Το είδαν: 3.208
Όλοι στην Κρήτη ξέρουμε τη λέξη μπέτης, που σημαίνει, το αντρικό στήθος κατά βάση, από που κρατεί όμως αυτή η λέξη; την απάντηση μας την δίνει ο Μενέλαος Παρλαμάς, μέσα από το βιβλίο του, Από τη ζωή των λέξεων, εκδόσεις Δόμος.
Οι Κρητικοί συνηθίζουν να μιλούν όχι σπάνια «περί εαυτών» στους ξένους. Κακή συνήθεια, πρό πάντων όταν ασκείται από ρούλιους. Καμμιά φορά τσακώνονται κιόλας μεταξύ τους, όταν ο ένας θέλει να υψώσει την επαρχία του εις βάρος της επαρχίας του συνομιλητή του. Κι αυτή κακή συνήθεια, γιατί όλη η Κρήτη είναι ισότιμη. Όμως άλλο το τι πρέπει κι άλλο το τι γίνεται. Κι αυτά όλα δεν γίνονται μόνο τώρα. Γίνονταν και παλαιότερα. Διηγούνται πως στην Επανάσταση του 1896 είχαν έρθει στην περιοχή των Αρχανών και Χανιώτες επαναστάτες. Σαν πιο εμπειροπόλεμοι από τους Καστρινούς έτσι τουλάχιστον πίστευαν χρησιμοποιούσαν κατά τις μάχες προχώματα, τα κοινώς λεγόμενοι τότε μιτιρίζα. Και τότες οι Καστρινοί, που βέβαια δεν παραδέχονταν πως μόνον οι Χανιώτες είναι για τ΄άρματα, βρήκαν την εύκαιρία να τους σατιρίσουν. Και έτσι βγήκε η περίφημη μαντινάδα: Δέν εϊν έπά Χανιώτικα να πιάνεις μιτιρίζυ μπέτη με μπέτη πολεμούν επά στο Μαλεβίζι.
Οι στίχοι, αναμφισβήτητα, είναι θανάσιμοι. Αλλά είπαμε: κακή συνήθεια…
Ωστόσο μένει η παραστατική φράση: «μπέτη με μπέτη πολεμούν…». Αποπνέει κάτι το ηρωικό, και είναι αίτια η λέξη μπέτης. Είναι μια λέξη σκληρή, χωρίς υγρά. Τραχειά και πολεμικώτατη. Ο εραστής, όταν διεκδικεί την αγαπημένη, βάζει τον μπέτη του μπροστά και θεωρεί τιμή του να τόνε ματώσει για το χατήρι της:
Για σένα μέ ‘πανε φονιά για σένα μέ παν κλέφτη, για σένα μου την παίξανε τη μαχαιρά στον μπέτη!
Από που κατάγεται τούτη η ηρωική λέξη; Είναι κάπως οξύμωρο, άλλα κατάγεται από την Ιταλία, που εμείς τουλάχιστον δεν έχουμε υποχρέωση να τη θεωρούμε ηρωική. Ιδού τι μας λέει η βιογραφία της: Το στήθος λατινικά λεγόταν pectus, που στα ιταλικά έγινε petto (όπως το platus έγινε piato, το saltus-salto κ.λπ.) Το petto έχει κάμει δυο… επιδρομές στον τόπο μας. Κατάλοιπο της παλιάς είναι το μπέτης. Κατάλοιπο της νεώτερης είναι το πέτο του σακκακιού μας…
Μπέτης και πέτο. Απλές λέξεις που καταντούν σύμβολα δύο εποχών: μιας ηρωικής και μιας ξεπεσμένης!…
