Το κοιμητήριο των Αρχανών

21 Μαρτίου 201816 Φεβρουαρίου 2021 Ιστοσελίδα Ποικίλης Ύλης

Το είδαν: 3.178

Συχνά όταν επισκέπτομαι ένα χωριό, δεν αμελώ αν αυτό είναι εφικτό να επισκεφθώ το κοιμητήριο του, με το κοιμητήριο όμως των Αρχανών έχω άλλη σχέση, όχι για κάποιο λόγο που ίσως να πήγε το μυαλό σας, αλλά επειδή έχω παιδικά βιώματα λόγο της καταγωγής μου από τις Αρχάνες.

Όταν ήμουν παιδί και έφηβος πήγαινα στον ιερό χώρο αυτό τα ψυχοσάββατα, σε κηδείες Αρχανιωτών ως βοηθός, αλλά και για βόλτα, ναι για βόλτα, μην σας φαίνεται παράξενο, πολλά κοιμητήρια και ιδιαίτερα αυτό των Αρχανών είναι μία όαση, κατάφυτο από ψηλά κυπαρίσσια περιμετρικά του χώρου, αλλά πιο πολύ μου άρεσε κάτι που μετέπειτα δεν είδα σε κανένα άλλο χώρο ανάπαυσης των νεκρών, πρόκειται για έναν διάδρομο που οδηγεί μπροστά στον ναό του κοιμητηρίου. Αυτός ο διάδρομος έχει φάρδος περίπου 5 μέτρα και έχει φυτεμένα από κάθε πλευρά 50 κυπαρίσσια, αυτός που είχε την ιδέα αλλά και αυτοί που την υλοποίησαν θα πρέπει να είχαν υψηλό μέσο όρο IQ, διότι είναι κάτι μοναδικό.

Θυμάμαι πόσο γραφική, πόσο τελετουργική, πόσο ιερή ήταν η μεταφορά του νεκρού μέσα από αυτόν τον διάδρομο ανάμεσα από 100 περίπου ψηλά κυπαρίσσια, που σαν αψίδα έμοιαζαν να αποτίουν τιμές στον νεκρό, λέω περίπου 100 γιατί στις μέρες μας έχουν μείνει μόνο 37 κυπαρίσσια από την δυτική μεριά και 46 από την ανατολική μεριά, χωρίς όμως να έχει επηρεαστεί το μήκους του διαδρόμου, είναι εμφανή τα σημεία που υπήρχαν τα κυπαρίσσια, διότι από την ανατολική πλευρά έγινε η επέκταση του κοιμητηρίου και έτσι για να φτιάξουν μεγαλύτερα ανοίγματα έκοψαν 4, ενώ από την δυτική πλευρά έκοψαν 13 συνολικά.

Κατά τις επισκέψεις μου βρήκα μερικά διαχρονικά μνήματα, αυτά έχουν πάνω τους κατασκευές με επιγραφές, με αγάλματα, η περίτεχνα σκαλίσματα, τα οποία θα σας παρουσιάσω μέσα από τις φωτογραφίες μου.

Παρατηρώ όμως έναν ευτελισμό στην μνήμη των νεκρών, μία βιομηχανοποίηση, παρατηρώ την ανυπαρξία κατασκευών μνήμης για τους νεκρούς μας, αυτό είναι θλιβερό, τώρα φτιάχνουν πανάκριβους τάφους αλλά μόνο για 4 η 5 χρόνια και μετά τέλος, όλα ξεχνιούνται, τίποτα δεν θυμίζει, δεν μας προκαλεί συγκίνηση, δεν δίνει πληροφορίες για την εποχή που διανύουμε.

