Ιερός Ναός Αγίας Χριστίνας Αρχανών

Η Αγία Χριστίνα των Αρχανών

Πρόκειται για ένα ξωκκλήσί ανατολικά πάνω στον λόφο ανάμεσα στις κάτω και τις πάνω Αρχάνες, απέναντι από το μυθικό βουνό Γιούχτας.

24 Ιουλίου τιμάται η Αγία Χριστίνα, και κάθε χρόνο οι Αρχανιώτες τιμούν τη χάρη της.

Αυτός ο ναός χτίστηκε το 1983, προς τιμή και μνήμη των πεσόντων στη μάχη με τους Τούρκους, που έλαβε χώρα σε αυτή την περιοχή το 1889, την ημέρα εορτής της Αγίας, δηλαδή 24 Ιουλίου 1889.

Προς τιμή τους θα αναφέρουμε τα ονόματα των πεσόντων, που έχασαν την ζωή τους βάζοντας την προσωπική τους σφραγίδα ο κάθε ένας για να ζούμε εμείς σήμερα χωρίς των ζυγό των Τούρκων.

Πεσόντες

Αγογλωσσάκης Σταύρος

Καλαθάκης Νικόλαος

Βοσκάκης Κωνσταντίνος

Γιακουμάκης Ιωάννης.

«Η ΑΓΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΝΩΝ»

Με την έναρξη της Επανάστασης το 1889 οι Αρχανιώτες θορυβήθηκαν γιατί, ύστερα από τα προηγηθέντα γεγονότα του 1886, πρόβλεπαν πως ο κύριος στόχος των Τούρκων τότε, θα ήταν η λεηλασία της Κωμόπολης τους. Συνήλθαν λοιπόν, στις αρχές του καλοκαιριού, οι πρόκριτοι των Αρχανών, στο σπίτι του Ζαχαρία Ντρετάκη, για να εξετάσουν τι πρέπει να γίνει μπροστά στην όλη κατάσταση. Στη σύσκεψη αυτή εκλεκτικέ επιτροπή από τους Γ. Καπετανάκη, Ιωάν. Καλπαδάκη, Χαρίδ. Χαιρέτη, Μιχ. Καλυβιανάκη, Γεώργ. Χοχλιδάκη, Ιωάν. Ψαραδάκη, Νικόλ. Εμμ. Λυδάκη, Χρόνη Χοχλιδάκη, Χριστόδ. Κυριακάκη, Μιχ. Καλοχριστιανάκη, Διογ. Ευτυχή, Δημήτριο Χη Γ. Ψαραδάκη, Δημ. Χρ. Λυδάκη, Νικόλ. Ψαλτάκη Ιερέα και Κων/νο Ουσταμανωλάκη επίσης ιερέα. Η εν λόγο επιτροπή πήρε την εντολή να ανακοινώσει, αρμοδίως, τη μη συμμετοχή των Αρχανών στην Επανάσταση, με τη δικαιολογία ότι δεν ήταν παγκρήτια, αλλά και για να μην εκκενωθεί η Κωμόπολη, μια και δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει μια βέβαιη εισβολή του εχθρού.

Την ανακοίνωση αυτή την απέστειλε στον Τούρκο διοικητή του Ηρακλείου και μαζί ζητούσε ενίσχυση από τον τουρκικό στρατό, για την προστασία της Κωμόπολης από την τυχόν επιδρομή των ατάκτων. Παράλληλα όμως, επειδή ήταν γνωστή η αναξιοπιστία των Τούρκων, φρόντισαν να οχυρώσουν την Κωμόπολη με κάθε πρόσφορο μέσο. Οργάνωσαν ομάδες πολεμιστών, οδοφράγματα στις εισόδους της Κωμόπολης, όρισαν τα σπίτια που θα συγκεντρωνόταν τα γυναικόπαιδα, σε περίπτωση εισβολής, εξοικονόμησαν «μολύβι» με το οποίο κατασκεύασαν φυσίγγια, πυρίτιδα, καψύλια κ.λπ., από καλούπια διαφόρων διαμετρημάτων.

