άν δέν μπορώ, θά κάνω «κατσούλια» νά σάς τήν εγκαινιάσω.

Συνέχισαν τούς εράνους οί Επίτροποι⁴²:1) Δ. Βάρδας, 2) Μ. Τζουανάκης, 3) I. Φουντουλάκης, 4) Μ. Μαραβελάκης, 5) ό Πρωταίτιος καί πολλοί άλλοι ενορίτες καί εκτός (τής ενο­ρίας), όπως ό κ. Πετράς, Επίτροπος τοϋ ‘Αγίου Κωνσταντί­νου ».

39. ‘Όπως φαίνεται από την συνέχεια ό Σεβασμιώτατος δεν άρνήθηκε, άλλα υπέδειξε τό νόμιμο τρόπο ένέργειας.
40. Μάλλον θά έπρεπε να γράψει πλειοδοσία κι όχι μειοδοσία.
41. ‘Όλοι αυτοί βέβαια δέν ήταν Επίτροποι του Ναού μέ τή Νομική έννοια διότι Ναός δέν υπήρχε. Χωρίς Ναό δέν ‘ιδρύεται ενορία καί φυσικά –
42. Ή ανέγερση τοΰ Ναοΰ – Ό πρώτος ’Εφημέριος

Σύμφωνα μέ μαρτυρίες κατοίκων τής περιοχής ή κατεδά­φιση τοΰ τζαμιού έγινε τό 1924 ή 1925. Κανείς βέβαια δεν ήξερε ότι τό τζαμί αυτό ήταν κάποτε Ναός τοΰ ‘Αγίου Δημητρίου, που τόν είχαν κάμει οί Τούρκοι τζαμί.

’Αμέσως μετά τήν κατεδάφιση τοΰ τζαμιοΰ τοποθετήθηκε μιά ξύλινη παράγκα-Ναός μέ ξυλεία που έδωκε ό Ελλη­νικός Στρατός καί έγινε ό ‘Αγιασμός τής θεμελίωσης τοΰ νέου Ναοΰ Άναλήψεως από τόν τότε Μητροπολίτη Κρήτης Τίτον Β’ Ζωγραφίδη, που έγινε Μητροπολίτης Κρήτης από Επίσκοπος Πέτρας, ό όποιος έβαλε τό θεμέλιο λίθο. Ό Τίτος Ζωγραφίδης ήταν Μητροπολίτης Κρήτης από τό 1922-1933.

Ή ανέγερση τοΰ Ναοΰ τής Άναλήψεως προχώρησε γρή­γορα χάρη στόν ενθουσιασμό καί στίς προσπάθειες τών κατοίκων τής περιοχής. ’Έλειπε όμως ό ‘Ιερέας – Εφημέριος. Κι αυτός διορίσθηκε τό 1932. ’Έγινε μετάθεση τοΰ Εφημε­ρίου Βενεράτου παπά-Μιλτιάδη Μαρή, που εφημέρευε στό Βενεράτο από τό 1919, στόν υπό ανέγερση ‘Ιερό Ναό Άνα­λήψεως τοΰ Σωτήρος.

Ό άείμνηστος παπά-Μιλτιάδης Μαρής έχει γράψει στό βιβλίον τοΰ Τριωδίου τής Εκκλησίας μιά πράξη έμφανίσεως καί άναλήψεως υπηρεσίας, στήν όποιαν γράφει έπί λέξει καί μέ δική του ορθογραφία:

«’Έτος 1932»

«Τήν 21ην ’Απριλίου ημέραν Κυριακήν τών Βαϊων τόβράδι δεν διορίζονται Επίτροποι. Οί πρωταίτιοι μάλιστα τής άνέγερσης του Ναοϋ δεν είχαν υποβάλει ούτε αίτηση γιά ανέγερση του Ναού. Γι’ αυτό καί δεν ήσαν ούτε μέλη Ερανικής Επιτροπής. *Ησαν αυτόκλητοι καί πρωτοστάτες στο έργο τής άνέγερσης του Ναοϋ. ’Άλλωστε είναι γνωστό ότι μαζί μέ αυτούς πού αναφέρει υπήρχαν καί άλλοι πρόθυμοι καί δραστήριοι συνεργάτες, όπως ό Χαράλαμπος Ταχατάκης, Διδάσκαλος., ό Δημήτριος Χανδάνος, φούρναρης, ό Φώτης Ριτσόπουλος, έργολάβος, ό Δημήτριος Φαρσάρης, βαρελοποιός καί γυναίκες πολλές, πού έκαναν έράνους στήν πόλη καί στά χωριά του Ηρακλείου καί μάζευαν χρήματα γιά τήν ανοικοδόμηση του Ίεροϋ Ναοϋ Άναλήψεως τοϋ Σωτήρος. εις των Νυμφίων άρχιξεν ή έκκλισία νά λειτουργεί. Έδιορίσθην πρότος έφιμέριος τής ένωρίας Αναλίψεως ό έδεσιμότατος παπά Μιλτιάδης Μαρής, καί πρότη ένοριακή επι­τροπή τής ός άνω ένωρίας 1ος Ιωάννης Φούντουλάκης 2ος Μιχαήλ Μαραβελάκης 3ος Γεώργιος Μαυράκης 4ος Χαρά­λαμπος Ταχατάκης».

