Το Castello a Mare του Ηρακλείου (Κούλες)

Η ιστορία του Κούλε

Στην είσοδο του Ενετικού λιμανιού του Ηρακλείου, εκεί που αρχίζει ο λιμενοβραχίονας, δεσπόζει ένα επιβλητικό κάστρο. Κατά τη Βενετοκρατία ήταν γνωστό με τα ονόματα Rocca a Mare ή Castello a Mare ή Castello, δηλαδή κάστρο της θάλασσας.  στις μέρες μας ονομάζεται “Κούλες”, όνομα που προέρχεται από την τούρκικη ονομασία Su Kulesi. Κατασκευάστηκε στη θέση παλαιότερου φρουρίου που κατέπεσε από σεισμό το 1303 και επισκευαζόταν συνεχώς.

Η κατασκευή του Κούλε

Θεμελιώθηκε το 1523 και ολοκληρώθηκε το 1540 πάνω σε μια μικρή βραχώδη έκταση, όπου παλιότερα υπήρχε ένας ψηλός στρογγυλός πύργος με επάλξεις. 

Επειδή η επάνω επιφάνεια της βραχώδους έκτασης, όπου χτίστηκε το φρούριο, ήταν αρκετά μικρότερη, οι Βενετοί αναγκάστηκαν να συμπληρώσουν την έκταση του φυσικού βράχου με αποθέσεις μεγάλων ποσοτήτων φερτών βράχων και ογκόλιθων. Το υλικό αυτό μεταφερόταν κυρίως από το νησάκι Ντία και την περιοχή των Φρασκιών. Συνήθως γέμιζαν με πέτρες παλιά, άχρηστα πλοία και τα βύθιζαν μαζί με το φορτίο τους στη βόρεια και δυτική πλευρά του βράχου για να αυξηθεί η επιφάνειά του και να δημιουργηθεί κυματοθραύστης όπου θα έσπαγαν τα κύματα και θα μειωνόταν η ορμή τους.

Δομικά στοιχεία του Κούλε

Το φρούριο έχει τη μορφή ενός τετραπλεύρου με ένα έντονα προβαλλόμενο τμήμα, σε σχήμα ημικυκλίου στη Β.Α. πλευρά. Η δόμηση έχει γίνει από ισχυρότατη τοιχοποιία. Το πάχος των εξωτερικών τοιχωμάτων στη στάθμη του ισογείου από τις τρεις πλευρές φτάνει τα 8,70 μ. ενώ από τη μια πλευρά 6,96 μ. Οι εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι έχουν πάχος, ανάλογα με το σημείο στο οποίο βρίσκονται, από 1,36 ως 3,0 μ. Η οροφή του ισογείου διαμορφώνεται με ένα σύστημα θόλων στους οποίους ανοίγονται μεγάλες οπές εξαερισμού και φωτισμού που καταλήγουν στην οροφή.

Η είσοδος του φρουρίου ανοίγεται στη δυτική πλευρά. Η είσοδος ήταν προσεκτικά προστατευμένη: τρεις ξύλινες ισχυρές πόρτες υπήρχαν στο θολοσκεπή και ελαφρά κατηφορικό διάδρομο, ο οποίος οδηγούσε στο εσωτερικό του φρουρίου.

Απόρθητο κάστρο 

Η κύρια δύναμη πυρός του φρουρίου είχε συγκεντρωθεί στο ισόγειο. Μεγάλες κανονιοθυρίδες είχαν δημιουργηθεί στα εξωτερικά τοιχώματα. Στο ισόγειο υπήρχαν ακόμη μια μεγάλη δεξαμενή νερού, μια φυλακή και διάφοροι αποθηκευτικοί χώροι τροφίμων και πολεμοφοδίων.

Περιγραφή του Κούλε

Στο δώμα του φρουρίου οδηγούσαν δύο διαβάσεις που ξεκινούσαν από τον κεντρικό διάδρομο. Ένα κεκλιμένο επίπεδο απ’ όπου οι Βενετοί ανέβαζαν, σύροντας, τα κανόνια και τα άλλα εφόδια και ένα κλιμακοστάσιο. Το δώμα είχε διαμορφωθεί ως μια ευρεία πλατεία στην οποία υπήρχε ένα φαρδύ parapetto. Αυτό ήταν χτιστό και συμπαγές χωρίς τις επάλξεις που υπάρχουν σήμερα, οι οποίες προστέθηκαν από τους Τούρκους. Πάνω στο parapetto, στη βόρεια πλευρά, υπήρχε ο πύργος του φάρου ενώ ένα φαρδύ άνοιγμα στην ανατολική πλευρά επέτρεπε στη φρουρά να ανεβάζει ή να κατεβάζει, κατευθείαν από το δώμα στο λιμάνι, διάφορα εφόδια.

Στο φρούριο λειτουργούσε μύλος και φούρνος, που κάλυπταν τις ανάγκες της φρουράς, καθώς και μια εκκλησία. Υπήρχαν ακόμη χώροι στρατωνισμού της φρουράς και κατοικίες των αξιωματικών και του διοικητή του οχυρού. 

Η μακραίωνη ζωή και οι περιπέτειες του φρουρίου έχουν αποτυπωθεί στις όψεις του. Η δόμηση των λίθινων επιφανειών φαίνεται σήμερα σαν να έχει γίνει από ποικίλες και ανομοιόμορφες πέτρες, αποτέλεσμα διαδοχικών επισκευών και συμπληρώσεων. Με τα χρόνια ο Κούλες κατέληξε να γίνει το σήμα κατατεθέν του Χάνδακα. Το φτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, επιβλητικό και ανάγλυφο σε τρεις μαρμάρινες πλάκες εντοιχισμένες στο φρούριο εποπτεύει ακόμη αυτό το σπουδαίο μνημείο.

Το άρθρο αυτό αποτελεί συρραφή κειμένων το 2008