Η Αελιά-αγελάδα
Η ΑΓΑΘΗ ΑΕΛΙΑ…
Είναι τό πιο συμπαθητικό, τό πιο έργατικό και τό πιο τίμιο ζώο. Κι δμως αν τολμήσεις να χρησιμοποιήσεις τό όνομά του, για να παρομοιάσεις μια γυναίκα, θά τής κάμεις την πιο μεγάλη προσβολή! Θυμούμαι κάποτε, πού κατάντησε να σκοτωθούνε σ’ ένα χωριάτικο γλέντι, γιατί κάποιος χαρακτήρισεν άελιά ένα κορίτσι πού χόρευε, καί τον ακούσε ό άδελφός της. Ό λόγος, φυσικά, είναι πώς έκεϊνο πού λείπει άπό τό άγαθώτατο ζώο είναι ή κομψότητα, καί για μια γυναίκα τίποτα δεν είναι προσβλητικότερο άπό τό να τη χαρακτηρίσεις άκομψη.
Αν δμως άπό άπόψεως έθιμοτυπίας ή μεταφορική χρήση τής λ. άελιά δέν αρμόζει στούς καλαναθρεμμένους άνθρώπους, δέν παύει ή ίδια ή λέξη να άποτελεϊ ένα λίαν άξιοπρεπές έτυμολογικό πρόβλημα.
Πολλοί νομίζουν πώς τό άελιά είναι παραφθορά του άγελάς. Αύτό είναι πιθανό, άλλά μονάχα στά χωριά τής Λαγκάδας. Γιατί μονάχα έκεί —δσο ξέρω— σώζεται ό τύπος άελά, πού ομαλότατα βγαίνει άπό τό άγελάς.
Ο άλλος όμως τύπος δεν μπορεί νά προέρχεται άπό τήν ’ίδια λέξη και για λόγους φωνητικούς, καί για άλλους, πού θά έκθέσουμε άμέσως.
Στα αρχαία ελληνικά δυο παράλληλες λέξεις δηλώνουν τό βιογραφούμενο άγαθό ζώο: ή άγελάς καί ή Αγελαία. Καί τά δυο είναι ούσιαστικοποιημένα έπίθετα, καί είχαν την ίδια σημασία: ‘Αγελαία ή Αγελάς βοΰς έσήμαινε το θηλυκό βόδι, πού Ανήκει στην άγέλη. Καί τό μέν «άγελάς» έσώθηκε στούς τύπους Αγελάδα (κοινότατος) καί άελά (σπάνιος καί πολύτιμος). Τό δέ Αγελαία είχε τη φωνητική τύχη τής… έλιας. “Οπως δηλαδή τό έλαια έγινε έλιά, έτσι τό Αγελαία έγινε Αγελιά. Αύτό δεν είναι ψιλή ύπόθεση. Στήν Πανώρια του Χορτάτζη (16ος αιώνας) διαβάζουμε τον στίχο:
Σαν πεισματώσει ή άγελιά, δέ σύρνει μπλιό τ’ άλέτρι…
’Από τό Αγελιά έπειτα μέχρι τό Αελιά, ή άπόσταση είναι ένας… Αγέρας (ή Αέρας).
Μενέλαος Παρλαμάς
(ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ ΤΩΝ ΛΈΞΕΩΝ)
Εκδόσεις Δόμος.