Αυτοί που μπορούσαν να φέρουν όπλα τότε στις Αρχάνες, ήταν μόνο 450-500, τα διαθέσιμα όμως όπλα ήταν μόνο 300, από τα οποία το 1/3 Σασεπώ. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Γεώργιος Καπετανάκης, γιατί είχε δοκιμαστεί στην πείρα του πολέμου όταν ακολούθησε τον πατέρα του στην μεγάλη κρητική επανάσταση του 1866. Πρόσθετα ακόμη, γιατί ήταν συνετός και μπορούσε να επιβάλλεται σε όλους.

Στις 24 Ιουλίου 1889 οι φρουροί, από τα διάφορα υψώματα, ανήγγειλαν επέλαση των Τούρκων με κατεύθυνση τα υψώματα, ανατολικά των Αρχανών, «Βιόλα», «Κόνιδα», «Μάζα» με προορισμό το ύψωμα «Γαλανό Παπούρι», για να κατέβουν από εκεί στην Κωμόπολη. Οι αντίπαλοι συναντήθηκαν κοντά στο τελευταίο, ως άνω ύψωμα, και συγκεκρι­μένα στο αμπέλι, ιδιοκτησίας Ζαχ. Κανάκη. Εκεί έγινε μια σφοδρή μάχη «εκ του συστάδην» Οι Οθωμανοί απωθήθησαν αφήνοντες πολλούς νεκρούς. Από δε τους Αρχανιώτες σκοτώθηκαν οι, Ιωάννης Καλαθάκης ή Μπιλιτάκης (Χατζηγιαννάκης), ο Σταύρος Αγογλωσσάκης, που κατακρεουργήθηκε κιόλας, ο Κων/νος Βοσκάκης και ο Ιωάν. Γιακουμάκης. Τραυματίστηκαν δε οι Σταύρος I. Κουτουλάκης, Αντώνιος Καλομοίρης, Ζαχ. Πιτσάκης και Αριστείδης Στραταριδάκης.

Ήταν μια αναπάντεχη νίκη πέρα από κάθε αισιόδοξη πρόβλεψη και πολύ σωστά οι Αρχανιώτες την απέδωσαν στην βοήθεια της Αγίας Χριστίνας που εόρταζε εκείνη την ημέρα, αλλά και της Παναγίας τους φυσικά.

Ο Αντώνιος Καπνιστός δώρισε τότε στην εκκλησία της Παναγίας των Επ. Αρχανών, μια παραστατική εικόνα της Αγίας, έργο του ζωγράφου Γεωργίου Σπανακάκη (φ.12) σε ανάμνηση αυτής της νίκης, που ήταν και το προμήνυμα των νικηφόρων μαχών του 1897, αλλά και σε ευγνωμοσύνη προς την Αγία και μεγαλομάρτυρα Χριστίνα.

Έκτοτε οι Αρχανιώτες, κάθε χρόνο, τελούσαν λαμπρό πανηγύρι την ημέρα της εορτής (24/7) με λιτανεία, κρατώντας την εικόνα αυτή, αλλά και με ολοήμερο γλέντι.

Είχε φθάσει στο σημείο η ημέρα αυτή να εορτάζεται στις Αρχάνες ως εθνικοθρησκευτική εορτή, με ότι αυτός ο εορτασμός συνεπάγεται.

