Γιατί λέμε το ζάρι, ζάρι;

“Ολοι οί ‘Έλληνες έχουν, φαίνεται, τό μικρόβιο τής γλωσσολογίας. Γι’ αύτό και είχαν διαιρεθεί τα παλαιότερα χρόνια σέ δύο γλωσσικές παρατάξεις τόσο φανατισμένες, πού οί συγκρούσεις τους ξέφυγαν τελείως άπό τον έντυπο χάρτη καί συνεχίστηκαν στα πεζοδρόμια μέ νεκρούς καί άλλαγές κυβερνήσεων. Θά ένθυμουνται, άλλωστε, οί παλαιότεροι τον σάλο πού ξεσήκωσε σ’ όλη τήν Ανατολική Κρήτη μια γλωσσολογική συζήτηση, για τη σημασία των λέξεων «έψησις» καί «όπτησις».

’Εξηγείται, λοιπόν, καί ό διάλογος, πού άκουσα προχθές σ ’ ένα συνοικιακό καφενεδάκι. Είχαν τελειώσει τό τάβλι τους δύο πελάτες, ό ένας σοβατζής κι ό άλλος τραπεζικός μικροϋπάλληλος —όπως έμαθα υστέρα— και έκαναν τα συνηθισμένα σχόλια. Κάποτε ό ένας είπε:

—Ας ήξερα ποιος τό έβγαλε τό ζάρι!

— Οι… Πέρσες, λένε. ’Απάντησε διστακτικά ό τραπεζικός.

— Μά δέ λέω που βγήκε. Θέλω να πω ποιός τό έβγαλε «ζάρι».

— Αύτόν δέν τον ξέρω.

— Μά δέν θέλω να μου πεις τό όνομά του. Θέλω να μάθω, γιατί τό λένε ζάρι.

Η άπορία του σοβατζή —παρά τό άκάθαρτον τής διατυπώσεώς της— ήταν ένα καθαρότατο γλωσσολογικό αϊτημα, πού, όσο κι αν είναι δημώδης ή προέλευσή του, άπαιτεϊ κάποια σχολαστικότητα ή ικανοποίησή του.

Στά άρχαϊα έλληνικά ύπάρχει ή λ. όζος. ’’Εχει πολλές σημασίες, όπως βλέπουμε στούς φυσιογνώστες συγγραφείς, τον ’Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο καί στον Θεόκριτο. Μιά άπ’ αύτές είναι καί: μέρος στελέχους φυτοΰ. “Οταν τώρα σκεφθουμε πώς τά «πούλια» του ταβλιού είναι άκριβώς αύτό: μέρη στελέχους φυτού, καταλαβαίνουμε πώς εύκολα μπορούσαν νά όνομασθοΰν όζάριαΐ Εύκολα ύστερα ή σημασία τού όζάριον (=πούλι) περιέλαβε και τούς συγγενικούς κύβους, τα σημερινά ζάρια, κατά τό νόμο τής σημασιολογικής έπεκτάσεως. ‘Ως προς την περικοπή τού όζάριον σέ ζάρι, έχουμε διδακτικότατα παραδείγματα: όμμάτιον – μάτι, όψάριον-ψάρι καί πολλά άλλα.

Από το βιβλίο του Μενέλαου Παρλαμά 

(ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ ΤΩΝ ΛΈΞΕΩΝ) 

Εκδόσεις Δόμος.