Τα παρακάτω κείμενα είναι του κυρίου Νίκου Γ. Χριστινίδη δασκάλου και συγγραφέα.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΑΡΧΑΝΩΝ

Το 1927 φάνηκε επιτακτικά η ανάγκη ανέγερσης ναού στο νέο κοιμητήριο των Επάνω Αρχανών ,που λειτουργούσε από το1902.Τα σχέδια του εν λόγω ναού εκπονήθηκαν από τον μηχανικό Ιωάννη Γρυλιωνάκη και μετά την έγκρισή τους από την Ιερά Μητρόπολη το έργο ανατέθηκε με αυτοεπιστασία,ύστερα από πρόχειρο μειοδοτικό διαγωνισμό, με έκπτωση 5%, στους ντόπιους οικοδόμους, Κων.Τζωρτζακάκη και Εμμαν.Μανουσάκη,προς 69,5 δραχ.το ένα τ.μ.

Το έργο εκτελέστηκε σε διάστημα τριών μηνών και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους προσκλήθηκε ο σχεδιαστής μηχανικός να το παραλάβει.

Αυτός, ερχόμενος στις Αρχάνες και αφού εξέτασε το οικοδόμημα, αρνήθηκε να το παραλάβει για τους λόγους, όπως σημείωσε στην έκθεση που συνέταξε, ότι το έργο δεν εκτελέστηκε με βάση τα σχέδιά του, αφού οι εργολάβοι του πρόσθεσαν πλάτος, σμικρίνοντες το εύρος του Βορείου και Νοτίου τοίχου και επομένως δεν το κρίνει ασφαλές και προέβλεψε την κατάρευσή του.

Την έκθεση αυτή την κοινοποίησε και στη Μητρόπολη η οποία θορυβήθηκε και ζήτησε εξηγήσεις από την Ενορία. Η Ενορία απαντά ότι όλα έγιναν νόμιμα, αφού προηγουμένως ενημέρωσε τους εργολάβους, οι οποίοι βεβαίωσαν ότι δεν υπάρχει θέμα κατάρευσης, αλλά, για κάθε ενδεχόμενο, πήγαν και « σιδέρωσαν» την εκκλησία.

΄Ετσι δικαιολογούνται τα σίδερα που βλέπουμε στην οροφή μεταξύ Νοτίου και Βορείου τοίχου.Η παρέλευση από τότε σχεδόν 100 χρόνων, χωρίς να πάθει το παραμικρό ο ναός, τους δικαίωσε.

Η εκκλησία αυτή αφιερώθηκε στο ΄Αγιο Πνεύμα και τα εγκαίνιά της έγιναν τον επόμενο χρόνο (1928).Η ονομασία αυτή δεν υπήρξε τυχαία.

Εικάζεται ότι σχετίζεται με έναν παλιό ερειπωμένο ναό που είναι κάτω από το «φρούδιο» και σε απόσταση λίγων μέτρων από την εκκλησία του Αγίου Μάμαντος, με τη ονομασία αυτή.

Ο ναός αυτός μέχρι και τη δεκαετία του 1950-60 ήταν ευδιάκριτος, αν και ερειπωμένος. Όπως με βεβαίωσε ο Κώστας Ι.Λυδάκης, ιδιοκτήτης όμορων κτημάτων, ήταν εμφανείς οι τοίχοι του, περιμετρικά, σε ύψος ενός μέτρου, όπως και μέρος του ιερού με την Αγία Τράπεζα άθικτη. Επίσης μου είπε ότι εξωτερικά και δίπλα στο ναό υπήρχε ένας ευμεγέθης τάφος,σκεπασμένος με μεγάλες πέτρινες πλάκες με πολλά οστά μέσα.

Ευχής έργο θα ήταν όπως, μελλοντικά και όταν το ευνοήσουν οι συνθήκες, ο ναός αυτός όχι μόνο να αποκαλυφθεί, αλλά και να αναστηλωθεί,γιατί αποτελεί μέρος της τοπικής μας ιστορίας.

Οι νέοι μας τοπικοί άρχοντες ας το έχουν στα άμεσα υπόψη τους!

Τώρα, αρχιτεκτονικά,ο ναός του κοιμητηρίου αποτελεί ένα δείγμα εκκλησιαστικό της νεοκλασικής περιόδου, ενταγμένο αρμονικά σ΄ ένα εξίσου αρμονικά διαμορφωμένο κοιμητήριο, που περιλαμβάνει αξιόλογα ταφικά μνημεία , που αντανακλούν τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του οικισμού το α΄μισό του 20ού αιώνα κυρίως.