Ό Ναός βέβαια δεν είχε αποπερατωθεί. Είχαν γίνει οί τοί­χοι, αλλά όχι ή στέγη. ’Αλλά μέσα στό κτήριο λειτουργούσε ό Ναός παράγκα. Σέ φωτογραφία τού 1935 φαίνεται ότι έχουν γίνει οί τοίχοι καί γίνονται οί καμάρες τής στέγης, αλλά όχι ό Τρούλος.

Κατά τά χρόνια τού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οί Γερμα­νοί, πού είχαν στρατοπευδεύσει στό Καπετανάκειο, χρησιμοποιοΰσαν τόν ‘Ιερό Ναό Άναλήψεως γιά τίς λατρευτικές τους συνάξεις. Επειδή μάλιστα ό Ναός δεν είχε σοβάδες, θέλησαν νά τόν έξωραΐσουν καί ράντισαν τους τοίχους τοΰ Ναοϋ μέ ασβέστη. Αυτό τό άσπρισμα τής λίθινης κατασκευής δυσκόλεψε πολύ την κατασκευή των σοβάδων, γιατί ό σοβάς δέν κολλούσε πάνω στίς ασπρισμένες έπιφάνειες.

Γιά τά έγκαίνια τοΰ ‘Ιεροϋ Ναοϋ δέν βρέθηκε καμιά γρα­φή τοΰ παπά-Μιλτιάδη στά βιβλία τοΰ Ναοϋ, παρά τήν έξονυχιστική καί πολύμηνη έρευνα. Οι πληροφορίες των κατοί­κων τής περιοχής δέν συμφωνοΰσαν ώς πρός τήν χρονολογία τέλεσης των έγκαινίων τοΰ Ναοϋ. Στό τέλος σκεφθήκαμε νά έρευνήσουμε τήν ‘Αγία Τράπεζα. Καί πράγματι: Πάνω στήν ‘Αγία Τράπεζα υπάρχει μιά εικόνα των τεσσάρων Ευαγ­γελιστών καί πίσω από τήν εικόνα υπάρχουν ονόματα πι­στών γιά τό μνημόσυνό τους. Κάτω από μιά ομάδα όνομάτων υπάρχει ή χρονολογία 6-5-1946. Μέ τή χρονολογία αυτή συμφωνεί καί ή μαρτυρία τοϋ τότε Διακόνου τοΰ Μητροπολίτη Κρήτης Βασιλείου Ε’ Μαρκάκη (1941-1950), Ευτυχίου Μαυραντωνάκη ό όποιος είχε διακονήσει τόν αείμνηστο Μητρο­πολίτη Βασίλειο στά έγκαίνια τοΰ ‘Ιεροΰ Ναοΰ καί μάς εδωκε τήν πληροφορία ότι τά έγκαίνια έγιναν ένα ή δυο χρόνια μετά τήν αποχώρηση των Γερμανών από τήν Κρήτη.

‘Όταν έγκαινιάσθηκε ό Ναός τής Άναλήψεως δεν είχε ολο­κληρωθεί. Μέχρι τόν Αύγουστον τοΰ 1950 ό Τροΰλος τοΰ Να­οΰ καί οί σοβάδες δεν είχαν γίνει. Τό έργον είχε βγει σε δημο­πρασία πολλές φορές, αλλά κανείς έργολάβος ή μηχανικός δέν έμφανίστηκε γιά νά άναλάβει τήν έκτέλεση των έργασιών.

Γιά τό λόγο αυτό τό Εκκλησιαστικό Συμβοΰλιον αποφάσι­σε νά αναθέσει τήν κατασκευή τοΰ Τρούλου στόν έργολάβο Άνδρέα Μαυράκη, ό όποιος έκτισε τόν Τρούλο και έφτιαξε τούς σοβάδες τοΰ Ναοΰ. Τά χρήματα όμως πού υπήρχαν στό ταμείο τοΰ Ναοϋ δεν έπαρκοΰσαν γιά την πληρωμή τών εργασιών κατασκευής. ’Αναγκάστηκε λοιπόν τό Εκκλησιαστικό Συμ­βούλιο νά ζητήσει τή σύσταση Ερανικής Επιτροπής καί τή διενέργεια έράνου γιά νά συγκεντρωθούν τά άπαιτούμενα χρήματα. Τό έπόμενο έτος 1951 έγιναν καί οί σοβάδες, μετά τήν κατασκευή τοΰ Τρούλου καί έγινε καί ή ήλεκτρική εγκατάσταση στό Ναό.

