Η Παναγία στο Καρυδάκι μέσα στο φαράγγι των Αρχανών
Στο φαράγγι των Αρχανών βρίσκεται ο ερειπωμένος ναός της Παναγίας που είναι αφιερωμένος στο γενέσιο της Θεοτόκου και τιμάται στις 8 Σεπτεμβρίου. Θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω.
Το φαράγγι των Αρχανών διασχίζει ο Κέρατος ποταμός, ο οποίος ξεκινάει από το νότιο ανατολικό μέρος του όρους Γιούχτα. Ρέει υπογείως κάτω από την κωμόπολη των Αρχανών και ανενόχλητος διατρέχει το φαράγγι της παραδείσου. Οι κάτοικοι του Ηρακλείου τον λένε και Κνωσσανό ποταμό, επειδή περνάει δίπλα ακριβώς από τις αρχαιότητες της Κνωσού, Κέρατος είναι η αρχαία ονομασία του λόγο των πολλών Χαρουπιών που ευδοκιμούσαν στις εύφορες πλαγιές που διατρέχει.
Σε ένα από τα πιο όμορφα μέρη αυτού του φαραγγιού και ποταμού θα αναφερθώ. Είναι το περίφημο Καρυδάκι, σε αυτό το μέρος μόλις βρεθούμε μας γοητεύουν 4 στοιχεία, πρώτον, η ομορφιά του τοπίου, βλέπουμε μια απόκρημνη πλαγιά, ένα δάσος από κυπαρίσσια πλατάνια και άλλα δέντρα, συχνά μάλιστα εκεί πετούν μεγαλόσωμα πτοματοφάγα πουλιά, δεύτερον, η Βενετσιάνικη υδατογέφυρα που κατασκεύασαν οι Βενετοί για να περάσουν στην απέναντι πλευρά του φαραγγιού το άφθονο νερό που βγαίνει ακόμα και σήμερα από την πηγή στο Καρυδάκι, τρίτον, η βυζαντινή εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην γέννηση της Θεοτόκου του 1000-1100 μ.Χ. και τέταρτον, η ιστορική γνώση ότι στο μέρος αυτό υπήρχε ένα ολόκληρο χωριό με το όνομα Καρυδάκι. Ίσως μάλιστα κάποια απομεινάρια του εκτός από την εκκλησία, να σώζονται ακόμα χαμηλά δίπλα στην κήτη του ποταμού πνιγμένα από την βλάστηση.
Αναζητώντας στοιχεία για να γράψω αυτό το άρθρο, δεν μπόρεσα να βρω αναρτημένες στο διαδίκτυο επαρκείς αναφορές, για αυτό απευθύνθηκα στον Αρχανιώτη δάσκαλο Νίκο Χριστινίδη, ο οποίος με προθυμία μου έδωσε μέσο facebook όλα τα στοιχεία που αφορούν την Παναγία στο Καρυδάκι, και τον οποίο ευχαριστώ πολύ.
Στην τοποθεσία όπου σήμερα συναντάμε την υδατογέφυρα και την ερειπωμένη εκκλησία, υπήρχε το χωριό Καρυδάκι, η τελευταία αναφορά αυτού του χωριού γίνετε από τον Καστροφύλακα στην απογραφή του 1585 και αριθμούσε 138 κατοίκους, έκτοτε δεν σώζεται άλλη αναφορά για το χωριό αυτό, υποθέτω πως οι Ενετικές αρχές λόγο της κατασκευής του μεγάλου έργου για την υδροδότηση του Ηρακλείου, αποφάσισαν την μετεγκατάσταση η την διάλυση αυτού του οικισμού, διότι αν παρέμενε σίγουρα αυτό θα είχε επιπτώσεις στην ποσότητα του νερού που θα κατέβαινε στο Ηράκλειο, αφού εκεί υπάρχει μόνο μία πηγή και αυτή είχε δεσμευτεί από τις Ενετικές αρχές. Το νερό έφθανε στο Ηράκλειο μέσα από ανοικτό κουτούτο του οποίου ίχνη σώζονται ακόμη και σήμερα.
