Η βυζαντινή εκκλησία της Υπαπαντής Αρχανών
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΕΚΚΛΗΣΙΆ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΑΡΧΑΝΩΝ(Φ.1950).
Είναι κτίσμα της β.Βυζ, περιόδου με αγιογραφίες, καλά συντηρημένες του 14ου αιώνα.Καμαροσκέπαστη με δύο ενισχυτικές ζώνες. Από τις αγιογραφίες της στο μεν ιερό, διακρίνουμε την “Πλατυτέρα” και επάνω κύκλοι με στηθάρια αγίων.
Στην καμάρα την “Ανάληψη” με τη δόξα ελλειπτική και επιμήκης. Οι Άγγελοι σε κίνηση. Στο ανατολικό τμήμα ξεχωρίζουν, “η Γέννηση” , “Η Υπαπαντή” με τον προφήτη Άννα να είναι πίσω από τον Συμεών.”Η Βάπτιση” με τον Χριστό γυρισμένο κατά τα 3/4 αριστερά, όπου στέκει κι ο Βαπτιστής και τέλος υπολείμματα από τη “Μεταμόρφωση”.
Στο Δυτικό τμήμα διακρίνονται,”Η Βιοφόρος”,”Η ΄Εγερση του Λαζάρου”,”Γυναίκες στον τάφο”,την “Εις ΄Αδου Κάθοδον”,υπολείμματα από την αποκαθήλωση με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι, δεξιά ένας άνθρωπος ανεβασμένος σε σκάλα ξεκαρφώνει. Επίσης βλέπουμε τον “Επιτάφιο”, τον “Ευαγγελισμό”,” Τη Γέννηση της Θεοτόκου” και τα “Εισόδια”.
Οι κύριες παραστάσεις είναι μεγάλες κι επιμήκεις. Στα πρόσωπα η σάρκα είναι θερμή, ωχρή, με λίγα φώτα.Τα χαρακτηριστικά όλων είναι οι κόκκινες γραμμές, πράγμα που δείχνει ότι οι τοιχογραφίες αυτές είναι των αρχών του 14ου αιώνα. (Μανώλης Χατζηδάκης,”Κρητικά Χρονικά”,τ.6ος).
Βρίσκεται δίπλα στο κλειστό γυμναστήριο Αρχανών και εορτάζει 2 Φεβρουαρίου.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΩ ΑΡΧΑΝΩΝ
Είναι κτίσμα της Ενετικής περιόδου στην Κρήτη, πετρόκτιστο, καμαροσκέπαστο, αγιογραφημένο, με δύο ενισχυτικές ζώνες και κεραμοσκεπές. Αντικρίζοντάς την, προς δυτικά, φαίνεται να έχει σχήμα ΤΑΥ,με το οριζόντιο τμήμα της να κατέχεται από τον «γυναικωνίτη»,ο οποίος μάλιστα έχει υπερυψωμένο το δάπεδο. Ευρίσκεται στη σημερινή θέση του λεγόμενου «Προσφυγικού Συνοικισμού»,στη δυτική πλευρά της Κωμόπολης και μέσα στο κτήμα όπου ήταν αρχικά το «Κυβερνητικό Μέγαρο» των Ενετών κι αργότερα « το Σεράι του Πασά»,που χρησίμευε ως παραθεριστική κατοικία του εκάστοτε Πασά του Ηρακλείου. Εικάζεται ότι η εκκλησία αυτή κτίστηκε για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών των ορθοδόξων υπαλλήλων κι εργατών του εν λόγω μεγάρου και του συνεχόμενου κτήματος.
Εορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου και την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής. Οι κάτοικοι των Αρχανών την αποκαλούν και Αγία Τριάδα, από την παρακείμενη κατεστραμμένη, από τους Τούρκους, ομώνυμη εκκλησία, η οποία αναστηλώθηκε στη διάρκεια του 20ού αιώνα με άλλη ονομασία, δηλ. ως εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου.
Οι τοιχογραφίες της είναι των αρχών του 14ου αιώνα πράγμα που τεκμηριώνεται από τις κόκκινες γραμμές των χαρακτηριστικών τους, σύμφωνα με τον Μανώλη Χατζηδάκη, ο οποίος έκαμε και την αξιολόγησή τους.
Σύμφωνα με την εν λόγω καταγραφή και αξιολόγηση διακρίνουμε στο μέν ιερό την «Πλατυτέρα» κι επάνω της κύκλοι με στηθάρια αγίων. Στην καμάρα βλέπουμε την «Ανάληψη» με τη δόξα ελλειπτική και πολύ επιμήκη. Οι άγγελοι σε κίνηση.
Διακρίνονται ακόμα, στο Ανατολικό τμήμα, η « Γέννηση»,η « Υπαπαντή» με την προφήτιδα ΄Αννα, τη μητέρα του προφήτη Σαμουήλ, να είναι πίσω από τον Συμεών. Η « Βάπτιση» με τον Χριστόν γυρισμένο κατά ¾ αριστερά, όπου στέκει ο Βαπτιστής και τέλος υπολείμματα από τη Μεταμόρφωση.
Στο Δυτικό τμήμα, διακρίνονται, η « Βαιοφόρος», η έγερση του Λαζάρου, γυναίκες στον τάφο, η εις «΄Αδου Κάθοδος», υπολείμματα από την « Αποκαθήλωση» με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ότι δεξιά ένας άνθρωπος ανεβασμένος επάνω σε σκάλα ξεκαρφώνει. Ακολουθεί ο «Επιτάφιος» και χαμηλότερα ο «Ευαγγελισμός» της ΄Αννας, τη «Γέννηση της Θεοτόκου», τα «Εισόδια» Αυτής κ.ά.
Οι κύριες παραστάσεις είναι μεγάλες και επιμήκεις. Στα πρόσωπα η σάρκα είναι θερμή, ωχρή και με λίγα φώτα. (βλ.Μανώλη Χατζηδάκη: «Κρητικά Χρονικά»,τ.6. «τοιχογραφίες εν Κρήτη»).
Η εν λόγω εκκλησία άρχισε να ανακαινίζεται πρόσφατα προς τη σωστή κατεύθυνση.΄Ηδη έχει τελειώσει η ανακαίνιση εσωτερικά καθώς και η συντήρηση και προβολή των τοιχογραφιών κατά τρόπο εντυπωσιακό. Θα ακολουθήσει σύντομα και η ανακαίνιση του εξωτερικού χώρου ούτως ώστε το ιστορικό αυτό μνημείο θα αποκατασταθεί πλήρως και να γίνει επισκέψιμο για όλους.
Νίκος Γ.Χριστινίδης 2018