Κατά τή δεκαετία τοΰ 1950 στά βιβλία τής ένορίας ή περιο­χή τής Άναλήψεως ονομάζεται «’Ακρόπολης»⁴³. Βρέθηκαν

43. Στή θέση τής πολυκατοικίας στο ισόγειο τής όποιας βρίσκεται τό κατάστημα Σακελάρη (πρώην Βενζινάδικο Πρεβεζάνου) υπήρχε μεγάλο μουσικοχορευτικό κέντρο μέ τό όνομα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», που φιλοξένησε μεγάλα ονόματα Ελλήνων (π.χ. Γοΰναρης, αδελφές Καλουτά, αδελφές Μπρόγιερ κ.ά) καί ξένων καλλιτεχνών.

καί φάκελλοι ταχυδρομικοί καί έγγραφα τοΰ Δήμου Ηρα­κλείου πρός τόν εφημέριον τής ένορίας Άναλήψεως «εις Άκρόπολιν». Καί στά βιβλία γάμων καί Βαπτίσεων ώς τόπος κατοικίας των ένοριτών άναφέρεται ή «Άκρόπολις». Φαί­νεται όμως ότι τό όνομα αυτό ξεχάστηκε γρήγορα καί έπεκράτησε ή ονομασία «Άνάληψις», διότι αυτήν έπέβαλε ή ύπαρξη τοΰ ‘Ιεροΰ Ναοΰ Άναλήψεως.

Ό ‘Ιερός Ναός τής Άναλήψεως τοΰ Σωτήρος είναι σταυ­ροειδής με τροϋλλο. Είναι ωραίο κτήριο, αλλά μικρό. Πο­λύ ενωρίς διαπιστώθηκε ότι ό μικρός αυτός Ναός δεν είχε αρκετό χώρο γιά να χωρέσει τους πιστούς που με τό πέρασμα των χρόνων πλήθαιναν. Παρουσιάσθηκε, λοιπόν, ανάγκη νά έπεκταθεΐ ό Ναός γιά νά δημιουργηθεΐ μεγαλύτερος χώρος. Ή μόνη δυνατότητα ήταν νά έπεκταθεΐ πρός βορράν, όπου υπήρχε οικόπεδο.

9. Ή επέκταση τοΰ Ναοΰ.

Τό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ανέθεσε σε ειδικοΰς τή σύν­ταξη σχετικής μελέτης καί σχεδίου γιά την έπέκταση τοΰ Να­οΰ πρός βορράν. Στή συνέχεια έγινε από τήν Περιφερειακή Διοίκηση Κρήτης ή παραχώρηση «άνευ τιμήματος» τοΰ οικο­πέδου γιά νά γίνει ή έπέκταση τοΰ Ναοΰ. Τό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο υπέβαλε πρός τό Υπουργείο Παιδείας καί Θρη­σκευμάτων τίς μελέτες καί τά σχέδια. Τό ΥΠΕΠΘ απά­ντησε μέ τό ύπ’ άριθμ. 13938-50-726 καί χρονολ. 10.2.1967 ότι εγκρίνει τά σχέδια επέκτασης τοΰ ‘Ιεροΰ Ναοΰ Άναλήψεως πρός βορράν μέ τή δημιουργία πλαγίου νάρθηκα (Προνάου). Τόν Ιούνιον τοΰ 1969 ανατέθηκε ή κατασκευή μιας ύπόγειας αίθουσας καί τοΰ πλαγίου Νάρθηκα τοΰ ‘Ιεροΰ Ναοΰ στούς έργολάβους Γεώργιο καί Ζαχαρία Νοικοκυράκη, οί όποιοι άνέλαβαν τήν έκτέλεση τοΰ έργου. ’Αφού έγιναν οί κολώνες τοΰ πλαγίου Νάρθηκα διαπιστώθηκε ότι ή έπέκταση αυτή μοιάζει μέ πλάγιο κλιτός, τό όποιο όμως δεν είχε ’Ιερό Βήμα. ’Έτσι τήν τελευταία στιγμή άποφασίστηκε νά γίνουν δυο κόγχες στόν ανατολικό τοίχο καί νά τοποθε­τηθούν δύο ‘Άγιες Τράπεζες, από τίς όποιες ή μία καθιε­ρώθηκε πρός τιμήν τοϋ Αγίου Νεκταρίου καί ή άλλη πρός τιμήν τοΰ Αγίου Χαραλάμπους. Καί τώρα κανείς δεν έγνώριζε ότι εδώ ύπήρχε κάποτε Ναός πρός τιμήν τοΰ Αγίου Δημητρίου τοϋ Μυροβλήτου πού είχε δώσει τό όνομά του στό λόφο αυτό από πολύ παλιά. Σχεδόν χίλια χρόνια πρίν. Άν τό ήξεραν θά καθιέρωναν ένα κλίτος πρός τιμήν τοϋ Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου. 

Το παραπάνω κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: του πρωτοπρεσβύτερου Γεωργίου Σωμαράκη, Συνοικία Αναλήψεως, Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης Ηράκλειο 2003.  

Το βιβλίο αυτό διατίθεται με προαιρετικό αντίτιμο από τον ιερό ναό της Αναλήψεως του Σωτήρος στο Ηράκλειο, περιλαμβάνει σπουδαία ιστορικά στοιχεία για τη σημερινή περιοχή της Ανάληψης.