Εξωτερικά οι δύο είσοδοι του ναού (Βόρεια και Δυτικά) κοσμούνται με ανάγλυφα που παριστάνουν σταυρούς κ.ά. και γι΄αυτό δεν επιτρέπεται η επέκταση του ναού γιατί θα διαταραχθεί, κατά την βυζαντινή εφορεία, η αρμονία της διάταξης και της κατανομής του περιβάλλοντος χώρου.

Ειδικά στη βόρεια είσοδο υπάρχει εντοιχισμένη τοξοειδής μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφονται τα εξής:

«ΕΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΙΣ ΕΥΛΟΓΕΙΤΑΙ ΤΟΝ ΘΕΟΝ-ΕΤΟΣ 1927»

Αμέσως από κάτω υπάρχει ανάγλυφος ο δικέφαλος αετός να κρατά στο αριστερό του πόδι μία λόγχη και παρακάτω η επιγραφή:

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΠ(Ι) ΕΠΟΧΗ

ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΕ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗ

ΙΩΑΝΝΟΥ Χ.Ν.ΛΥΔΑΚΗ

ΓΕΩ.ΕΜΜ.ΑΡΝΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

(Ασφαλώς πρόκειται για τα ονόματα της τότε τριμελούς Επιτροπής διοίκησης του Κοιμητηρίου, η οποία, κατά τότε ισχύοντα, διοριζόταν από την οικεία Κοινότητα ή Δήμο. Γι’ αυτό κι απουσιάζουν τα ονόματα των δύο τότε ιερέων της Κωμόπολης, του Π΄Νικολάου Στρατάκη κα Π΄ Ιωάννου Δρακάκη και δη του πρώτου, που ήταν και ο πρόεδρος του εκκλησιαστικού συμβουλίου!).

———————————————————————————————–

Σημείωση: Για περισσότερες πληροφορίες, για τον εν λόγω ναό, αλλά και για τα κατά καιρούς κοιμητήρια των Αρχανών, βλέπε το βιβλίο μας: «Η Νεώτερη ιστορία της εκκλησίας των Αρχανών από το 1669 μέχρι και σήμερα».-΄Εκδοση Ενορίας Επάνω Αρχανών 1998.-

Για την έρευνα και καταγραφή

Νίκος Γ.Χριστινίδης

2019

Παραθέτουμε στους αναγνώστες μας ολόκληρο το κεφάλαιο σχετικά με το νέο κοιμητήριο των Αρχανών, από το βιβλίου του κυρίου Νίκου Γ. Χριστινίδη, (Η νεώτερη ιστορία της εκκλησίας των Αρχανών από το 1669 μέχρι και σήμερα)

“ΤΟ ΝΕΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΑΡΧΑΝΩΝ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ”¹