Η εικόνα αυτή της Αγίας είναι πολύ περιεκτική και περιλαμβάνει ολόκληρη τη ζωή της. Στο κέντρο παριστάνεται ολόσωμη η αγία, κλεισμένη μέσα σε πύργο και κρατώντας με το αριστερό χέρι το σταυρό και στο δεξιό φύλλο φοίνικος. Στον πύργο αυτόν είχε κλειστεί από τον ειδωλολάτρη πατέρα της, στην Τύρο της Συρίας, για να μη μάθει ποτέ τίποτα για τον Χριστό, βλέποντας μόνο τα αγάλματα με τα οποία ήταν στολισμένος ο πύργος. Στις 4 γωνίες της εικόνας παριστάνονται οι πιο αντιπροσωπευτικές σκηνές από τη ζωή και τα μαρτύρια της Αγίας. Συγκεκριμένα στο πάνω αριστερά μέρος βλέπουμε την αγία να λαμβάνει τη Χάρη του Θεού από άγγελο που της έστειλε, ύστερα από προσευχές της, με τις οποίες ζητούσε να μάθει ποια είναι η δύναμη της δημιουργίας του κόσμου. Στην κάτω αριστερά γωνία η Αγία παριστάνεται ριγμένη μέσα σε δηλητηριώδη φίδια κι άλλα ερπετά, αλλά βγαίνει αλώβητη. Στη συνέχεια αφήνεται για λίγο ελεύθερη για να “συνετισθεί» με την απειλή νέων βασανιστηρίων. Η Αγία όμως δεν πτοείται. Αντί υποταγής κομματιάζει τα χρυσά αγάλματα που ήταν γύρω της και τα μοιράζει στους φτωχούς, μέσα από τη φυλακή της. Τότε ο πατέρας της την υποβάλλει σε νέα βασανιστήρια και ιδιαίτερα στο ξέσχισμα της σάρκας μέσα από ένα τροχό που γύριζε πάνω από φωτιά. Η Αγία προσεύχεται με αξιοθαύμαστη καρτερικότητα και τότε η φωτιά διαχέεται και κατακαίει τους βασανιστές της. (Στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας). Τότε ο πατέρας της επεμβαίνει και διατάζει να της δέσουν μία πέτρα στο λαιμό και να τη ρίξουν στη θάλασσα. (Άνω δεξιό μέρος της εικόνας). Άγγελος Κυρίου όμως την βγάζει και πάλι αλώβητη, από τη θάλασσα. Οπότε η τελευταία ενέργεια του δήμιου πατέρα ήταν να διατάξει το κόψιμο της κεφαλής, και μόνο έτσι η Αγία παρέδωσε το πνεύμα της και δόθηκε τέλος στα φοβερά μαρτύρια της.

Στο τέλος δε της εικόνας και ακριβώς στη μέση υπάρχει η επιγραφή:

ΕΥΣΕΒΗ ΖΗΛΩ ΑΝΤ. Κ. ΚΑΠΝΙΣΤΟΥ

και αμέσως, πάνω και δεξιά, η υπογραφή του ζωγράφου: Γ. Σπανακάκης 1893, έγραφε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Το 1886 οι Αρχανιώτες κατηγορήθηκαν από την Τουρκική διοίκηση ως «μπαταξήδες» γιατί λέει απέκρυψαν μέρος της παραγωγής του κρασιού τους με σκοπό να πληρώσουν μειωμένο τον φόρο της δέκατης. Αυτό ήταν μία συκοφαντία, του χειρίστου είδους, που τους ταλαιπώρησε και τους εξέθεσε. Έγιναν δύο καταμετρήσεις της παραγωγής με βάναυση συμπεριφορά των οργάνων της διοίκησης και με καταπάτηση του οικογενειακού τους ασύλου. Πολλοί σύρθηκαν σε ανάκριση ο δε δημογέροντας Χη Γ. Λυδάκης προφυλακίστηκε επειδή τόλμησε να διαμαρτυρηθεί εξ ονόματος των Αρχανιωτών. Η τάξη αποκαταστάθηκε ύστερα από πολλές διαμαρτυρίες, όχι μόνο των κατοίκων της Κωμόπολης, αλλά και των προκρίτων των επαρχιών Μαλεβυζίου, Τεμένους, Μονοφατσίου και Πεδιάδας, πράγμα που έφερε τον εισαγγελέα εφετών από τα Χανιά, για να διευθετηθεί η τάξη και αφού βέβαια και η δεύτερη καταμέτρηση, του κρασιού τους, δεν έδειξε αισθητές διαφορές, πράγμα που έδειχνε ότι δεν είχε γίνει καμία κατάχρηση. Στην προκειμένη περίπτωση αποτελεσμα­τική ήταν και η παρέμβαση του τότε Μητροπολίτη Τιμοθέου (Καστρινογιάννη) υπέρ των Αρχανιωτών. Λόγω λοιπόν αυτής της «αντίστασης» τους και της διαμαρτυρίας τους οι κάτοικοι της Κωμόπολης φοβότανε μήπως οι Τούρκοι, με την έναρξη της επανάστασης του 1889, βρουν την ευκαιρία και τους εκδικηθούν, με λεηλασίες και πάλι των εισοδημάτων τους, αλλά όχι μόνο δεν τα κατάφεραν παρά έφυγαν νικημένοι, όπως μαρτυρούν και τα δημοτικά δίστιχα:

«…Ασκόσακκα βαστούσανε να βάλουνε τα λάδια, να πάνε τω χανούμισω να ψήνουνε τα ψάρια,

Μ’ αντί να πάρουν τάρταλα επήραν σκοτωμένους και στα σακκιά τσι βάλανε τσι ματοβουρωμένους.

Κι Αλλάχαλλάχ φωνιάζανε κι αμέτι, μουχαμέτι, στων Αρχανών τον πόλεμο τόδαμε το σικλέτι….

(Βλ. εφημερίδα «ΜΙΝΩΣ» Φ. 293/1886 και το βιβλίο, Ν.Γ.Χ. – Μ.Δ. ΜΠ., «Οι Αρχάνες διά μέσου των αιώνων» – έκδοση Δήμου Αρχανών, 1997, σ. 85-88.

2. Βλ. Αρχείο Ε.Ε.Α., 1897-98, Τόμος 7ος σ. 4376. Έκθεση Μεν. Λαμπράκη.
3. Για το κτίσιμο της Εκκλησίας της Αγίας Χριστίνας και το στήσιμο εκεί της αναμνηστικής στήλης των πεσόντων, βλέπε παρακάτω κεφάλαιο, «Η εκκλησία των Αρχανών στον 20ο αιώνα – Τρίτη περίοδος, 1980-2000 μ.Χ.».

24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1983:Εγκαίνια Ι.Ν.Αγ.Χριστίνης στο λόφο “Γαλανό Παπούρι” των Αρχανών από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κρήτης ΤΙΜΟΘΕΟΝ.Στιγμιότυπο από την δέηση στη στήλη των πεσόντων και την εκφώνηση του ιστορικού της ημέρας από τον  Νίκο Χριστινίδη δάσκαλο.

Ευχαριστώ πολύ τον Αείμνηστο Νίκο Χριστινίδη για την παραχώρηση της φωτογραφίας και για τις πληροφορίες.

Εκατό χρόνια μετά τη νίκη των της 24ης Ιουλίου του 1889 οι Αρχανιώτες το 1983, με πρωτοβουλία της Ενορίας των Επάνω Αρχανών,ανεγείρουν στο λόφο «Γαλανό Παπούρι»,ανατολικά της Κωμόπολης,όπου είχαν γίνει τότε οι σφοδρότερες συμπλοκές, Ναό αφιερωμένο στην Αγία και στον περίβολό του μνημείο με τα ονόματα των πεσόντων,δείγμα ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια της Αγίας στις δύσκολες εκείνες περιστάσεις προς την πόλη τους.

Το παρακάτω βίντεο αφορά την ευλόγηση των άρτων στις 23-7-2020