Στην θέση αυτού του πάλαι ποτέ οικισμού, υπάρχει ακόμη και σήμερα η ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας στο Καρυδάκι, η Καρυδιανή, η Καρυδιώτισσα, η ημερομηνία κτήσης της τοποθετείται ανάμεσα στο 1000 με 1100 μ.Χ, εορτάζει 8 Σεπτεμβρίου ημέρα που τιμάται το γενέσιον της Παναγίας, για πρώτη φορά ο ναός αναφέρεται το 1285 και μάλιστα ως παλαιός, το 1320 αναφέρεται ως εκκλησία του οίκου BARBO, το 1415 έγινε καθολικό μονής και μάλιστα έχει καταγραφεί η επίσκεψη σε αυτή του Φλωρεντίνου καλόγερου Μποαντελμόντι, η εκκλησία ήταν τοιχογραφημένη ίσως από τον 14ο αιώνα, και ίχνη των τοιχογραφιών υπάρχουν σήμερα στους γκρεμισμένους τοίχους της, ύστερα ο ναός περνά στην δικαιοδοσία του μετοχίου των Σιναϊτών της Αγίας Αικατερίνης Ηρακλείου, το 1627 εκκενώνεται από τον Μοροζίνι και σταματά την λειτουργία της γιατί χρησιμοποιήθηκε το εξαιρετικής ποιότητας και αφθονίας νερό από την πηγή ακριβώς δίπλα και πάνω από την εκκλησία, για τις ανάγκες της ύδρευσης του Χάνδακα σημερινού Ηρακλείου, λίγα χρόνια μετά που οι Τούρκοι πάτησαν στην Κρήτη το 1645 και ύστερα, η εκκλησία ερειπώνεται πλήρως και μετατρέπετε όπως τα περισσότερα ξωκλήσια σε μάντρες αιγοπροβάτων, ο ναός φέρει έντονα σημάδια προσπάθειας κατεδάφισης του διότι έχουν αφαιρεθεί από τις γωνίες του χαμηλά κεντρικά πελέκια, το ότι ο ναός υπάρχει ακόμα έστω και σε αυτή την κατάσταση είναι ένα θαύμα.
Ο όμορφος αυτός ναός σήμερα δεν είναι μάντρα αιγοπροβάτων, άλλωστε όλοι αυτή η περιοχή που βρίσκεται έχει ενταχθεί στις περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλους, απαγορεύετε το κυνήγι και με την κατασκευή του βιολογικού καθαρισμού Αρχανών το 2000, στον ποταμό πλέον τρέχει ποιο καθαρό νερό, δυστυχώς όμως αυτή η βυζαντινή και περικαλλούς εκκλησία της Παναγίας του Καρυδάκι, έχει αφεθεί βορά στην φθορά του χρόνου, τα στοιχεία της φύσης, και την αδιαφορία των ανθρώπων.
Επισκέφτηκα την εκκλησία την παραμονή της ημέρας που θα έπρεπε να πανηγυρίζει στις 7 Σεπτεμβρίου 2014, με ευχαρίστηση είδα ένα όμορφο μονοπάτι που περνάει μέσα από την ρεματιά ένα ρυάκι κάτω από τα ψηλά κυπαρίσσια και βγαίνει στο ξέφωτο προαύλιο χώρο του ναού, όμως σε πολλά σημεία του ήταν απροσπέλαστο λόγο των τεράστιων βάτων που έχουν αναπτυχθεί, ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα συναντάμε στον ίδιο τον ναό της Παναγίας, ο οποίος είναι στην κυριολεξία ζωσμένος από βάτους με σουβλερά αγκάθια, κάποτε υπήρχε πρόσβαση στην πηγή Καρυδάκι που ακόμα και σήμερα η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχεύτευσης Ηρακλείου, παίρνει νερό από αυτή την πηγή, σήμερα είναι απαγορευτική η πρόσβαση λόγο των βάτων, στην εκκλησία έγιναν κάποιες ανασκαφές πριν λίγα χρόνια καθώς και προσπάθεια για την αναστύλωση του ναού, αλλά δυστυχώς δεν ευοδώθηκαν.
Ίσως όταν καταλάβουμε πως τέτοια μέρη με την αρχαιολογική ιστορική εκκλησιαστική και φυσιολατρική αξία που έχουμε, είναι ο πλούτος μας, και αν τα εκμεταλλευτούμε σωστά, θα μας αποφέρουν πολλαπλά οφέλη, τώρα αυτό που γίνετε όσο αφορά την Παναγία στο Καρυδάκι, είναι ότι απλά έχει απαγορευτεί η βόσκηση και η στάλιση των αιγοπροβάτων, με αποτέλεσμα η βλάστηση να έχει καταλάβει και σκεπάσει τα πάντα.
Στο Καρυδάκι μπορούμε να πάμε είτε από τις Αρχάνες, μπαίνοντας στον δρόμο που είναι άσφαλτος μέσα από το φαράγγι, θα συναντήσουμε την ερειπωμένη εκκλησία στην δεξιά πλαγιά κοιτώντας προσεκτικά, μερικές εκατοντάδες μέτρα μετά τον βιολογικό καθαρισμό που θα βρείτε στον δρόμο σας, είτε ανεβαίνοντας από το Ηράκλειο προς Βασιλιές, μετά αριστερά προς Σίλαμο και ύστερα προς τις Αρχάνες, θα βρείτε την εκκλησία αριστερά του φαραγγιού μόλις πάψετε να συναντάτε καλλιεργημένες εκτάσεις και αρχίζει ο γκρεμός.
Η ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΛΑΙ ΠΟΤΕ ΧΩΡΙΟ « ΚΑΡΥΔΑΚΙ» ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΑΡΧΑΝΙΩΤΙΚΟ ΦΑΡΑΓΓΙ
Ευχαριστώ πολύ τον κύριο Νίκο Χριστινίδη