Με την επέκταση του οικισμού των Επ. Αρχανών προς Βορράν, πράγμα που έγινε σε σύντομο χρόνο, λόγω και της ανέγερσης στον χώρο αυτού του νέου σχολείου, η αυλή της Παναγίας, ως νεκροταφιακός πια χώρος, κρίθηκε ακατάλληλος, αλλά και πολύ μικρός να αντιμετωπίσει την αύξηση του πληθυσμού της Κωμόπολης.² Η Ενοριακή Επιτροπεία, η οποία είχε τότε την ευθύνη της διαχειρίσεώς του, αναζήτησε ένα νέο χώρο, μακριά από την Κωμόπολη, για τη μεταφορά εκεί του νεκροταφείου. Όπως δε γράψαμε και στο κεφάλαιο ΚΒ’ του δεύτερου μέρους του παρόντος, η Μονή Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη διατηρούσε τότε πολλά κτήματα στην περιφ. των Αρχανών. Ένα απ’ αυτά ήταν κι ο χώρος που βρίσκεται τώρα το νεκροταφείο. Ήρθε λοιπόν σε συνενόηση τότε με τη Μονή της οποίας ηγούμενος, κατά ευτυχή σύμπτωση, ήταν ο Αρχανιώτης ιερομόναχος Πανάρετος Μαργαρίτης και συμφωνήθηκε να δοθεί το κτήμα αυτό στην ενορία με ανταλλαγή άλλων κτημάτων αυτής, πλησιέστερα προς τον οικισμό. Ο χώρος διαμορφώθηκε κατάλληλα με διαδρόμους και μικρή πλατεία στο κέντρο. Περιτοιχίστηκε δε και η είσοδος του φυτεύτηκε με δύο σειρές κυπαρίσσια. Επίσης και μέσα στον κύριο χώρο φυτεύτησαν, σποραδικά, κυπαρίσσια, αρκετές νεραντζιές και άλλα δένδρα. Στην ΝΑ πλευρά τοποθετήθηκε δεξαμενή νερού και αποχωρητήριο. Στη ΒΑ πλευρά κτίστηκε μία αποθήκη και στο κέντρο αφέθηκε ικανός χώρος για την μελλοντική ανέγερση ναού. Ένα μεγάλο δε μέρος του αγρού έμεινε αχρησιμοποίητο, γιατί το κτήμα ήταν πολύ μεγάλο. Και το μεν προς νότιο μέρος πουλήθηκε στον Δ. Κονταξάκη, το 1926, αντί 40.000 δραχ. (βλ. κεφάλ. Α’ παρόντος μέρους – οικον. δραστηριότητες, παράγρ. ιε’) το δε ΒΑ η ενορία το κράτησε, για να το παραχωρήσει κι αυτό δωρεά, στη δεκαετία 1980-90, για επέκταση του νεκροταφείου.

Τα εγκαίνια του εν λόγω νεκροταφείου έγιναν το 1902 όπως μαρτυρεί και η εντοιχισμένη πλάκα στην είσοδο του. (Φ. 24). Το 1928 η κοινότητα παραχωρεί στο νεκροταφείο νερό μιας μασούρας, οπότε η Ενορία αναθέτει στον Μηχανικό I. Γρυλλιωνάκη την μελέτη της μεταφοράς του και εισάγει από το εξωτερικό, μετά και από μεσολάβηση του Μητροπολίτη, γι’ αυτόν τον σκοπό, ατελώς, χίλια μέτρα σιδηροσωλήνες.³ Τον ίδιο χρόνο η Ενορ. Επιτροπεία που εξακολουθεί να έχει την ευθύνη λειτουργίας του νεκροταφείου, διορίζει ως νεκροθάφτη τον Αρχανιώτη Ιωάννη Ψαραδάκη σε αντικατάσταση του αποθανόντος Κυριάκου Δερμιτζάκη.⁴

Στη δεκαετία του 1930-40 η διαχείρηση του νεκροταφείου ανατίθεται με νόμο στην Κοινότητα των Επ. Αρχανών. Αυτή καταρτίζει κανονισμό λειτουργίας του και μ’ αυτόν θεσπίζεται οργανική θέση νεκροθάπτου. Στη θέση αυτή διορίζεται ο επίσης Αρχανιώτης Ζαχ. Ν. Βαρδάκης, ο οποίος υπηρέτησε ευσυνείδητα πάνω από 30 έτη.⁵

Με την πάροδο του χρόνου ο χώρος του νεκροταφείου “στολίστηκε” με καλαίσθητα ιδιωτικά μνήματα, πολλά από τα οποία είναι καλλιτεχνήματα με αγάλματα, λιθανάγλυφα και διακοσμημένα με επιτύμβιους σταυρούς θαυμαστής τέχνης.⁶ (Φ 29-30-31).

Το 1927 φάνηκε η ανάγκη ανέγερσης νεκροταφιακού ναού. Οπότε η Ενορ. Επιτροπεία υποβάλλει αίτηση στη Μητρόπολη ζητώντας τη σχετική άδεια, συνοδευόμενη με σχέδια του μηχανικού Ιωάννη Γρυλιωνάκη, με αυτεπιστασία. Μετά ένα μήνα η Μητρόπολη εγκρίνει τα σχέδια και τη μελέτη που της υπεβλήθη σαν και αμέσως η Ενορ. Επιτροπεία προκηρύσσει πρόχειρο μειοδοτικό διαγωνισμό, του οποίου το αποτέλεσμα κατακυρώθηκε, με έκπτωση 5%, στους οικοδόμους Κωνστ. Τζωρτζακάκη και Εμμαν. Μανουσάκη, προς 69,5 δραχ. το ένα τ.μ.⁸ Το έργο εκτελέστηκε σε διάστημα τριών μηνών και τον Ν/μβριο προσκλήθηκε ο Μηχανικός να το παραλάβει. Αυτός ήρθε εξήτασε την οικοδομή και συνέταξε έκθεση σύμφωνα με την οποία αποφάνθηκε πως η οικοδομή δεν εκτελέστηκε με βάση τα σχέδιά του, αφού οι εργολάβοι της πρόσθεσαν πλάτος, σμικρύνοντας το εύρος του Βορείου και του Νοτίου τοίχου και επομένως δεν το κρίνει ασφαλές και προβλέπει την κατάρρευσή του. Συγχρόνως δε αρνείται να το παραλάβει και κοινοποιεί την έκθεσή του στην Μητρόπολη και στη Νομαρχία Ηρακλείου.

Οι υπηρεσίες αυτές, όπως ήταν φυσικό, θορυβήθησαν και ρώτησαν την Ενορία τι ακριβώς συμβαίνει με την εκκλησία του Νεκροταφείου. Έγινε βάσει των σχεδίων και της μελέτης νόμιμα ή όχι; Η Ενορία απαντά ότι η οικοδομή έγινε νόμιμα και με βάση των σχεδίων του μηχανικού και τους όρους του συμφωνητικού που συντάχτηκε σύμφωνα με αυτά.⁹ Η αλληλογραφία όμως εξακολούθησε και ο θόρυβος για την κακοτεχνία της οικοδομής μεγάλωνε. Γι’ αυτό η Ενορ. Επιτροπεία κάλεσε τους εργολάβους και τους έθεσε υπόψει την έκθεση του μηχανικού. Αυτοί διαβεβαίωσαν την επιτροπή ότι δεν θα υπάρξει πρόβλημα κατάρρευσης, αλλά για περισσότερη ασφάλεια, θα “σιδερωδέσουνε” την εκκλησία, πράγμα που έγινε.¹⁰ Τότε η Ενορία απαντά στην Μητρόπολη για το νέο δέσιμο της εκκλησίας και ότι “πιστεύει”, κατά το πως την διαβεβαίωσαν οι εργολάβοι, ότι δεν θα “πέσει”. Παράλληλα, γράφει, ελήφθησαν όλα τα νόμιμα μέτρα σύμφωνα με τους όρους του συμβολαίου σε βάρος των εργολάβων, αν τυχόν συμβεί το αντίθετο. Η Μητρόπολη, απαντώντας εκφράζει τη λύπη της για την πιθανολογούμενη βλάβη της οικοδομής και συνιστά να μην αρκεστεί η ενορία στα “σίδερα”, αλλά να καλέσει και μηχανικό προς επαλήθευση των ισχυρισμών των εργολάβων.¹¹

Η έρευνά μας για το εν λόγω θέμα δεν μας βοήθησε για το πώς έκλεισε αυτό τελικά. Γεγονός όμως παραμένει ότι η “Εκκλησία του Αγίου Πνεύματος” στέκει τώρα και 71 χρόνια αν και πέρασε πολλές “μπόρες” και “καταιγίδες”, χωρίς να έχει πάθει το παραμικρό…

Η εκκλησία αυτή αφιερώθηκε στο Άγιο Πνεύμα (εορτάζει την επομένη της Πεντηκοστής) και τα εγκαίνιά της έγιναν μεγαλόπρεπα τον επόμενο χρόνο (1928). Είναι δε ένα τυπικό δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της νεοκλασικής περιόδου, ενταγμένη αρμονικά σε ένα εξίσου αρμονικά διαμορφωμένο νεκροταφείο. Ειδικά για το νεκροταφείο η 13η Εφορεία Βυζαντινών και μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων επισημαίνει ότι μερικά από τα ταφικά μνημεία του αποτελούν αφενός αξιόλογα έργα νεώτερης γλυπτικής κι αφετέρου αντανακλούν τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του οικισμού στο α’ μισό του 20ου αιώνα. Συνεχίζοντας, αναφέρει, ότι δεν συμφωνεί με την επέκταση του ναού, επειδή όχι μόνο θα καταστραφεί ένα νεώτερο μνημείο, αλλά θα διαταραχτεί και η αρμονία της διάταξης και της κατανομής του χώρου του Νεκροταφείου.¹²

Εξωτερικά οι δύο είσοδοί του (Βόρεια και Δυτικά) κοσμούνται με ανάγλυφα που παριστάνουν σταυρούς κ.α. Ειδικά στην βόρεια είσοδο υπάρχει εντοιχισμένη τοξοειδής μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφονται τα εξής:

“ΕΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΙΣ ΕΥΛΟΓΕΙΤΑΙ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΕΤΟΣ 1927 ΕΤΟΣ

Αμέσως από κάτω υπάρχει ανάγλυφος ο δικέφαλος αετός να κρατά στο αριστερό του πόδι μία λόγχη και παρακάτω:

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΠ(Ι) ΕΠΟΧΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΕ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗ ΙΩΑΝΝΟΥ Χ.Ν. ΛΥΔΑΚΗ ΓΕΩ. ΕΜ. ΑΡΝΟΓΙΑΝΝΑΚΗ (Φ. 25-26)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Και η εκκλησία αυτή κτίστηκε με δαπάνη των Αρχανιωτών των ΗΠΑ. (Βλ. έγγραφο I. Μητρόπολης Κρήτης με αριθμ. πτωτ. 544/220/13-7-1927).
Το νεκροταφείο της Παναγίας αποτελείτο από δύο σειρές τάφων, από 13 κάθε μία σειρά και άλλες δύο σειρές από 4 σε κάθε μία. Υπήρχε ακόμη και ένας μικρός τάφος, πιθανόν να ήταν παιδικός. (Τα βρέφη θάβονταν σε διπλανό χώρο, όπου σήμερα το “Ηρώον”). Σύνολο τάφων 35. Η αρίθμηση αυτή σώζεται μερικώς, από το 1-19. Ξεκινά από τη θέση του “Ρολογιού” πηγαίνει, βουστροφηδόν, και πάλι από την αρχή. (βλ. τοπογραφικό Παναγίας σ. εντός).
Βλ. αριθμ πρωτ. 21-25/3 και 14/Ιουνίου 1927 εγγράφων Ενορ. Επιτροπείας Αρχανών.
Βλ. αριθμ πρωτ. διοριστήριου εγγράφου 2/6-1-1928 Ενορ. Επιτροπείας Αρχανών.
Βλ. αριθμ. αποφ. Κοιν. Συμβουλίου Επ. Αρχανών, 3/31-3-1938. (σελίδα βιβλ. Αου 9).
Βλ. τάφους Ιερέων Ν. Ψαλτάκη και Κωνστ. Ουσταμανωλάκη, δεξιά και αριστερά της Κεντρικής εισόδου, Τάφοι Κανάκη-Ηρακλή Αυγουστάκη-Γ. και Φρόσως Ζουριδάκη, Διογένους Ευτυχή κ.α. (Φ. 29-30-31).
Βλ. αριθμ. 544/220/13-7-1927 άδεια ανέγερσης I. Μητρόπολης Κρήτης.
Βλ. συμβόλ. 753/17-7-1927 συμβ/φου Αρχανών Ν.Α.Μ. Το έργο της ανέγερσης του Ναού στοίχισε 17.375 δρχ., πληρωμένες από τις Αρχανιώτισσες της Αμερικής.
Βλ. συμβόλαιο 753/17-7-27, συμβ/φου Ν.ΑΜ. και ειδικότερα τους όρους 6 και 9.
Έτσι δικαιολογούνται τα σίδερα που υπάρχουν στην οροφή του Ναού από τον Νότιο έως τον Βόρειο τοίχο του.